GDDKiA - największy publiczny inwestor. Jaką GDDKiA ma strukturę? Jakie kompetencje?

GDDKiA - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad - jest największym inwestorem drogowym w Polsce. GDDKiA jest centralnym organem administracji rządowej. Do zadań GDDKiA należy wykonywanie zleceń zarządcy dróg krajowych oraz realizacja budżetu państwa w zakresie dróg krajowych.

Spis treści

1. GDDKiA – geneza i status
2. GDDKiA – struktura
3. GDDKiA – kompetencje
4. GDDKiA a Krajowy Fundusz Drogowy (KFD)
5. Jak GDDKiA współpracuje z firmami budowlanymi?

GDDKiA to oficjalny skrót od Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad. O GDDKiA zaczęło być głośno po roku 2007, gdy ruszył w Polsce program budowy dróg wspomagany unijnymi funduszami, bo GDDKiA została i wciąż jest największym publicznym inwestorem. To właśnie dlatego GDDKiA jest pod szczególnym nadzorem nie tylko państwowych organów kontrolnych, ale również mediów i opinii publicznej.

GDDKiA – geneza i status

GDDKiA to centralny urząd administracji państwowej, który wspomaga organ centralny państwowy, jakim jest Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad (analogia m.in. do GUNB i Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego). GDDKiA (niektórzy wymawiają skrót jako „GDAKA”) powstała w roku 2002 na mocy ustawy o zmianach w organizacji i funkcjonowaniu centralnych organów administracji rządowej i jednostek im podporządkowanych oraz o zmianie niektórych ustaw, z połączenia Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych oraz Agencji Budowy i Eksploatacji Autostrad. Jednostką powołującą i nadzorującą GDDKiA było wówczas Ministerstwo Infrastruktury, następnie kolejne mutacje tego resortu, jak m.in. Ministerstwo Transportu i Budownictwa, Ministerstwo Transportu, Ministerstwo Budownictwa i Infrastruktury i od 2018 roku znowu Ministerstwo Infrastruktury. 

GDDKiA zarządza drogami krajowymi oraz autostradami i drogami ekspresowymi, odpowiada za budowę dróg w Polsce finansowaną z budżetu państwa. GDDKiA zatrudnia ok. 4,4 tysiące osób, średnie miesięczne wynagrodzenie brutto w 2019 roku wyniosło ok. 6,5 tys. zł.

Wydatki GDDKiA (bez środków na budowę dróg) w 2018 wyniosły 580,57 mln zł, a w ustawie budżetowej na rok 2019 wydatki  zaplanowano w wysokości 603,15 mln zł. 

Rok 2019 GDDKiA ogłosiła rekordowym. Zakończono realizację 80 zadań o łącznej długości ponad 960 km. Udostępniono do ruchu 460 km nowych dróg. Na koniec roku 2019 kierowcy mieli do dyspozycji 4146,4 km dróg szybkiego ruchu, w tym 1696,2 km autostrad i 2450,3 km dróg ekspresowych. 

GDDKiA – struktura

Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad jest szefem centrali GDDKiA w Warszawie oraz 16 oddziałów terenowych GDDKiA, odpowiadającym województwom. W strukturze GDDKiA jest również Zespół ds. Historii Drogownictwa w Szczucinie, którego zadaniem jest ochrona zabytków drogowych. Podział na urząd administracji państwowej - Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad i organ centralny – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, powoduje nieco zamieszania co do kompetencji, ale najważniejsze w tym jest zrozumienie, że GDDKiA – urząd, to takie narzędzie wykonawcze Generalnego Dyrektora. Zadania Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad określa ustawa o drogach publicznych.

Odziały terenowe GDDKiA znajdują się w następujących miastach: Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Kielce, Kraków, Lublin, Łódź, Olsztyn, Opole, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Warszawa, Wrocław oraz Zielona Góra. Każdą z tych jednostek kieruje dyrektor oddziału. 

W strukturze GDDKiA znajdują się obecnie następujące departamenty:

• inwestycji
• studiów
• zarządzania siecią dróg krajowych
• zarządzania kryzysowego i przygotowań obronnych
• partnerstwa publiczno-prywatnego
• finansowy
• koordynacji i postępowań przetargowych

oraz

• biuro prawne, biuro kontroli wewnętrznej, biuro dyrektora generalnego, stanowisko ds. BHP i ochrony przeciwpożarowej, stanowisko ochrony informacji niejawnych i administrator bezpieczeństwa informacji.

GDDKiA – kompetencje

Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, oprócz  realizacji budżetu państwa w zakresie dróg krajowych i bycia zarządcą dróg krajowych, ma również takie zadania jak:

• współudział w realizacji polityki transportowej w zakresie dróg;
• gromadzenie danych i sporządzanie informacji o sieciach dróg publicznych;
• przygotowanie dróg krajowych na potrzeby obrony państwa;
• wydawanie zezwoleń na przejazd pojazdów nienormatywnych;
• współpraca z administracjami drogowymi innych państw i organizacjami międzynarodowymi;
• współpraca z organami samorządu terytorialnego w zakresie rozbudowy i utrzymania infrastruktury drogowej;
• zarządzanie ruchem na drogach krajowych;
• ochrona zabytków drogownictwa;
• wykonywanie zadań związanych z przygotowywaniem i koordynowaniem budowy i eksploatacji albo wyłącznie eksploatacji, autostrad płatnych, w tym prowadzenie prac studialnych, przygotowywanie dokumentów wymaganych w postępowaniach przetargowych;
• współpraca z organami właściwymi w sprawach zagospodarowania przestrzennego, obrony narodowej, geodezji i gospodarki gruntami, ewidencji gruntów i budynków, scalania i wymiany gruntów, melioracji wodnych, ochrony gruntów rolnych i leśnych, ochrony środowiska oraz ochrony zabytków;
• nabywanie, w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, nieruchomości pod autostrady i gospodarowanie nimi w ramach posiadanego prawa do nieruchomości;
• opracowywanie projektów kryteriów oceny ofert w postępowaniu przetargowym i przeprowadzanie postępowań przetargowych;
• uzgadnianie projektów budowlanych na poszczególne odcinki autostrad w zakresie zgodności z przepisami techniczno-budowlanymi dotyczącymi autostrad płatnych;
• kontrola budowy i eksploatacji autostrad w zakresie przestrzegania warunków umowy o budowę i eksploatację albo wyłącznie eksploatację autostrady;
• wykonywanie innych zadań, w sprawach dotyczących autostrad, określonych przez ministra właściwego do spraw transportu;
• pobieranie opłat za przejazdy autostradami zgodnie z przepisami o autostradach płatnych oraz Krajowym Funduszu Drogowym.

Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad powołuje Prezes Rady Ministrów, a powinien on zgodnie z ustawą zostać wyłoniony „w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru”. Natomiast minister właściwy do spraw transportu na wniosek Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad powołuje jego zastępców, również wyłonionych w drodze konkursu. Od sierpnia 2018 p.o. Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad jest Tomasz Żuchowski.

GDDKiA a Krajowy Fundusz Drogowy (KFD)

Obok środków budżetowych i funduszy unijnych Krajowy Fundusz Drogowy jest źródłem finansowania dróg w ramach Programu Budowy Dróg i Autostrad w Polsce. KFD gromadzi fundusze na przygotowanie inwestycji drogowych, budowę, przebudowę, remonty i utrzymanie autostrad i dróg ekspresowych i innych dróg krajowych. KFD został utworzony w Banku Gospodarstwa Krajowego i działa od 2004 roku. Do KFD trafia 80% wpływów z opłaty paliwowej (20% wpływów zasila Fundusz Kolejowy). KFD gromadzi również środki przekazywane przez GDDKiA z tytułu płatności za przejazd autostradami oraz z tytułu opłat przetargowych. Do KFD wpływają również opłaty i kary pobierane na podstawie ustawy o transporcie drogowym i ustawy o drogach publicznych. W KFD znajdziemy także zaciągane przez BGK zobowiązania w formie kredytów i pożyczek. Fundusz wydaje środki w oparciu o roczne plany finansowe opracowywane na podstawie Rządowego Programu Budowy Dróg i Autostrad w Polsce.

Jak GDDKiA współpracuje z firmami budowlanymi?

GDDKiA nie jest lubianym partnerem. Firmy budowlane swego czasu bardzo narzekały na umowy podpisywane przez GDDKiA, że nie uwzględniają one ryzyk ponoszonych przez wykonawców. Jest faktem, że w okresie realizacji inwestycji drogowych wiele firm budowlanych „poległo” na kontraktach drogowych, a realizowane „oszczędnościowo” i w pośpiechu inwestycje często były poniżej standardów oczekiwanej jakości. Wykonawcy zarzucali GDDKiA złe przygotowanie inwestycji, dopuszczanie do przetargów pobieżnie weryfikowanych firm, brak zrozumienia dla zmieniających się warunków rynkowych i stanowcze odmowy aneksowania umów.

Gdy stało się jasne, że firmy budowlane zamiast korzystać z boomu inwestycyjnego zmierzają ku kryzysowi, zaczął się zmieniać klimat współpracy z GDDKiA. W 2012 roku specustawa zobligowała GDDKiA do wypłaty pieniędzy poszkodowanym wykonawcom, którym generalni wykonawcy nie zapłacili za wykonane prace budowlane.

W międzyczasie rozpoczęto prace nad nowelizacją ustawy o zamówieniach publicznych, by lepiej (chociażby przez lepszą weryfikację firm uczestniczących w postępowaniach przetargowych, wskazanie obowiązkowego potencjału kadrowego i wykonawczego jakim musi dysponować generalny wykonawca, a nie jego podwykonawcy, przymus zapłaty podwykonawcom za wykonane usługi) zabezpieczyć realizację inwestycji. GDDKiA otrzymała także narzędzia do „szybszych wypłat za kolejne etapy robót oraz dokonywanie przedpłat (np. na zakup materiałów budowlanych).

„Budowa dróg w Polsce ma przebiegać szybciej, ma być tańsza, a równocześnie ma nie ucierpieć na tym ich jakość – ogłosił w 2017 ówczesny minister infrastruktury i budownictwa Andrzej Adamczyk, a GDDKiA została zobligowana do stworzenia nowych wzorów umów z wykonawcami dróg. Do prac nad tym przedsięwzięciem zaproszono przedstawicieli środowiska budowlanego i firm budowlanych.

W 2017 roku przy Generalnym Dyrektorze Dróg Krajowych i Autostrad powołano Radę Naukową jako stały zespół opiniodawczy. Skład i sposób funkcjonowania Rady Naukowej został dostosowany w czerwcu 2020 do bieżących potrzeb GDDKiA poprzez wprowadzenie zmian organizacyjnych. Do zadań Rady Naukowej należy, w szczególności: 

• wydawanie opinii i doradztwo w zakresie związanym z planowaniem rozwoju sieci dróg krajowych,
• opiniowanie i doradztwo w sprawach związanych ze zmianą przepisów i wymagań technicznych, instrukcji i innych aktów prawnych dotyczących zadań realizowanych przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad,
• opiniowanie zagadnień określonych przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad.

Dobrym zwyczajem GDDKiA są cykliczne spotkania ze środowiskiem budowniczych dróg (firmy budowlane i organizacje branżowe), by na bieżąco konsultować problemy.