Budki lęgowe. Kiedy mamy obowiązek montażu budek lęgowych i dlaczego warto
Budki lęgowe dla ptaków to podstawowa rekompensata albo warunek sine qua non wykonania remontu elewacji lub ocieplenia budynku. W budżecie takiego przedsięwzięcia trzeba przewidzieć wydatek na ornitologa, który wykona ekspertyzę ornitologiczno-chiropterologiczną, szczególnie gdy fundusze na remont pochodzą z Unii Europejskiej. Ocieplenie elewacji nie zaszkodzi populacji ptaków i nietoperzy, gdy zainstalujemy na niej (lub w niej) budki lęgowe.
Obserwując ptaki krążące pod niebem w mieście większość z nas nie zastanawia się, gdzie one przebywają w nocy albo gdzie wychowują swoje pisklęta. Takich miejsc jest coraz mniej, bo remontując budynki likwidujemy zakamarki, w których gniazduje wiele gatunków ptaków. Na wsi gniazd jaskółek pod strzechami domów, obór i chlewni bronią przepisy weterynaryjne. Na miejskich terenach zielonych intensywna ich pielęgnacja wystrasza ptaki z ich naturalnych miejsc gniazdowania. Trzeba jednak chronić populacje ptaków oraz nietoperzy by zachować równowagę w środowisku. Na szczęście wymagają tego też przepisy. Jednym z rozwiązań są budki lęgowe.
Budki lęgowe określi ekspertyza ornitologiczna
Podczas ocieplania budynków lub remontu elewacji, o ile nie podejdziemy do tego profesjonalnie, zatykane są materiałami do izolacji (czyli wełną mineralną, styropianem, siatkami, kratkami) nieszczelności w murach, kanały wentylacyjne, otwory wlotowe, w których ptaki znajdują schronienie. Większość z tych ptaków to gatunki chronione, podlegające rygorom ustawy o ochronie środowiska.
Gatunki ptaków podlegające ochronie, które tracą miejsca gniazdowania w wyniku ocieplania budynków: jerzyk, oknówka, kopciuszek, kawka, wróbel, pustułka, płomykówka, puszczyk, pójdźka oraz różne gatunki nietoperzy (w Polsce występuje ich 25 gatunków).
Można zmniejszyć szkody w środowisku z tytułu likwidacji dotychczasowych miejsc lęgu ptaków i nietoperzy, montując na lub w elewacji, w warstwie ocieplenia, specjalne budki lęgowe. Budki lęgowe muszą być oczywiście dostosowane do gatunku ptaka. Pomoże w tym ekspertyza ornitologiczna (dotyczy ptaków) i chiropterologiczna (w przypadku nietoperzy). Taka ekspertyza wykonana przez specjalistę określi, jakie gatunki, w jakiej liczbie i gdzie gniazdują w i na budynku. Ekspertyza wskaże potencjalne miejsca, gdzie można założyć „sztuczne gniazda”. Ważną częścią takiej ekspertyzy jest podanie metod zabezpieczenia miejsc gniazdowania ptaków, aby w trakcie prowadzenia prac ptaki nie przystąpiły do lęgów (wówczas już żadnych prac ociepleniowych nie można wykonywać). Ekspert poda także terminy, kiedy ewentualne likwidowanie gniazd nie podlega ochronie.
Ekspertyzy ornitologiczno-chiropterologiczną są niezbędne w przypadku, gdy remonty budynków są finansowane przy wsparciu funduszy unijnych. Gdy podczas robót budowlanych zostaną ujawnione uchybienia w ochronie ptaków i miejsc gniazdowania, nadzór budowlany ma prawo wstrzymać budowę. W skrajnych przypadkach, za naruszenie przepisów o ochronie ptaków inwestor może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej.
Kary za niestosowanie budek lęgowych
Jak twierdzą znawcy tematu, podobno inwestorzy coraz rzadziej decydują się na wykonanie robót bez ingerencji ornitologa oraz zgody Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Nieprawidłowości są coraz lepiej wykrywane i grożą za nie kary. W przypadku remontów, w tym ocieplania budynków, czasami dochodzi do zamurowywania żywych ptaków siedzących na gniazdach, nietoperzy w schronieniach lub nielotnych młodych, co prowadzi do ich powolnej, głodowej śmierci. Za to lub wyrzucenie piskląt z gniazd grozi kara do lat 2 pozbawienia wolności, sąd może także orzec przepadek narzędzi lub przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa (ustawa o ochronie przyrody).
Na szczęście w społeczeństwie rośnie też świadomość, że środowisko trzeba chronić.
Rodzaje budek lęgowych
Tym bardziej, że wiedzy na ten temat nie brakuje, a na rynku dostępne są gotowe budki lęgowe np. z drewna, płyt paździerzowych lub wiórowych czy trocinobetonu. W zależności od modelu, można je montować na elewacjach lub w warstwie ocieplenia, bez szkody dla jego jakości i parametrów. Podtynkowo mocujemy budki lęgowe w warstwie ociepleniowej (w styropianie, wełnie mineralnej lub innej warstwie ocieplenia). Takie rozwiązanie sprawia, że na elewacji budynku widoczny jest tylko mały otwór wlotowy, przez który ptaki dostają się do budki lęgowej. Budki lęgowe podtynkowe są trwalsze dzięki warstwie tynku na elewacji, a ich umieszczenie bardziej przypomina naturalne miejsce lęgowe.
Jeśli ekspertyza ornitologiczno-chiropterologiczna zaleca montaż budek lęgowych dla ptaków zasiedlających elewację, należy je po przyklejeniu płyt termoizolacyjnych i wyrównaniu powierzchni płyt papierem ściernym lub szorstką metalową pacą-tarką zamontować w ilości i typie wskazanych przez eksperta.
W instrukcji opracowanej przez leśników z Lasów Państwowych znajdujemy podział na 5 typów budek lęgowych:
- A1 – dla najmniejszych dziuplaków (sikora modra, muchołówka żałobna)
- A – dla większych dziuplaków (sikora bogatka, wróbel, mazurek)
- B – dla szpaka, krętogłowa, kowalika, pleszki
- D – dla gołębia siniaka, dudka
- E – dla puszczyka, gągoła, tracza nurogęsi
Zaleca się wieszanie budek na wysokości 3–4 m, budkę typu E na wysokości co najmniej 6 m.
Wymiary budek lęgowych
Lasy Państwowe w swoich dokumentach określają wymiary budek lęgowych. Podstawowe wymiary są określone dla każdego z powyższych rodzajów budek lęgowych.
| typ | odległość od dolnej krawędzi otworu wlotowego do dna budki (cm) | wewnętrzne wymiary dna budki (cm) | średnica otworu wlotowego budki (mm) |
| A1 | 21 | 11x11 | 28 |
| A | 21 | 11x11 | 33 |
| B | 26 | 14x14 | 47 |
| D | 27 | 17x17 | 85 |
| E | 50 | 25x25 | 150 |
Prawo budowlane o budkach lęgowych i ekspertyzach
Nie tylko przepisy prawa z zakresu ochrony przyrody i zwierząt nakazują dbałość o środowisko przyrodnicze w trakcie prowadzenia prac budowlanych. Prawo budowlane (art. 22) mówi, że do podstawowych obowiązków kierownika budowy należy zabezpieczenie elementów środowiska przyrodniczego na terenie budowy. Dodatkowo, właściwy organ może nałożyć w drodze decyzji obowiązek uzyskania pozwolenia na wykonanie robót budowlanych objętych obowiązkiem zgłoszenia, jeśli ich realizacja może spowodować pogorszenie stanu środowiska (art. 30). Przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę lub odrębnej decyzji o zatwierdzeniu projektu budowlanego właściwy organ sprawdza zgodność projektu z wymaganiami ochrony środowiska (art. 35). A kontynuowanie wstrzymanych prac budowlanych podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2 (art. 90).
Uzupełnieniem dla wytycznych Prawa budowlanego jest na pewno rozporządzenie ministra środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Otóż, wszystkie gatunki ptaków, które wykorzystują budynki jako miejsca swego gniazdowania, objęte są ścisłą ochroną gatunkową. Obowiązują w stosunku do nich m.in. zakazy zabijania, niszczenia jaj i postaci młodocianych, niszczenia ich siedlisk (miejsce rozrodu), ostoi (nagromadzenie w blokach określonego gatunku), gniazd, legowisk, zimowisk i innych schronień, umyślnego płoszenia i niepokojenia, przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsce. Rozporządzenie podaje także przykłady działań, które są traktowane jako ochrona zwierząt, a są to m.in. sztuczne miejsca lęgowe w postaci budek mocowanych na budynkach oraz dostosowanie terminów i sposobów wykonywania robót budowlanych, remontowych i innych do okresu lęgu, rozrodu lub hibernacji.
Źródła:
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt
Rozporządzenie ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną
