Kierownik budowy. Jakie zmiany po nowelizacji? Za co odpowiada na budowie? Ile zarabia kierownik budowy?

Kierownik budowy to właściwie najważniejsza osoba na placu budowy. Ale nie dlatego, że ktoś przypisał sobie taką funkcję – wynika ona przede wszystkim z posiadanych uprawnień do pełnienia samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Kierownik budowy może dużo, ponosi przy tym dużą odpowiedzialność za prowadzenie robót budowlanych. Czy zarobki kierownika budowy są adekwatne do jego obowiązków? Co w funkcji kierownika budowy zmienia nowelizacja Prawa budowlanego?

W artykule:

• Kierownik budowy – funkcja opisana w prawie
• Kierownik budowy w obowiązującym Prawie budowlanym
• Kierownik budowy ma obowiązki
• Kierownik budowy ma prawo
• Odpowiedzialność kierownika budowy
• Zarobki kierownika budowy

Kierownik budowy – funkcja opisana w prawie

Kierownik budowy to osoba wykonująca samodzielną funkcję techniczną w budownictwie. Kierownik budowy jako uczestnik procesu budowlanego pojawia się dopiero w Prawie budowlanym z 1994 roku, jednak we wcześniejszych dokumentach regulujących proces budowy pojawiają się opisy samodzielnych funkcji technicznych.

O samodzielnych funkcjach technicznych i potwierdzaniu kwalifikacji do pełnienia tych funkcji w formie uprawnień budowlanych pierwsze zapisy pojawiły się w Rozporządzeniu Prezydenta Rzeczpospolitej o prawie budowlanym i zabudowie osiedli z  1928 r. Zostało to uszczegółowione w roku 1939, gdy dokonano podziału uprawnień (do projektowania lub kierowania robotami budowlanymi) i określono wymagania w zakresie wykształcenia i warunki odbywania praktyk zawodowych (3 lata osoby z wyższym wykształceniem, 5 lat ze średnim), potrzebne do uzyskania tych uprawnień.

Kolejne Prawo budowlane pojawiło się w roku 1961. Nastąpił w nim podział na budownictwo powszechne i specjalne. Do budownictwa powszechnego zaliczane były m.in. budynki stałe i tymczasowe, pomniki, wodotryski, mała architektura ogrodowa, obiekty inżynierskie służące do celów szkolnictwa, nauki, kultury, zdrowia, wypoczynku i sportu. W budownictwie powszechnym uprawnienia budowlane były dostępne w specjalnościach: architektoniczna, konstrukcyjno-inżynieryjna, instalacji i urządzeń sanitarnych, instalacji i urządzeń elektrycznych. Nastąpił też podział na uprawnienia do projektowania i uprawnienia do kierowania robotami budowlanymi, a  osoby pełniące funkcje techniczne w budownictwie, jak projektant, kierownik budowy, kierownik robót, majster budowlany czy inspektor nadzoru inwestorskiego musiały obowiązkowo posiadać uprawnienia budowlane. W przypadku uprawnień budowlanych do kierowania robotami budowlanymi dla osób posiadających tytuł magistra inżyniera trzeba było wykazać się 3-letnią praktyką na budowie, a w przypadku inżyniera 4 lata. Praktyka na budowie musiała obejmować najważniejsze roboty budowlane przy budowie obiektu. Technik budowlany, który otrzymywał uprawnienia budowlane z wyłączeniem obiektów o skomplikowanej konstrukcji, musiał odbyć 3-letnią praktykę na budowie, a w przypadku uprawnień budowlanych do projektowania i kierowania robotami – 5 lat w projektowaniu i 3 lata na budowie.

Uprawnienia w budownictwie nadawał Komitet Budownictwa, a w jego imieniu wojewódzkie rady narodowe. Obiekty inżynierskie drogowe, mostowe, kolejowe, lotnicze, sieci sanitarne, cieplne, gazowe, telekomunikacyjne, hydrotechniczne, zaliczone zostały do budownictwa specjalnego. Tu uprawnienia budowlane nadawali właściwi ministrowie.

W regulacjach dotyczących samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie i uprawnień budowlanych wiele zmian pojawiło się wraz z Prawem budowlanym z 1974 r. Przede wszystkim zniesiono obowiązek zdania egzaminu na uprawnienia budowlane. Wprowadzono pięć specjalności techniczno-budowlanych, ale dodatkowo podzielono je na wąskie specjalizacje nadawanych uprawnień. Praktykę zawodową wystarczyło potwierdzić zaświadczeniem kierownika zakładu, w którym pracował kandydat na uprawnienia, trzeba też było mieć pisemną opinię osoby z odpowiednimi uprawnieniami budowlanymi nadzorującej praktykę. Praktyki poświadczane od 1989 roku (gdy w wyniku transformacji gospodarki likwidacji uległo wiele kombinatów budowlanych) do grudnia 1994 (od stycznia 1995 zaczynało obowiązywać nowe Prawo budowlane) niosły za sobą wiele nieprawidłowości i nieuczciwości.

Kierownik budowy w obowiązującym Prawie budowlanym

Obowiązujące już prawie ćwierć wieku Prawo budowlane z 1994 roku, na którym opierają się obecne samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, przez lata było modyfikowane również pod tym względem.

Pojawiły się definicje samodzielnej funkcji technicznej oraz jej rodzajów: projektowanie i sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych, kierowanie budową, robotami budowlanymi, kierowanie wytwarzaniem konstrukcyjnych elementów budowlanych i nadzór oraz kontrola techniczna wytwarzania tych elementów, wykonywanie nadzoru inwestorskiego, sprawowanie kontroli stanu technicznego utrzymania obiektów budowlanych oraz rzeczoznawstwo budowlane (ta ostatnia do sierpnia 2014).

Uprawnienia budowlane nadawane są w drodze decyzji administracyjnej, do 2002 przez wojewodów, a od 2003 roku przez samorządy zawodowe architektów (Izba Architektów RP, IARP) i inżynierów budownictwa (Polska Izba Inżynierów Budownictwa, PIIB). W pierwotnym tekście ustawy było tylko pięć specjalności, obecnie jest ich dziewięć. PIIB nadaje uprawnienia budowlane w następujących specjalnościach: • konstrukcyjno-budowlana • inżynieryjna drogowa • inżynieryjna mostowa • inżynieryjna kolejowa • inżynieryjna hydrotechniczna • inżynieryjna wyburzeniowa • instalacyjna sanitarna • instalacyjna elektryczna • instalacyjna telekomunikacyjna.

Zmiany następowały też w odniesieniu do wykształcenia osób, które mogły przystępować do egzaminu na uprawnienia budowlane.

Pozbawiono możliwości uzyskania uprawnień przez osoby z tytułem mistrza w branży budowlanej oraz technika budownictwa. Ponadto, inżynierowie bez tytułu magistra mogli uzyskać tylko uprawnienia budowlane w ograniczonym zakresie. Sytuację zmieniła w 2014 roku Ustawa o ułatwieniu dostępu do wykonywania niektórych zawodów regulowanych (tzw. ustawa deregulacyjna). Przywrócono możliwość uzyskiwania uprawnień budowlanych do kierowania robotami budowlanymi bez ograniczeń osobom z tytułem inżyniera oraz uprawnienia w ograniczony, zakresie dla techników budownictwa.

Kierowników budów w Polsce brakuje, a zatem to dobra zmiana. Jednak prawo zmniejszyło jednocześnie wymagania co do długości odbywanych praktyk i sposobu ich dokumentowania (likwidacja książki praktyk), a to jest zmiana na gorsze. Od czasu wprowadzenia ustawy deregulacyjnej, gorzej wypadają egzaminy na uprawnienia budowlane, a to jak ocenia PIIB, wynika z mniejszego doświadczenia, które zdobywa się właśnie dzięki praktykom zawodowym. Rewolucyjne zamiany w tym zakresie miały wprowadzić dwie nowe oddzielne ustawowy dotyczące zawodów inżyniera budownictwa i architekta. Z godnie z projektowanymi przepisami, inżynier budownictwa mógłby pełnić jedynie rolę kierownika robót. Na szczęście po spotkaniu Ministra inwestycji i rozwoju w dniu 10 lipca 2019 z przedstawicielami samorządów zawodowych architektów i inżynierów budownictwa. Prace nad ustawami zostały chwilowo wstrzymane.

Ministerstwo skoncentrowało swe prace nad nowelizacją przepisów Prawa budowlanego. Ustawa z dnia 13 lutego 2020 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw została opublikowana w Dz.U. 18 marca pod pozycją 471.

Kierownik budowy ma obowiązki

Ustawa ta wprowadza daleko idące zmiany w Prawie budowlanym, w tym również w prawach i obowiązkach kierownika budowy. Prawa i obowiązki kierownika budowy są opisane w art. 22 Prawa budowlanego, który poniżej przytaczamy w całości.

Art. 22. Do podstawowych obowiązków kierownika budowy należy:

1) protokolarne przejęcie od inwestora i odpowiednie zabezpieczenie terenu budowy wraz ze znajdującymi się na nim obiektami budowlanymi, urządzeniami technicznymi i stałymi punktami osnowy geodezyjnej oraz podlegającymi ochronie elementami środowiska przyrodniczego i kulturowego;2) prowadzenie dokumentacji budowy;3) zapewnienie geodezyjnego wytyczenia obiektu oraz zorganizowanie budowy i kierowanie budową obiektu budowlanego w sposób zgodny z projektem lub pozwoleniem na budowę, przepisami, w tym techniczno-budowlanymi, oraz przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy;3a) koordynowanie realizacji zadań zapobiegających zagrożeniom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia:a) przy opracowywaniu technicznych lub organizacyjnych założeń planowanych robót budowlanych lub ich poszczególnych etapów, które mają być prowadzone jednocześnie lub kolejno,b) przy planowaniu czasu wymaganego do zakończenia robót budowlanych lub ich poszczególnych etapów;3b) koordynowanie działań zapewniających przestrzeganie podczas wykonywania robót budowlanych zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zawartych w przepisach, o których mowa w art. 21a ust. 3, oraz w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;3c) wprowadzanie niezbędnych zmian w informacji, o której mowa w art. 20 ust. 1 pkt 1b, oraz w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, wynikających z postępu wykonywanych robót budowlanych;3d) podejmowanie niezbędnych działań uniemożliwiających wstęp na budowę osobom nieupoważnionym;3e) zapewnienie przy wykonywaniu robót budowlanych stosowania wyrobów, zgodnie z art. 10;4) wstrzymanie robót budowlanych w przypadku stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia oraz bezzwłoczne zawiadomienie o tym właściwego organu;5) zawiadomienie inwestora o wpisie do dziennika budowy dotyczącym wstrzymania robót budowlanych z powodu wykonywania ich niezgodnie z projektem;6) realizacja zaleceń wpisanych do dziennika budowy;7) zgłaszanie inwestorowi do sprawdzenia lub odbioru wykonanych robót ulegających zakryciu bądź zanikających oraz zapewnienie dokonania wymaganych przepisami lub ustalonych w umowie prób i sprawdzeń instalacji, urządzeń technicznych i przewodów kominowych przed zgłoszeniem obiektu budowlanego do odbioru;8) przygotowanie dokumentacji powykonawczej obiektu budowlanego;9) zgłoszenie obiektu budowlanego do odbioru odpowiednim wpisem do dziennika budowy oraz uczestniczenie w czynnościach odbioru i zapewnienie usunięcia stwierdzonych wad, a także przekazanie inwestorowi oświadczenia, o którym mowa w art. 57 ust. 1 pkt 2.

Uchylony został jednak art. 42. ust. 2, który w punkcie 2 nakazywał kierownikowi prowadzenie dziennika budowy lub rozbiórki a w jego miejsce wprowadzono art. 45.1., którego część brzmienia prezentujemy poniżej:

„Art. 45. 1. W przypadku robót budowlanych wymagających ustanowienia kierownika budowy prowadzi się:1)     dziennik budowy;2)     dziennik rozbiórki – w przypadku robót budowlanych polegających wyłącznie na rozbiórce;3)     dziennik montażu – w przypadku robót budowlanych polegających wyłącznie na montażu.2. Dziennik budowy stanowi urzędowy dokument przebiegu robót budowlanych oraz zdarzeń i okoliczności zachodzących w toku wykonywania tych robót.3. Za prowadzenie dziennika budowy odpowiada kierownik budowy.

Bardzo istotną zmianę w obowiązkach kierownika budowy wprowadza nowy Art. 45a. 1.

„Art. 45a. 1. Przed rozpoczęciem budowy kierownik budowy jest obowiązany:1)     zabezpieczyć teren budowy lub rozbiórki;2)     potwierdzić wpisem w dzienniku budowy otrzymanie od inwestora zatwierdzonego projektu budowlanego oraz o ile jest wymagany – projektu technicznego;3)     umieścić na terenie budowy, w widocznym miejscu:a)     tablicę informacyjną orazb)     ogłoszenie zawierające dane dotyczące bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia – w przypadku budowy, na której przewiduje się prowadzenie robót budowlanych trwających dłużej niż 30 dni roboczych i jednoczesne zatrudnienie co najmniej 20 pracowników lub przewidywany zakres robót budowlanych przekracza 500 osobodni.

Projekt techniczny jest czymś nowym w Prawie budowlanym jego zawartość regulowana jest znowelizowanym art. 34 ust. 3 gdzie w punkcie 3 znaleźć możemy opis tego co zawiera:

a)     projektowane rozwiązania konstrukcyjne obiektu wraz z wynikami obliczeń statyczno-wytrzymałościowych,b)     charakterystykę energetyczną – w przypadku budynków,c)     projektowane niezbędne rozwiązania techniczne oraz materiałowe,d)     w zależności od potrzeb – dokumentację geologiczno inżynierską lub geotechniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych,e)      inne opracowania projektowe;

Nowym obowiązkiem kierownika budowy jest konieczność okazania aktualnego projektu budowlanego na każde żądanie organu nadzoru budowlanego, jest o tym mowa w nowym „Art. 36b. 1.

Kierownik budowy nosi kask ochronny w kolorze białym.

Kierownik budowy ma prawo

Kierownik budowy ma obowiązki, ale przysługują mu również prawa z tytułu wykonywanej funkcji. Przede wszystkim ma prawo zwracania się do inwestora i proponowania zmian w rozwiązaniach projektowych, jeżeli  są  one  uzasadnione koniecznością zwiększenia bezpieczeństwa realizacji robót budowlanych lub usprawnienia procesu budowy.

Ma również prawo do komentowania w dzienniku budowy zaleceń (projektanta lub inspektora nadzoru) w nim zawartych. To ważne, bo gdy dojdzie do jakiejś sytuacji konfliktowej lub związanej z ustaleniem odpowiedzialności zawodowej za błąd, zapisy w dzienniku budowy są najważniejszym dowodem w każdej sprawie. 

Odpowiedzialność kierownika budowy

Kierownik budowy ponosi odpowiedzialność z tytułu wykonywanej funkcji. Trzeba pamiętać, że kierownik budowy, który został ukarany grzywną w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, podlega również odpowiedzialności zawodowej wg ustawy Prawo budowlane. Inwestor może żądać od  kierownika budowy naprawienia szkody, gdy uzna, że wynika ona z niedopełnienia przez niego swoich obowiązków.

Jednak z drugiej strony kierownik budowy jest narażony na decyzje inwestora, które są odstępstwami od projektu budowlanego i mają zostać wprowadzone bez zachowania procedury (przy dużych odstępstwach może to np. oznaczać zmianę zakresu pozwolenia na budowę). Taka sytuacja w prawnej ocenie wygląda następująco - gdy kierownik budowy zgodzi się bez zachowania procedur na takie rozwiązanie, będzie ponosił odpowiedzialność odszkodowawczą wobec inwestora, nawet pomimo tego, że zgodził się na takie rozwiązanie na jego wyraźne żądanie. Jeśli inwestor proponuje rozwiązania wykraczające poza projekt lub niezgodne ze sztuką budowlaną, kierownik budowy powinien się temu sprzeciwić i w ostateczności wstrzymać budowę.

Kierownik budowy z tytułu pełnienia swoich funkcji musi mieć ubezpieczenie OC. Tego zresztą wymaga PIIB (Polska Izba Inżynierów Budownictwa), gdzie muszą być zrzeszone wszystkie osoby z uprawnieniami budowlanymi, o ile chcą wykonywać samodzielne funkcje techniczne w budownictwie. 

W sytuacji, gdy kierownik budowy (czy każdy inżynier budownictwa z uprawnieniami) ma wyłącznie ubezpieczenie OC do wysokości wskazanej w rozporządzeniu ministra finansów w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa, w przypadku wyrządzenia szkody w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie w zakresie posiadanych uprawnień budowlanych, ubezpieczyciel wypłaci poszkodowanemu wyłącznie równowartość w złotych 50 000 euro.  W przypadku, gdy szkoda przewyższa tę kwotę, wówczas  kierownik budowy (inżynier budownictwa) jest zobowiązany do pokrycia pozostałej części wyrządzonej szkody z własnej kieszeni. Dobre ubezpieczenie to ważna rzecz, bo szkody mogą być duże, a zarobki kierownika budowy są jakie są...

Zarobki kierownika budowy

Powołując się na analizy firmy Sedlak & Sedlak, miesięczne średnie wynagrodzenie kierownika budowy w roku 2021 wynosiło 8830 zł brutto (widełki 6970 - 11 350 zł). Na zarobki powyżej 11 350 zł może liczyć ¼ najlepiej opłacanych kierowników budowy. Wśród pozapłacowych profitów wymienia się  telefon komórkowy do użytku prywatnego, komputer przenośny i samochód służbowy. Na wysokość zarobków kierownika budowy ma wpływ staż pracy, wykształcenie, wielkość firmy i województwo.

W hierarchii wyżej od kierownika budowy stoi kierownik (inżynier) kontraktu, ale w przeciwieństwie od tego pierwszego nie musi on mieć uprawnień budowlanych. Kierownik kontraktu pełni funkcje kontrolne, pilnuje czy budowa przebiega zgodnie z harmonogramem i zaplanowanym budżetem, decyduje o ekstra wydatkach związanych z koniecznością wprowadzenia zmian w projekcie. Nie ponosi odpowiedzialności z tytułu wykonywanej pracy. Jednak jego średnie zarobki w 2021 były lepsze niż kierownika budowy - 11 490 zł (widełki 9500-14 760 zł). 

Inne dane podaje Pracuj.pl. Kierownik budowy może liczyć na średnie zarobki 10 000 zł, zaś kierownik budowy dróg na 11 000 zł. Dodatkowo mogą oni liczyć na służbowy telefon do celów prywatnych, służbowy samochód, prywatną opiekę medyczną oraz ubezpieczenie na życie. 

Firma Hays obliczyła średnie zarobki kierownika budowy w 2021 roku na 13 000 zł (10 000-16 000 zł) w budownictwie ogólnym i 14 000 zł (10 000-25 000 zł) w infrastrukturze. Natomiast wynagrodzenie kierownika projektu w budownictwie oszacowano na średnio 19 000 zł (15 000-30 000 zł).