Nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Jakie zmiany istotne dla przedsiębiorców?

Przepisy nowelizujące ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów weszły w życie. Dla przedsiębiorców zmiany te są o tyle znaczące, bo dotyczą tak kluczowych kwestii jak m.in. zasady odpowiedzialności za naruszenie reguł konkurencji, czy wysokości kar finansowych tym tytułem. Zmiany obejmą również kwestie proceduralne związane z kontrolą i przeszukaniem u przedsiębiorcy.

Spis treści

1. Większa odpowiedzialność za praktyki ograniczające konkurencję
2. Nowe kary w ustawie o ochronie konkurencji
3. Zmiany w procedurze kontroli i przeszukania u przedsiębiorcy
4. Podsumowanie

Niedawno weszły w życie przepisy nowelizujące m.in. ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej: „uokik”). Jest to efekt wdrożenia do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1 z dnia 11 grudnia 2018 r.

Większa odpowiedzialność za praktyki ograniczające konkurencję

Po nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji odpowiedzialność za praktyki ograniczające konkurencję (zarówno antykonkurencyjne porozumienia, jak i nadużycia pozycji dominującej) poniesie nie tylko przedsiębiorca, który naruszył przepisy, ale także przedsiębiorca wywierający na niego decydujący wpływ (spółka-matka), czy też osoby zarządzające przedsiębiorcą wywierającym decydujący wpływ.

Wywieranie decydującego wpływu polega najogólniej mówiąc na powiązaniach pomiędzy przedsiębiorcami o charakterze ekonomicznym, prawnym, organizacyjnym, których skutkiem jest realne wykonywanie lub dostosowywanie się przez danego przedsiębiorcę, do instrukcji od przedsiębiorcy wywierającego decydujący wpływ, w sposób który uniemożliwia racjonalne i samodzielne działania firmy na rynku.

Ustawa z góry zakłada również, że decydujący wpływ będzie wywierał przedsiębiorca, którego udział w kapitale innego przedsiębiorcy przekracza 90%.

O decydującym wpływie można mówić również wówczas jeśli w organach spółki córki większość mają osoby zasiadające równocześnie w organach spółki matki. W przypadku przedsiębiorcy wywierającego decydujący wpływ, Prezes UOKiK nie musi niczego udowadniać (poza naruszeniem), a ciężar wykazania, że decydujący wpływ nie jest wywierany, spoczywa na przedsiębiorcy.

Oczywiście istnieją mechanizmy, które w skuteczny sposób mogą uchronić przedsiębiorcę wywierającego decydujący wpływ przed odpowiedzialnością. Wymienić tu można organizowanie szkoleń, czy wprowadzenie systemów kontroli i raportu działań (w ogólności działania, które pokażą należytą staranność), niemniej najbardziej optymalnej formy działania należy szukać przy pomocy prawnika, który rozważy indywidualną sytuację przedsiębiorcy i profil jego działalności, a następnie dokonując weryfikacji struktury grupy kapitałowej, będzie w stanie dobrać odpowiednie mechanizmy.

Kwestia ta jest o tyle ważna, że przedsiębiorca według nowych przepisów nie może zasłaniać się wobec organu kontrolnego niewiedzą o naruszeniu prawa konkurencji przez podmiot mu podległy, czy też, że podmiot podległy nie wykonał jego poleceń. Prezes UOKiK będzie uprawniony do nałożenia łącznej kary pieniężnej, za którą ww. przedsiębiorcy będą odpowiadać solidarnie.

Warto rozważyć analizę struktury organizacyjnej i zależności w grupie kapitałowej, w której funkcjonują firmy. Pozwoli to uniknąć potencjalnego ryzyka finansowego dla przedsiębiorców, którzy wywierają decydujący wpływ na innego przedsiębiorcę, a np. do tej pory nie interesowali się działaniami w zakresie działań konkurencyjnych podmiotów podległych.

Nowe kary w ustawie o ochronie konkurencji

Wprowadzono m.in. nowy rodzaj kary za opóźnienie – karę okresową, która ma na celu zmobilizowanie przedsiębiorców do realizacji nałożonych na nich ustawą obowiązków. Wysokość takiej kary może wynieść nawet do 5% średniego dziennego obrotu przedsiębiorcy, osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary, za każdy dzień opóźnienia.

Nowe sankcje wprowadzono również za działania ograniczające konkurencje po stronie związków przedsiębiorców w przypadku, gdy dane naruszenie jest związane z działalnością ich członków. Do tej pory kwestia ta nie była odrębnie uregulowana, a w przypadku konieczności orzeczenia sankcji wobec związku przedsiębiorców, kierowano się przepisami ogólnymi i traktowano je jako jednego przedsiębiorcę. Wysokość nowoutworzonej kary może wynieść do 10% sumy obrotów członków danego związku przedsiębiorców w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary, przy czym wysokość kary przypadająca na każdego z członków związku nie może przewyższyć 10% jego obrotu. W sytuacji, w której związek przedsiębiorców stałby się niewypłacalny, może on wezwać swoich członków do wniesienia wkładów w celu pokrycia kwoty kary pieniężnej. Jeśli wkłady nie zostaną wniesione w terminie, Prezes UOKiK może żądać zapłaty pozostałej do uiszczenia kwoty kary pieniężnej od każdego z przedsiębiorców, którego przedstawiciele wchodzili w skład organów decyzyjnych tego związku.

Oprócz nowych kar pojawiło się pojęcie tzw. środków strukturalnych, tj. ingerujących w strukturę przedsiębiorców, które może zastosować Prezes UOKiK. Środki te polegają m.in. na podziale przedsiębiorcy, zbyciu całości lub części majątku przedsiębiorcy, zbyciu udziałów lub akcji zapewniających kontrolę nad innym przedsiębiorcą oraz powierzeniu wykonywania określonej działalności gospodarczej poszczególnym podmiotom w ramach grupy kapitałowej lub odrębnym jednostkom organizacyjnym w ramach struktury przedsiębiorcy. Oczywiście środki te przewidujące daleko zakrojoną ingerencję w majątek i organizację przedsiębiorcy, będą stosowane w wyjątkowych okolicznościach. Przesłanką do zastosowania takiego środka strukturalnego będzie 1) wydanie przez Prezesa UOKiK decyzji stwierdzającej daną praktykę za ograniczającą konkurencję i 2) gdy inne środki mogłyby okazać się nieskuteczne albo skuteczne, lecz bardziej uciążliwe dla przedsiębiorcy.

Zmiany objęły również kwestie sposobu nakładania kar. W tym zakresie zastąpiono chociażby określenie kwotowe maksymalnej wysokości niektórych kar pieniężnych, wskaźnikiem procentowym. Przykładowo w przypadku dopuszczenia się przez przedsiębiorców naruszeń takich jak: podanie nieprawdziwych danych, nieudzielenie żądanych informacji bądź udzielenie informacji wprowadzających w błąd, uniemożliwianie lub utrudnianie rozpoczęcia lub przeprowadzenia kontroli albo przeszukania, niewykonywanie określonych decyzji, karę określoną kwotowo - 50 000 000 euro zastąpiono wskaźnikiem procentowym wynoszącym 3% obrotu osiągniętego przez przedsiębiorcę w poprzednim roku obrotowym. Nie ma przy tym znaczenia, czy przedsiębiorca działał umyślnie, czy też w sposób niezawiniony np. nie wykonał obowiązków wynikających z wydanej wobec niego decyzji.

Ustawa dosięgnęła również osoby fizyczne, nakładając na nie obowiązek przekazywania informacji i dokumentów na żądanie Prezesa UOKiK. W razie nieprzekazania informacji lub dokumentów, bądź przekazania informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd możliwe będzie nałożenie na osobę fizyczną kary pieniężnej w wysokości do pięćdziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia.

Zmiany w procedurze kontroli i przeszukania u przedsiębiorcy

Odnosząc się do kwestii zmian w procedurze kontroli i przeszukania u przedsiębiorcy na wniosek Prezesa UOKiK, w pierwszej kolejności należy wskazać na nowe zasady składania do sądu wniosku o wyrażenie zgody na przeprowadzenie przeszukania, przewidujące m.in. wydłużenie z 48 do 72 godzin terminu na rozpatrzenie takiego wniosku. Decyzja w zakresie udzielenia zgody na przeszukanie zapadać będzie w formie postanowienia, które teraz zawierać będzie obowiązkowo zwięzłe wskazanie zasadniczych powodów rozstrzygnięcia. Postanowienie to będzie zaskarżalne zażaleniem.

Wprowadzono częściowe regulacje w zakresie tzw. legal professional privilege, czyli ochrony korespondencji przeszukiwanego przedsiębiorcy z prawnikiem. Nowa regulacja przewiduje, że jeżeli w toku przeszukania przeszukiwany oświadczy, że określone dokumenty zawierają pisemną korespondencję między nim, a niezależnym od niego adwokatem, radcą prawnym lub prawnikiem zagranicznym, powstałą w celu realizacji prawa przeszukiwanego do uzyskania ochrony prawnej w związku z przedmiotem postępowania, w ramach którego prowadzone jest dane przeszukanie, organ pozostawi te pisma lub dokumenty w miejscu przeszukania. Kontrolujący będą mieć jednak uprawnienie do weryfikacji oświadczenia przeszukiwanego, poprzez „jedynie pobieżne zapoznanie się z pismem lub dokumentem” oraz zażądanie dodatkowych ustnych wyjaśnień w przedmiocie złożonego oświadczenia. Wątpliwości będzie rozstrzygał Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, wydając w ciągu miesiąca od przekazania mu dokumentów postanowienie o ich zwrocie kontrolowanemu w całości lub w części albo o ich zwrocie Prezesowi UOKiK w całości lub w części dla potrzeb prowadzonego postępowania. Wskazać przy tym należy, że przepis o możliwości pobieżnego zapoznania się z pismem / dokumentem, jest nieprecyzyjny i nieostry, wobec czego będzie zależny od interpretacji samego urzędnika.

Nowelizacja zwiększyła również udział Policji w toku kontroli i przeszukań - pomoc udzielana przez funkcjonariuszy Policji polegać będzie w szczególności na umożliwieniu rozpoczęcia lub przeprowadzenia przeszukania, zapewnieniu porządku w miejscu przeprowadzania przeszukania i osobistego bezpieczeństwa osób obecnych w tym miejscu, a także na ustaleniu tożsamości osób.

Mamy również zmiany stricte proceduralne, jak chociażby wprowadzenie możliwości prowadzenia czynności poza godzinami pracy przedsiębiorcy oraz kontynuowania czynności przeszukania w siedzibie UOKiK lub jego delegatury.

Nowelizacja w sposób kompleksowy reguluje program łagodzenia kar tzw. program leniency. W ramach programu przewiduje się odstąpienie od wymierzania kary pieniężnej, czy tez obniżenie tej kary, w sprawach porozumień ograniczających konkurencję. Instrumenty takie będą mogły być stosowane na wniosek przedsiębiorcy, wskazujący w szczególności uczestników porozumienia, produkty lub usługi, których dotyczy porozumienie, terytorium, którego dotyczy porozumienie, a także imiona, nazwiska i stanowiska służbowe osób pełniących w porozumieniu istotną rolę, wraz z jej opisem. Karę będzie można obniżyć maksymalnie o 20, 30 lub 50%, przy czym największe obniżenie kary dotyczyć będzie przedsiębiorców, którzy jako pierwsi spełnią warunki jej obniżenia. Złożenie przez przedsiębiorcę wniosku w ramach programu leniency pozwoli uniknąć kary również osobie fizycznej, która pełni albo pełniła funkcję kierowniczą lub zarządczą lub jest albo była pracownikiem u danego przedsiębiorcy.

Podsumowanie

Nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji wprowadziła szereg zmian dla przedsiębiorców, które co oczywiste, ze względu na bariery objętościowe artykułu, zostały jedynie króko przedstawione. Z punktu widzenia zmian objętych nowelizacją zalecane jest, aby przedsiębiorcy, którzy podlegają pod wyżej wspomnianą ustawę, dokonali swego rodzaju analizy strukturalnej swojego przedsiębiorstwa, związków majątkowych i organizacyjnych z innymi przedsiębiorcami, co może uchronić ich w przyszłości od nałożenia sankcji ze strony UOKiK. Nie każdy bowiem przedsiębiorca dominujący, czy też osoby zarządzające danym przedsiębiorstwem mają pełną wiedzę o działaniach, bądź zaniechaniach po stronie podmiotów zależnych, a taki brak wiedzy może nieść za sobą daleko idące skutki nie tylko finansowe.

Należy mieć też na względzie, że brak wiedzy o przysługujących przedsiębiorcy prawach i obowiązkach wynikających z nowelizacji uokik nie będzie stanowił okoliczności wyłączającej odpowiedzialność, w tym nałożenie kary. Wobec tego w przypadku jakichkolwiek wątpliwości warto zasięgnąć w porę specjalistycznej porady prawnej i przeanalizować sytuację prawną danego przedsiębiorstwa, aby znaleźć zawczasu optymalne rozwiązanie dla przywrócenia stanu zgodnego z ustawą.