Odpowiedzialność cywilna inżyniera budownictwa, projektanta i architekta
Odpowiedzialność cywilna, inaczej odszkodowawcza projektanta, architekta i inżyniera budownictwa dotyczy osób wykonujących samodzielne funkcje techniczne w budownictwie. Zgodnie zapisem w Kodeksie cywilnym, każdy, kto ze swojej winy wyrządzi innemu szkodę, jest zobowiązany do jej naprawienia. Kiedy i na jakich zasadach architekt, inżynier budownictwa i projektant ponoszą odpowiedzialność cywilną? Kiedy można wystąpić do ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia OC?
Spis treści
- Odpowiedzialność cywilna - definicja
- Obowiązek ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
- Minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC
- Od czego zależy odpowiedzialność cywilna?
- Odpowiedzialność OC inżynierów budownictwa - obejrzyj wykład PIIB
- Zakres odpowiedzialności cywilnej architekta i inżyniera budownictwa
- Czego nie obejmuje odpowiedzialność cywilna?
- Odpowiedzialność cywilna z tytułu nienależytego wykonania umowy
- Rękojmia - odpowiedzialność za wady projektu lub robót budowlanych
- Odpowiedzialność cywilna, a zużycie obiektu
- Odpowiedzialność cywilna, a działanie siły wyższej
- Odpowiedzialność cywilna, a kompetencje konserwatora zabytków
Odpowiedzialność cywilna - definicja
Odpowiedzialność cywilna, inaczej odszkodowawcza to ponoszenie ujemnych konsekwencji swoich indywidualnych zachowań, mających postać działania np. w obszarze aktywności zawodowej, albo zaniechania, czyli bierności, przeoczenia, braku staranności. Jest to odpowiedzialność o charakterze majątkowym oraz odszkodowawczym, gdyż każdy podmiot cywilnie odpowiedzialny ma obowiązek naprawić wyrządzoną szkodę, w czym przejawia się funkcja kompensacyjna odpowiedzialności cywilnej.
Obowiązek ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
W teorii prawa cywilnego obrazowo mówi się, że szkoda stanowi zwierciadło odpowiedzialności cywilnej. Nic więc dziwnego, że ustawa z 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa nakłada na osoby z uprawnieniami budowlanymi obowiązek ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) za szkody, które mogą wyniknąć w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Ponadto również osoby uprawnione do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej w rozumieniu ustawy z 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków, mają obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku ze sporządzaniem takich świadectw.
Minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC
Niezależnie od źródła obowiązku ubezpieczenia odpowiedzialność cywilna obejmuje szkodę majątkową, którą jest ekonomiczny uszczerbek w majątku poszkodowanego. W praktyce wielkość uszczerbku określa się metodą różnicy – szkoda wyraża się bowiem w różnicy między istniejącym stanem majątkowym a tym, który by istniał, gdyby zdarzenie szkodzące nie wystąpiło. W szeroko rozumianej branży budowlanej szkoda podlegająca naprawieniu może mieć znaczne rozmiary, ponieważ stosując ww. metodę, poszkodowany inwestor może precyzyjnie wyliczyć, ile dodatkowo zapłacił za materiały budowlane, usługi doradcze oraz robociznę na skutek zdarzeń spowodowanych przez pozostałych uczestników procesu budowlanego: projektantów, kierownika budowy oraz kierowników robót.
Z tego też względu Rozporządzenie Ministra Finansów z 11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa określa minimalną sumę gwarancyjną ubezpieczenia, w odniesieniu do jednego zdarzenia, na kwotę 50 000 € (§ 4 ust. 1 przywołanego rozporządzenia; w przypadku zdarzeń związanych ze sporządzaniem świadectwa charakterystyki energetycznej minimalna suma gwarancyjna wynosi 25 000 €).
Od czego zależy odpowiedzialność cywilna?
Odpowiedzialność cywilna architektów oraz inżynierów budownictwa zależy od spełnienia ustawowych przesłanek – warunków odpowiedzialności, sama zaś wypłata odszkodowania przebiega w poszczególnych etapach. Po pierwsze, należy ustalić podstawę prawną odpowiedzialności oraz wielkość wyrządzonej szkody. Kolejny etap to wycena szkody w pieniądzu oraz określenie wysokości samego odszkodowania. Na końcu wkracza obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej architekta (inżyniera budownictwa), ponieważ ekonomiczny ciężar szkody ponosi ostatecznie ubezpieczyciel w zamian za terminowo uiszczoną składkę. Ochrona ubezpieczeniowa stanowi z jednej strony niezbędny parasol ochronny dla osób pełniących samodzielne funkcje techniczne w procesie budowlanym, z drugiej zaś – to wyraz rozłożenia odpowiedzialności w branży budowlanej, z którą immanentnie wiąże się ryzyko występowania szkód majątkowych.
Trzeba też pamiętać, że rynek wyrobów oraz robót budowlanych jest dynamiczny, charakteryzuje się zmiennością cen, w dużej mierze zależy od wahań surowców pierwotnych oraz wskaźników giełdowych (drewno, ropa naftowa, opłaty emisyjne CO2), co na gruncie odpowiedzialności cywilnej architekta i inżyniera budownictwa ma bezpośrednie przełożenie na wysokość odszkodowania, mającego co do zasady w całości pokryć wyrządzoną szkodę.
Zgodnie z art. 363 § 2 Kodeksu cywilnego, jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu (odszkodowanie pieniężne jest w praktyce regułą), kwota powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili. W konsekwencji wzrost cen wyrobów budowlanych, robocizny, najmu maszyn lub urządzeń będzie czynnikiem bardzo niekorzystnym zarówno dla poszkodowanego, jak i dla samego architekta/inżyniera budownictwa, którego odpowiedzialność cywilna wchodzi w grę. Warto więc zawsze rozważyć, już przy negocjowaniu warunków polisy OC oraz wysokości składki, wykup ubezpieczenia odpowiedzialności zawodowej architekta/inżyniera budownictwa powyżej progu minimalnej sumy gwarancyjnej, tak aby zminimalizować ryzyko dopłacania z własnego budżetu do odszkodowania, które nie pokryło ryzyka wzrostu cen na dynamicznym rynku branży budowlanej oraz instalacyjnej.
Odpowiedzialność OC inżynierów budownictwa - obejrzyj wykład PIIB
PIIB regularnie organizuje szkolenia dla inżynierów budownictwa. Z poniższego wykładu dowiesz sie:
- jakich sytuacji ubezpieczenie OC nie obejmuje
- kiedy należy mieć ubezpieczenie dodatkowe
- jaka jest procedura zgłaszania szkody
Zakres odpowiedzialności cywilnej architekta i inżyniera budownictwa
Ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej architekta i inżyniera budownictwa, dalej jako ubezpieczenie OC, objęta jest odpowiedzialność za szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania ubezpieczonego, w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej, w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, oczywiście w zakresie posiadanych przez konkretnego architekta lub inżyniera uprawnień budowlanych.
Posiadanie polisy odpowiedzialności OC przez profesjonalnych uczestników procesu budowlanego niewątpliwie wzmacnia funkcję kompensacyjną prawa cywilnego, w szczególności prawa ubezpieczeń gospodarczych. Nie bez znaczenia jest również funkcja prewencyjno-wychowawcza odpowiedzialności cywilnej oraz budowanie zaufania inwestorów do architektów będących projektantami, jak również do kierowników budów oraz kierowników robót.
Znowelizowane w 2019 roku przepisy prawa budowlanego znacznie poszerzyły zakres podstawowych obowiązków projektanta, wzrosło zatem ryzyko wystąpienia szkody, a tym samym potrzeba ochrony ubezpieczeniowej, tak w interesie architekta, jak i jego zleceniodawców. W świetle znowelizowanego art. 20 Prawa budowlanego obowiązkiem architekta jest nie tylko opracowanie projektu budowlanego w sposób zgodny z wymaganiami Prawa budowlanego, ustaleniami zawartymi w decyzjach administracyjnych dotyczących danej inwestycji oraz zgodnie z obowiązującymi przepisami i zasadami wiedzy technicznej. Dodatkowo na projektancie spoczywa ustawowy obowiązek zapewnienia w przygotowaniu projektu udziału osób z uprawnieniami budowlanymi do projektowania w odpowiedniej specjalności, a także wzajemnego skoordynowania technicznego wszystkich opracowań projektowych.
Architekt ma także uwzględnić zasady bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia w procesie budowy oraz zagwarantować zgodność projektu technicznego z projektem zagospodarowania działki lub terenu oraz projektem architektoniczno-budowlanym. Złożoność współczesnych zamierzeń budowlanych wymaga więc od architekta biegłej znajomości sztuki budowlanej oraz praktycznej umiejętności łączenia kompetencji profesjonalistów nie tylko w dziedzinie architektury, lecz również w obszarze konstrukcji, a także poszczególnych instalacji: elektrycznych, cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych, kanalizacyjnych oraz telekomunikacyjnych.
W gąszczu tych wszystkich wymogów nietrudno więc o błąd, który może skutkować np. odmową zatwierdzenia projektu budowlanego i nieudzieleniem pozwolenia na budowę, co z kolei opóźnia faktyczne rozpoczęcie robót budowlanych. Takie zdarzenie powoduje wymierną szkodę majątkową, wkracza więc odpowiedzialność cywilna projektanta względem kontrahenta, który zlecił architektowi sporządzenie kompletnego i niewadliwego projektu budowlanego. Ubezpieczenie OC architekta jawi się w takich okolicznościach jako panaceum, nie tylko na bolączki samego projektanta, ale przede wszystkim zamawiających.
Czego nie obejmuje odpowiedzialność cywilna?
Warto wskazać sytuacje, w których ubezpieczenie OC szkody nie obejmuje, aczkolwiek odpowiedzialność cywilna będzie nadal ciążyła na sprawcy uszczerbku majątkowego.
I tak, ubezpieczenie OC nie obejmuje szkód wyrządzonych przez ubezpieczonego tym osobom, których architekt/inżynier budownictwa zatrudnia, niezależnie od podstawy prawnej zatrudnienia (umowa o pracę, umowa cywilnoprawna), co bezpośrednio dotyczy pracowników biura projektowego.
Może się bowiem zdarzyć, że w związku z pełnieniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, np. w ramach sprawowanego nadzoru autorskiego, architekt oddeleguje na plac budowy swojego pracownika, który na miejscu dozna szkody na skutek wypadku przy pracy lub innego zdarzenia. W takiej sytuacji wkracza odpowiedzialność cywilna, której nie obejmuje polisa OC, i której również może nie pokryć w całości ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy. Poszkodowany takim zdarzeniem ma wówczas otwartą drogę do dochodzenia uzupełniających roszczeń odszkodowawczych z tytułu wypadku przy pracy na podstawie przepisów prawa cywilnego, mimo uzyskania świadczeń wynikających z ustawy wypadkowej Sąd Najwyższy przesądził bowiem, że jeżeli tylko szkoda, której doznał pracownik, nie została wyrównana wypłaconymi świadczeniami z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wówczas poszkodowany może dochodzić roszczeń odszkodowawczych na zasadzie winy (art. 415 k.c.) lub ryzyka (art. 435 k.c.) od pracodawcy, o ile udowodni istnienie szkody oraz wykaże związek przyczynowy między zdarzeniem a powstaniem szkody.
Wyłączenie więc z zakresu ubezpieczenia OC szkód u pracowników lub zleceniobiorców architekta może mieć daleko idące konsekwencje. Oczywiście architekt może bronić się w ten sposób, że szkoda, której doznał pracownik w związku ze świadczeniem pracy lub usług na rzecz biura projektowego nie pozostaje w typowym, zwykłym związku przyczynowym. Niezależnie bowiem od podstawy roszczeń odszkodowawczych zawsze obowiązuje ograniczenie odpowiedzialności cywilnej do typowych, dających się przewidzieć, następstw zdarzeń. Stosownie do treści art. 361 § 1 k.c. zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
Wszelkie więc następstwa anormalne i nietypowe, mogące oczywiście mieć miejsce w dynamicznych warunkach budowy, pozostają poza zakresem odpowiedzialności cywilnej architekta lub inżyniera budownictwa. Krótko mówiąc, architekt nie będzie odpowiedzialny cywilnie za swoisty eksces działań pracowników biura projektowego, czyli działania na budowie „przy okazji” wykonywania funkcji technicznych z polecenia swojego przełożonego. Przykładem takich działań może być bójka na placu budowy, w której zostali poszkodowani pracownicy architekta. Za szkody związane z ich uszczerbkiem na zdrowiu odpowiedzialność cywilną będą ponosić solidarnie wyłącznie uczestnicy bójki, ale już nie architekt ani jego ubezpieczyciel.
Odpowiedzialność cywilna z tytułu nienależytego wykonania umowy
Architekt (projektant) oraz inżynier budownictwa (kierownik budowy) na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z klientem pełnią, w ramach konkretnej inwestycji budowlanej, przypisane im funkcje techniczne. W trakcie wykonywania umowy powinni wykazać się terminowym oraz w pełni profesjonalnym świadczeniem specjalistycznych usług, których się podjęli. Kodeks cywilny nakazuje stosować wobec nich podwyższoną (a nie tylko ogólną, czyli przeciętną) miarę staranności, bowiem należytą staranność kontrahenta – profesjonalisty – określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru działalności (art. 355 § 2 k.c.).
Skoro od każdego zawodowca wymagamy więcej niż od laika, to tym bardziej w toku realizacji zamierzenia budowlanego należy znacznie więcej wymagać od architekta oraz inżyniera budownictwa. Nawet więc nieumyślne działanie, wynikające np. z braku staranności lub rozwagi przy projektowaniu, nadzorze lub kierowaniu robotami budowlanymi, rodzi cywilną odpowiedzialność kontraktową (ex contractu). Stosownie do art. 471 k.c. dłużnik (czyli kontrahent z umowy) obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania (np. brak nadzoru) lub nienależytego (np. opóźnionego, wadliwego) wykonania zobowiązania, chyba że jest ono następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności (np. działanie siły wyższej).
Warto podkreślić, że odpowiedzialność kontraktowa bardzo często dochodzi do głosu w branży budowlanej, gdzie nietrudno przecież o opóźnienie w terminach czy przekroczenie zakontraktowanych kosztów. W takich sytuacjach architekt lub inżynier, jako dłużnik z tytułu zawartej umowy, odpowiada odszkodowawczo względem kontrahenta, czyli ma obowiązek zapłacić odszkodowanie pieniężne, wyrównujące poniesioną przez wierzyciela szkodę (np. pokrycie różnicy w cenie zakupu materiałów budowlanych, których inwestor nie zakupił wcześniej z powodu zwłoki architekta z przygotowaniem projektu budowlanego). Należy pamiętać, że w takich niekomfortowych dla architekta przypadkach nie wchodzi w grę ochrona ubezpieczeniowa, ponieważ ubezpieczenie OC nie obejmuje szkód wynikłych z przekroczenia ustalonych kosztów lub polegających na zapłacie kar umownych, które bardzo często zastrzega się w umowach na wypadek nieterminowego wykonania obowiązków umownych.
Podobnie rzecz ma się w przypadku naruszenia praw autorskich lub patentów. Jeżeli bowiem okaże się, że dany projekt budowlany (tj. projekt zagospodarowania działki, architektoniczno-budowlany lub techniczny) narusza prawa własności intelektualnej osoby trzeciej (wada prawna), wówczas wkracza odpowiedzialność cywilna, gdyż przedmiotem ochrony prawa autorskiego są również utwory architektoniczne,architektoniczno-urbanistyczne oraz urbanistyczne. W takiej sytuacji sprawca naruszenia nie może tłumaczyć się wykupioną polisą ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej względem inwestora lub uprawnionego z tytułu praw autorskich. Ochrona ubezpieczeniowa architekta nie obejmuje konsekwencji prawnych dopuszczenia się deliktów prawa autorskiego. Z perspektywy osoby zamawiającej projekt u architekta istotne jest ograniczenie wynikające z art. 61 prawa autorskiego, stosownie do którego nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje co do zasady prawo wykorzystania go tylko do jednej budowy.
Wreszcie, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej nie obejmuje tych zdarzeń, jakie nastąpiły po utracie stosownych uprawnień zawodowych, czyli po skreśleniu architekta oraz odpowiednio inżyniera budownictwa z listy członków samorządu zawodowego, a w przypadku sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej – po utracie uprawnień do ich sporządzania. W ten sposób dochodzi do głosu funkcja represyjna odpowiedzialności cywilnej, której nie można zbagatelizować. Jedynym wyjątkiem w takich skrajnych sytuacjach z udziałem architekta (inżyniera budownictwa) jest pokrycie przez ubezpieczyciela szkody (lub części szkody) stanowiącej następstwo wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie sprzed daty skreślenia z listy korporacji zawodowej.
Rękojmia - odpowiedzialność za wady projektu lub robót budowlanych
Umowa zawarta z architektem bądź inżynierem budownictwa najczęściej ma charakter umowy o dzieło, uregulowanej w art. 627–646 k.c. Podstawowym obowiązkiem architekta/inżyniera budownictwa jest terminowe oraz wolne od wad wykonanie dzieła, które może mieć charakter intelektualny oraz niematerialny (projekt budowlany), jak również może przybrać postać usług materialnych, czyli robót budowlanych (wzniesienie i oddanie do użytku obiektu budowlanego). Z drugiej strony obowiązkiem zamawiającego usługi projektowe/budowlane jest zapłata wynagrodzenia (honorarium architekta) oraz odebranie zamówionego dzieła.
Z racji tego, że architekt oraz inżynier budownictwa dysponują fachową wiedzą i doświadczeniem zawodowym, spoczywa na nich kontraktowy obowiązek wyjaśniania kwestii technicznych, sprawdzania proponowanych rozwiązań oraz doradztwa na rzecz kontrahenta, który jako inwestor jest również zobowiązany do aktywnej współpracy z inżynierami. Na podstawie przepisów dotyczących umowy o dzieło architekt oraz inżynier budownictwa odpowiadają za wadę fizyczną dzieła (rękojmia), mogącą tkwić zarówno w samym projekcie budowlanym, jak również w robotach budowlanych, które nie przyniosły zamierzonego rezultatu – wzniesienia obiektu budowlanego w pełni zgodnego z treścią umowy oraz zasadami wiedzy technicznej. Architekt jest odpowiedzialny nie tylko za wady fizyczne, ale również za błędy (brak należytej staranności) w zakresie nadzoru nad realizacją projektu, o ile oczywiście podjął się sprawowania nadzoru autorskiego na podstawie odrębnej umowy zawartej z inwestorem.
W odróżnieniu od umowy o prace projektowe (dzieło), umowa o sprawowanie nadzoru opiera się na konstrukcji cywilnoprawnej umowy o świadczenie usług, do której odpowiednio stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o zleceniu (art. 734 k.c. w związku z art. 750 k.c.). Z punktu widzenia odpowiedzialności kontraktowej ciążącej na architekcie warto w treści samej umowy szczegółowo określić zakres sprawowania nadzoru autorskiego, np. nad wykonywaniem konkretnych prac, robót uszczelniających, jakością lanego betonu, wykonaniem posadzek, izolacji termicznej, sposobem prowadzenia rur. Oczywistym jest, że ze względów dowodowych umowy zawierane przez architektów oraz inżynierów budownictwa (umowa o dzieło, zlecenie) winny mieć formę pisemną, tak samo jak aneksy do tych umów, które w praktyce najczęściej dookreślają albo rozszerzają zakres obowiązków względem inwestora.
Czytaj więcej:
Odpowiedzialność cywilna, a zużycie obiektu
Nawet kilka lat po zakończeniu współpracy architekta z klientem może dojść do ujawnienia się szkody uniemożliwiającej korzystanie z obiektu budowlanego zgodnie z jego przeznaczeniem (np. zawilgocenie). Wówczas poszkodowany, któremu z oczywistych względów zależy na jak najszybszym usunięciu szkody, może zgłaszać roszczenia zarówno do wykonawców robót budowlanych, jak i do projektantów. Abstrahując od zasadności czy też braku podstaw do wysuwania konkretnych roszczeń pieniężnych względem architektów lub inżynierów, warto pamiętać, że zawodowe ubezpieczenie OC nie obejmuje szkód powstałych w wyniku normalnego zużycia lub wadliwej eksploatacji obiektów budowlanych.
W praktyce bardzo często sporne jest to, gdzie przebiega granica między normalnym zużyciem a ponadnormatywną eksploatacją danego obiektu budowlanego. W odniesieniu zaś do wadliwej eksploatacji obiektów budowlanych punktem odniesienia mogą być karty techniczne oraz dokumenty gwarancyjne wytwórców (producentów), które wskazują sposób postępowania z danym wyrobem budowlanym, w szczególności obowiązek dokonywania cyklicznych przeglądów, serwisowania czy też zgłaszania wad w odpowiednim terminie, licząc od dnia ich ujawnienia.
W konkretnych przypadkach obrona przed roszczeniami polega na wykazaniu przyczyny szkody nie w samym projekcie budowlanym czy też w sposobie prowadzenia robót, ale w okoliczności zewnętrznej, tj. nie tkwiącej w usłudze wykonanej przez architekta lub inżyniera budownictwa. Aby wykazać taką zewnętrzną przyczynę, niezbędne jest skorzystanie ze specjalistycznej wiedzy instytutów naukowych lub laboratoriów budowlanych, które również na zasadach komercyjnych podejmują się sporządzania pisemnych ekspertyz w sprawach konfliktowych na linii inwestor– architekt – wykonawca robót.
Odpowiedzialność cywilna, a działanie siły wyższej
Niezależnie od sporów cywilnych wokół rozgraniczenia wadliwości prac od wadliwości eksploatacji obiektów budowlanych warto przywołać klasyczną w prawie cywilnym przyczynę zwalniającą od odpowiedzialności, jaką jest siła wyższa. W praktyce obrotu siła wyższa to właśnie zdarzenie zewnętrzne, które bardzo często przywołuje się w sytuacjach konfliktowych jako obiektywne usprawiedliwienie, aby uchronić się od zarzutu odpowiedzialności kontraktowej, a tym samym nie płacić odszkodowania. W ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa ustawodawca zawęził pojęcie siły wyższej, ograniczając ją do przypadków szkód powstałych wskutek działań wojennych, stanu wojennego, rozruchów, zamieszek oraz aktów terroru.
Tymczasem w doktrynie prawa cywilnego siłę wyższą traktuje się nieco szerzej, jako zjawisko nie tylko zewnętrzne (tj. spoza kontroli osoby potencjalnie odpowiedzialnej za szkodę), ale przede wszystkim jako zdarzenie nieoczekiwane oraz gwałtowne, jak np. wybuch epidemii choroby zakaźnej. W konsekwencji wystąpienie siły wyższej jest nie do przewidzenia, a jeżeli nawet dane zdarzenie można naukowo przewidzieć (np. powódź, ekstremalne zjawiska pogodowe), to i tak takim zdarzeniom nie można skutecznie zapobiec.
W przypadku inwestycji budowlanych siła wyższa jako okoliczność wyłączająca odpowiedzialność cywilną jest niewątpliwie przekonującym argumentem, podnoszonym przez profesjonalnych uczestników procesu budowlanego, jako okoliczność zwalniająca z odpowiedzialności. I nawet gdy zaistniała szkoda nie będzie objęta ubezpieczeniem OC architekta lub inżyniera budownictwa, tylko z tego formalnego względu, że nie mieści się w katalogu zdarzeń wprost wskazanych w Rozporządzeniu Ministra Finansów z 11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa, to i tak nie ma przeszkód prawnych, aby nadal powoływać się na siłę wyższą (łac. vis maior) w rozumieniu ogólnego prawa cywilnego.
Odpowiedzialność cywilna architekta oraz inżyniera budownictwa nie ma bowiem charakteru absolutnego. Nie można przecież wymagać od uczestnika procesu budowlanego naprawienia szkody wynikłej np. z opóźnienia przekazania projektu zamiennego lub niekontynuowania robót budowlanych, jeżeli przyczyną takich zdarzeń jest zakażenie wirusem SARS-CoV-2, które niewątpliwie nosi znamiona siły wyższej.
Odpowiedzialność cywilna, a kompetencje konserwatora zabytków
W kontekście odpowiedzialności cywilnej warto także odnieść się do regulacji szczególnej, jaką jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r.o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, gdzie przewidziano szczególne kompetencje dla wojewódzkiego konserwatora zabytków oraz ministra kultury. Mianowicie, można prowadzić, w czasie uzgodnionym z właścicielem lub posiadaczem nieruchomości, badania architektoniczne nieruchomości – zabytku w miejscu, w którym dana nieruchomość się znajduje. Oznacza to władczą ingerencję w prywatną własność, w imię dobra wyższego, jakim jest opieka nad zabytkiem oraz prowadzenie robót budowlanych w celu jego ochrony. Jednocześnie ustawa otwiera drogę do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za ewentualne szkody wyrządzone właścicielowi w związku z prowadzonymi badaniami architektonicznymi, które mogą polegać również na ingerencji w substancję zabytku. W razie wyrządzenia szkody przysługuje odszkodowanie na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym.
Tak więc prawo o ochronie zabytków odsyła poszkodowanych do ogólnej regulacji odpowiedzialności cywilnej, nie jest więc wykluczone, że np. w ramach regresu do sprawcy szkody konserwator zabytków będzie dochodził odszkodowania od architekta lub inżyniera budownictwa, którzy byli odpowiedzialni za prowadzenie zleconych badań i robót budowlanych. Również w takich sytuacjach polisa OC jawi się jako niezbędny parasol ochronny dla architektów oraz inżynierów budownictwa podejmujących się prowadzenia prac architektonicznych w zabytkowych obiektach budowlanych.
Czytaj też:
