Odwrócony podatek VAT w budownictwie. Co oznacza dla firm budowlanych?

W dniu 1 stycznia 2017 roku weszła w życie tak zwana duża nowelizacja ustawy o VAT. Zmiany wprowadziła ustawa z dnia 1 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy od podatku towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2016r., poz. 2024). Modyfikacjom uległy m.in. przepisy dotyczące stosowania mechanizmów odwróconego obciążenia podatkiem VAT.

Odwrócony VAT - nowe przepisy podatkowe dla firm budowlanych

Odwrotne obciążenie polega na tym, że sprzedaż towarów i usług przez czynnego podatnika VAT następuje bez naliczenia tego podatku. To nabywca usługi nalicza VAT od takiej transakcji. Nowelizacja rozszerzyła zakres odwróconego obciążenia na usługi budowlane. Rodzaj usług objętych omawianym mechanizmem określony został w nowym załączniku numer 14 do ustawy o VAT. Usługi budowlane wymienione są w pozycjach od 2 do 34 tego załącznika i są to na przykład: roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków mieszkalnych i niemieszkalnych, roboty związane z wierceniem studni i ujęć wodnych, z rozbiórką i burzeniem obiektów budowlanych, przygotowanie terenu pod budowę, roboty ziemne, wykonywanie instalacji gazowych, zakładanie ogrodzeń, roboty tynkarskie, malarskie, szklarskie, betoniarskie, montaż i demontaż rusztowań, wykonywanie konstrukcji dachowych i pozostałych prac dekarskich.

Każdy rodzaj usług objętych mechanizmem odwrotnego obciążenia jest określony w załączniku bardzo precyzyjnie wraz z powołaniem symbolu PKWiU. Nie będzie zatem wątpliwości jakiego rodzaju usług dotyczy nowelizacja.

Do spełnienia 3 warunki

Nowe zasady mają zastosowanie przy transakcjach wymienionych w załączniku numer 14, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

• Usługodawcą jest podatnik u którego sprzedaż nie jest zwolniona od podatku (który jest czynnym podatnikiem VAT);
• Usługobiorcą jest czynny podatnik VAT;
• Usługodawca świadczy usługi budowlane, wymienione w załączniku numer 14, jako podwykonawca.

Już teraz można się spodziewać, że ten ostatni warunek będzie rodził najwięcej problemów. Ustawa nie definiuje bowiem pojęcia podwykonawcy. Należy zatem przyjąć potoczne rozumienie tego pojęcia, co może spowodować rozbieżność stanowisk podatnika i organu podatkowego. W rozumieniu potocznym podwykonawca to firma lub osoba wykonująca pracę na zlecenie głównego wykonawcy; podmiot podporządkowany głównemu wykonawcy (Internetowy Słownik Języka Polskiego PWN).

Wykonawca czy podwykonawca

To firma budowlana wystawiająca fakturę będzie musiała każdorazowo weryfikować, czy przy konkretnej sytuacji występuje jako podwykonawca - w rozumieniu znowelizowanej ustawy o VAT. Decydować będzie o tym fakt, czy nabywca wykorzystuje usługi do dalszego świadczenia usług budowlanych czy też jest ich konsumentem i wykorzystuje je dla własnych potrzeb dotyczących remontu czy budowy. W pierwszym przypadku firma budowlana będzie działać jako podwykonawca, natomiast w drugim firma będzie miała charakter wykonawcy głównego. Niejasne pozostaje jak podwykonawca ma dokumentować status nabywcy jego usługi. Czy przykładowo wystarczające będzie oświadczenie nabywcy, że świadczy on usługę budowalną? Jest to bardzo poważny problem, bowiem usługodawcy ponosić będą ryzyko nierozliczenia VAT należnego. Wątpliwości dotyczą również tego, jak traktować konsorcjum firm. Czy w takim przypadku lider konsorcjum jest wykonawcą głównym a pozostali członkowie - podwykonawcami?

Jako podwykonawca - firma budowlana wystawiać będzie fakturę bez podatku VAT, z obowiązkową adnotacją „zwrotne obciążenie”. Natomiast wykonawca główny, wystawia fakturę inwestorowi, wraz z podatkiem VAT, w wartości netto oraz brutto.

Nowe regulacje nie dotyczą zamówień publicznych na roboty budowlane. W zamówieniach publicznych dochodzi bowiem do rozliczeń inwestora (zamawiającego) z wykonawcami głównymi. Nadal, jak dotychczas, będą oni więc wystawiać fakturę wraz z podatkiem VAT.

Zagrożona płynność finansowa w firmach budowlanych

Można spodziewać się, że nowe regulacje spowodują problemy finansowe firm budowlanych, zwłaszcza firm mniejszych. Podwykonawcy będą bowiem dokonywali zakupu towarów z podatkiem VAT, a wystawiali będą faktury na wykonawcę głównego bez tego podatku. Nie będą mogli więc rozliczać podatku należnego z podatkiem naliczonym. Podwykonawcy będą zmuszeni systematycznie występować o zwrot podatku do urzędu skarbowego. Zwrot ten otrzymają dopiero po upływie 25 lub nawet 60 dni od dnia złożenia deklaracji. Tak długi okres oczekiwania może zagrozić płynności finansowej firm. Pojawiają się wypowiedzi, że w ten sposób przedsiębiorcy udzielają Skarbowi Państwa swoistego kredytu, swoim kosztem.

Do tej pory rozliczanie podatku VAT wyglądało w ten sposób, że każda firma świadcząca usługę budowlaną wystawiała fakturę VAT wraz z należnym podatkiem VAT. Nabywca usługi mógł wtedy łatwo rozliczyć własny podatek należny z podatkiem naliczonym. Każdy podwykonawca dokonujący zakupu towarów na bieżąco rozliczał VAT należny z VATem naliczonym za zakup materiałów.

Sankcje za nieprawidłowe rozliczenie podatku

Nowelizacja wprowadza dotkliwe konsekwencje za nieprawidłowe rozliczenia podatku VAT. Usługodawca, który nieprawidłowo wystawi fakturę na usługę podlegającą odwrotnemu obciążeniu, będzie zobowiązany do zapłacenia podatku VAT. Z kolei nabywca usługi nie będzie mógł odliczyć tego podatku. Jeżeli błąd popełni nabywca usługi i nie rozliczy on podatku VAT, to po jego stronie powstanie zaległość podatkowa oraz obowiązek zapłaty odsetek za zwłokę. Ponadto w tego typu przypadkach możliwe jest ustalenie dla podatnika dodatkowego zobowiązania podatkowego w wysokości 30% kwoty zaniżenia zobowiązania podatkowego albo kwoty zawyżenia zwrotu różnicy podatku, zwrotu podatku naliczonego lub różnicy podatku do obniżenia podatku należnego za następne okresy rozliczeniowe.

Nowe zasady wprowadzone nowelizacją, mają zastosowanie do usług budowlanych wykonanych po 1 stycznia 2017 r. Usługi zrealizowane do 31 grudnia 2016 r. podlegają dotychczasowym zasadom.