Pomieszczenia sanitarne w obiektach użyteczności publicznej – wytyczne projektowe
Pomieszczenia sanitarne w obiektach użyteczności publicznej nie zawsze są dostępne dla wszystkich. Okazuje się też, że w dalszym ciągu przy projektowaniu pomieszczeń sanitarnych nie uwzględnia się potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Jakie są podstawowe zasady projektowania uniwersalnego pomieszczeń sanitarnych w tego typu obiektach?
Spis treści
- Pomieszczenia sanitarne - wymagania
- Przestrzeń manewrowa w pomieszczeniu sanitarnym
- Drzwi w pomieszczeniu sanitarnym
- Muszla ustępowa w pomieszczeniu sanitarnym
- Poręcze przy muszli klozetowej
- Umywalka w pomieszczeniu sanitarnym
- Lustro
- Oświetlenie
- Pozostałe wyposażenie toalety w pomieszczeniu sanitarnym
- Systemy wzywania pomocy
Pomieszczenia sanitarne - wymagania
W wielu publikacjach, standardach i normach można znaleźć dokładne zalecenia dotyczące parametrów toalet dla osób z niepełnosprawnością. Dowiemy się z nich, jaką wielkość powinno mieć pole manewrowe, jak dobrać i zlokalizować muszlę ustępową oraz umywalkę, gdzie i na jakiej wysokości zainstalować poręcze i inne istotne elementy wyposażenia. Analizując poszczególne dokumenty, można jednak dojść do wniosku, że ktoś musi się mylić. Dlaczego raz pole manewrowe określane jest jako kwadrat, a innym razem jako koło? Dlaczego jedna z publikacji nakazuje umieszczenie poręczy w odległości 30 cm od osi muszli ustępowej, a inna mówi o 40 cm?
W niektórych przypadkach różnice są niewielkie, ale w innych mają zasadnicze znaczenie. Bezpośrednie rozmowy z użytkownikami również nie przyniosą jednoznacznych odpowiedzi. Innych informacji udzielą nam osoby poruszające się na wózkach aktywnych, które w skrajnym przypadku dadzą radę zawrócić w polu o średnicy tylko 100 cm, a innych osoby poruszające się na dużych i mało zwrotnych wózkach elektrycznych, dla których pole o średnicy nawet 150 cm może okazać się zbyt małe. Wysoka osoba z porażeniem kończyn dolnych, ale w pełni sprawnymi ramionami, będzie w stanie sięgać na wysokość 140–150 cm. Zaprojektowanie uniwersalnie dostępnej toalety wymaga porównania parametrów ergonomicznych i możliwości fizycznych jak najszerszej grupy użytkowników. Dla wyznaczenia pola manewrowego decydujące będą osoby potrzebujące największej przestrzeni, a wysokość włączników światła wyznaczymy, porównując zasięg ramion różnych użytkowników.
Polecany artykuł:
Dużo trudniej będzie przy wyborze wysokości montażu umywalki. Zawieszona wysoko zapewni odpowiednią przestrzeń pod urządzeniem, co będzie korzystne dla osoby o dużym wzroście, poruszającej się na wózku, ale już osoba niska z taką samą niepełnosprawnością może mieć problem z dosięgnięciem do kranu.
Prawidłowo opracowany projekt publicznej toalety musi zakładać kompromisy pomiędzy grupami użytkowników, a właściwe określenie dokładnych parametrów wymaga badań przeprowadzonych na możliwe dużej liczbie osób. Rozbieżności pomiędzy poszczególnymi standardami wynikają z różnic antropometrycznych będących podstawą opracowania dokumentów, innych decyzji podjętych na podstawie analizy uzyskanych danych i odmiennego podejścia do istniejących uwarunkowań technicznych.
Przestrzeń manewrowa w pomieszczeniu sanitarnym
Przyjmuje się, że szerokość przestrzeni manewrowej w toalecie powinna wynosić minimum 150 cm. Różnice dotyczą natomiast sposobu pomiaru. Polskie przepisy oraz norma ISO 21542 wymagają, żeby przestrzeń ta była kwadratowa.
Drzwi w pomieszczeniu sanitarnym
Zgodnie z obowiązującymi przepisami szerokość drzwi do toalet dla osób z niepełnosprawnością nie może być mniejsza niż 90 cm. Znajdziemy normy i standardy mówiące o mniejszych szerokościach, np. ADA Standards for Accessible Design – 81,5 cm, norma ISO 21542 – 80 cm, zalecane minimum – 85 cm.
W obu przypadkach mierzona jest jednak faktyczna szerokość przejścia, a nie jak w polskich przepisach szerokość w świetle ościeżnicy. Pomimo różnicy w sposobie pomiaru polskie prawo jest korzystniejsze dla użytkowników z niepełnosprawnością. Nie określa natomiast innych istotnych parametrów, jak maksymalna dopuszczalna siła potrzebna do otwarcia drzwi, wysokość położenia klamki, zamka oraz kształtu tych elementów.
Muszla ustępowa w pomieszczeniu sanitarnym
W wielu budynkach użyteczności publicznej architekci zapominają, że komfortowe korzystanie z muszli ustępowej wymaga zapewnienia obok niej przestrzeni umożliwiającej wygodne ustawienie wózka inwalidzkiego. Wyznaczenie przynajmniej z jednej strony muszli wolnego pola o szerokości minimum 90 cm pozwoli na skorzystanie z niej ok. 65% osób na wózkach. Zwiększenie jej do 120 cm podwyższy ten odsetek do 90%, poprawi dostępność muszli szczególnie dla osób korzystających z wózków elektrycznych.
W budynkach, w których znajduje się kilka toalet, warto na przemian projektować pomieszczenia z wolną przestrzenią z lewej oraz prawej strony muszli, dzięki czemu użytkownik będzie mógł wybrać wygodniejszą dla siebie opcję. Dla osób potrzebujących asysty korzystne będzie zapewnienie wolnej przestrzeni z obu stron muszli jednocześnie. Jest to szczególnie istotne w obiektach służby zdrowia i domach opieki. Osoby poruszające się na wózku będą potrzebowały dłuższej niż standardowa muszli ustępowej. Jej długość powinna wynosić 65–80 cm.
Norma ISO dopuszcza także stosowanie zwykłej, zainstalowanej na stelażu podtynkowym, pod warunkiem że jej długość będzie wynosiła 50–55 cm, a zabudowa stelaża będzie na tyle wąska, żeby obok niej można było ustawić wózek. W takim przypadku łączna długość zabudowy oraz muszli powinna wynosić tyle, co długość muszli standardowo przeznaczonej dla tych osób.
ISO 21542 wskazuje, że wysokość montażu górnej krawędzi muszli powinna wynosić 40–48 cm. Przepisy amerykańskie granicę tę określają na 43–48,5 cm, a w „Building for Everyone” znajdziemy informację, że powinno to być 45–46 cm.W związku ze znaczącymi różnicami antropometrycznymi różny sposób montażu muszli będzie korzystny dla innych osób.Wysokość poniżej 46 cm utrudnia przesiadanie się z wózka na muszlę, a także wstawanie i siadanie osobom korzystającym z kul, lasek itp., ale jest odpowiednia dla osób niskich, którym łatwiej będzie dosięgnąć nogami do podłogi. Starsze publikacje wskazywały na konieczność umieszczania muszli na wysokości 50 cm, jednak wysokość ta nie uwzględniała długości nóg znacznej grupy użytkowników. Według ADA odległość od osi muszli do położonej obok ściany powinna wynosić 40,5–45,5 cm, zaś według normy ISO 21542 nie może być mniejsza niż 45 cm, nie określa ona natomiast wartości maksymalnej. Różnica w wytycznych wynika z innych systemów rozmieszczania poręczy.
Poręcze przy muszli klozetowej
System amerykański zakłada zainstalowanie poręczy na ścianach znajdujących się obok muszli ustępowej oraz za nią. Jest on korzystniejszy dla osób poruszających się na wózku, ale nie uwzględnia potrzeb innych grup użytkowników. Normy europejskie wymagają, żeby poręcze znajdowały się z jej obu stron, przy czym poręcz od strony wolnej przestrzeni musi być uchylna. Osoby poruszające się na wózku zazwyczaj podnoszą tę poręcz, żeby nie przeszkadzała w przesiadaniu się. Pomaga ona natomiast przy siadaniu i wstawaniu osobom poruszającym się za pomocą kul, lasek itp. oraz osobom starszym. Rozwiązanie takie jest więc uniwersalne.
W systemie europejskim istotna będzie również odległość poręczy od osi muszli ustępowej. Waha się ona od 30–3515 do 40 cm. Większy rozstaw będzie korzystniejszy dla potężniejszych osób. Wysokość montażu poręczy jest określana na 60–78 cm w przypadku normy ISO 21542 i 70–85 cm w przypadku European Manual. Wysokości poniżej 70 cm mogą być niekorzystne dla osób stojących, poruszających się za pomocą kul, lasek itp., zaś powyżej 80 cm dla poruszających się na wózku, w szczególności tych o niskim wzroście. Ponadto w wielu publikacjach, m.in. ISO 21542 czy „Building for Everyone”, znajdziemy rozwiązania wymagające zastosowania na ścianie poręczy w kształcie litery L lub poziomej i pionowej (powinna znajdować się 15–20 cm przed frontem muszli ustępowej).
Umywalka w pomieszczeniu sanitarnym
Przed umywalką należy zapewnić przestrzeń umożliwiającą ustawienie wózka inwalidzkiego. Jej wymiary nie powinny być mniejsze niż 80 x 120 cm i tylko w wyjątkowych sytuacjach dopuszcza się, żeby część tej przestrzeni znajdowała się pod umywalką. Wierzch umywalki powinien sięgać 75–85 cm, a wysokość przestrzeni pod nią wynosić 60–70 cm.Umywalka nie może być instalowana na postumencie lub półpostumencie. Nie można również ustawiać pod nią szafki. Zamocowanie umywalki blisko górnej granicy pozwala zapewnić większą przestrzeń pod nią, co jest korzystne, jeżeli siedzisko wózka znajduje się wysoko. Może być natomiast problematyczne dla osób o niskim wzroście, którym ciężko będzie dosięgnąć do kranu. Lepsze będą w tym przypadku płytkie umywalki, np. specjalnie przeznaczone dla osób z niepełnosprawnością. Dodatkowo warto zainstalować syfon podtynkowy, który zajmuje mniej miejsca pod urządzeniem.Umywalka powinna mieć głębokość od 35 do 60 cm. Odległość wylewki od jej przedniej krawędzi musi wynosić minimum 20 cm, zaś dźwignia pozwalająca ustawić temperaturę i sterować ciśnieniem wody nie może znajdować się dalej niż 30 cm od frontowej linii umywalki. Dopuszczalne jest stosowanie wyłącznie baterii sterowanych za pomocą dźwigni lub fotokomórki. Poręcze przy umywalce mogą być przydatne dla osób poruszających się za pomocą kul lub lasek. Powinny być one zainstalowane na wysokości górnej krawędzi umywalki i sięgać przynajmniej do jej przedniej krawędzi. Rozstaw takich poręczy musi wynosić 60–80 cm, przy czym odległość pomiędzy poręczą a bokiem umywalki nie może być mniejsza niż 5 cm.
Lustro
Dolna krawędź lustra powinna być dostosowana do potrzeb osób poruszających się na wózku. W ISO 21542 jako nieprzekraczalną wskazano granicę 90 cm, zaś ADA oraz „Building for Everyone” dopuszczają wysokość do 100 cm. Zdarza się, że instalując lustro w toalecie dla osób z niepełnosprawnością, nie myśli się o potrzebach osób stojących, a górna krawędź lustra znajduje się zbyt nisko. Żeby było ono użyteczne dla poruszających się o kulach, lasce itp., jego górna krawędź nie powinna znajdować się poniżej 190 cm.
Oświetlenie
Włączniki światła należy umieszczać na wysokości 80–110 cm. Zamiast tradycyjnego włącznika można zainstalować fotokomórkę automatycznie uruchamiającą oświetlenie. Wówczas system powinien być wyposażony w czujnik obecności, żeby światło nie gasło przed opuszczeniem pomieszczenia.
Pozostałe wyposażenie toalety w pomieszczeniu sanitarnym
Istotny jest również dobór oraz rozmieszczenie pozostałego wyposażenia. Pojemniki na mydło, ręczniki oraz suszarka do rąk powinny znajdować się bezpośrednio obok umywalki, a ich dolna krawędź musi wypaść na wysokości 80–110 cm.
Ważne jest, żeby obsługa urządzeń mogła odbywać się przy użyciu jednej ręki. Za niepoprawnie dobrany należy uznać dozownik mydła, w którym jedną rękę trzeba trzymać pod wylotem mydła, a drugą naciskać przycisk. Im wyżej zostanie zainstalowane urządzenie, tym będzie wygodniejsze dla osób stojących. Umieszczenie go niżej będzie bardziej dogodne dla wózkowiczów oraz osób niskich. Jeżeli w toalecie wiesza się haczyki na okrycie wierzchnie, przynajmniej jeden z nich powinien znajdować się na wysokości 100–110 cm.
Systemy wzywania pomocy
Dobrą praktyką jest instalowanie w toaletach dla osób z niepełnosprawnością systemów alarmowych umożliwiających wezwanie pomocy. Możliwe jest zastosowanie linki z uchwytami znajdującymi się na dwóch wysokościach: 80–110 cm oraz 10 cm, lub dwóch przycisków na wysokości 80–110 cm oraz 0–40 cm. Alarm powinien być przekazywany osobom odpowiedzialnym za udzielenie pomocy, np. centrali ochrony budynku.
