Projektowanie i okresowa kontrola dźwiękowych systemów ostrzegawczych

Za rozwojem każdej dziedziny powinny postępować działania w celu wdrożenia nowych technik i technologii w codziennym życiu. Mogłoby się wydawać, że w przypadku bezpieczeństwa osób, wdrażanie nowych technik ochrony życia ludzi powinno mieć wysoki priorytet i szybkie tempo. Tak się jednak w praktyce nie dzieje, czego przykładem jest funkcjonowanie dźwiękowych systemów ostrzegawczych związanych z ewakuacją osób w obiekcie.

Już od prawie dwóch lat obowiązuje Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 2006 nr 80 poz. 563), które nakazuje dla ewakuacji w grupie obiektów wymienionych w rozporządzeniu, obowiązkowe stosowanie rozgłaszania sygnałów ostrzegawczych i słownych komunikatów poprzez dźwiękowy system ostrzegawczy. We wspomnianym rozporządzeniu czytamy, że warunki ewakuacji określają przepisy techniczno-budowlane. Jednak przepisy techniczno-budowlane do dnia dzisiejszego nie zostały uzupełnione o stosowne informacje techniczne pozwalające na projektowanie i realizację skutecznych dźwiękowych systemów ewakuacyjnych.
Od wejścia w życie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji zdążyły zmienić się w Europie normy ISO stanowiące podstawę wiedzy technicznej w tym zakresie. Aktualny stan wiedzy dla projektowania i tworzenia oznacza zrealizowanie sytemu według wymagań aktualnych norm, tj.: "ISO 7240-19:2007 Fire detection and alarm systems - Part 19: Design, installation, commissioning and service of sound systems for emergency purposes" i "ISO 7240-16:2007 Fire detection and alarm systems - Part 16: Sound system control and indicating equipment". Opracowująca te normy International Ogranization for Standarization (ISO) informuje, iż pierwsze wydanie norm ISO 7240-19 razem z ISO 7240-16 anuluje i zastępuje normę "EN 60849 Sound systems for emergency purposes" (w Polsce oznaczoną jako PN-EN 60849:2001). Z dniem 24.08.2007 norma EN 60849 została wycofana w Komitecie Technicznym ISO, jednak w Polsce nadal ona funkcjonuje (środowiskowo, bez umocowania prawnego) i według niej tworzy się obowiązkowe dźwiękowe systemy ostrzegawcze.
Według powyższych nowych norm prace projektowe dla stworzenia skutecznego systemu rozgłoszeniowego różnią się od dotychczasowych, jakie prowadzono według nieaktualnej już normy ISO 60849. Tworzenie (projektowanie, montaż) systemu DSO zgodnie ze wskazaniami normy ISO 7240-19 poprzedzają prace przygotowawcze związane z opracowaniem planu zarządzania w sytuacjach kryzysowych. Taki plan dla budynku lub obiektu powinien zostać przygotowany jako informacja wejściowa dla wykonania projektu instalacji systemu rozgłoszeniowego.

Plan zarządzania w sytuacjach kryzysowych powinien uwzględniać następujące elementy:

• zajęcie przestrzeni obiektu,
• prawdopodobna liczba ludzi przebywających w obiekcie,
• zmiany zaludnieniu obiektu, jakie wynikają z funkcji obiektu,
• czas potrzebny do ewakuowania obiektu,
• zapotrzebowanie na ludzi do kontroli ewakuacji w ostrzeżeniowych strefach głośnikowych,
• zastosowanie innego alarmowego sygnału w połączeniu z sygnałem ewakuacyjnym - dotyczy to np. obiektów przeznaczonych dla osób niedosłyszących, gdzie konieczne jest uruchomienie dodatkowego sygnału wizualnego,
• prowadzenie ewakuacji etapami np. dla budynków wysokości ponad 25 m,
• sekwencjonowanie sygnału ostrzegawczego, uwzględniające poziome i pionowe wyjścia, charakterystykę osób przebywających w obiekcie, sposób zaprojektowania budynku oraz hierarchię w zasadach prowadzenia ewakuacji,
• specyfikacja wymagań co do mówionych komunikatów pod względem treści, charakterystyki głosu, języka oraz według uzgodnionych scenariuszy,
• kategorie systemu związane ze strategią ewakuacji,
• lokalizacje takich głównych elementów systemu jak mikrofon ratownika i centrala DSO,
• informacja o strefie ewakuacji (wymagania, podziały), kiedy system może być wykorzystywany do celów nie ostrzegawczych z wyszczególnieniem wszelkich różnic użytkowych,
• określenie fizycznych granic każdej ostrzeżeniowej strefy głośnikowej,
• opisanie dostępu do systemu dla osób prowadzących działanie w sytuacjach zagrożenia z uwzględnieniem sytuacji, w której osoba prowadząca akcję ratowniczą nie zna obiektu.

Projektant instalacji systemu powinien mieć dostęp do dokumentacji budowlanej potrzebnej do projektowania zgodnie z wymaganiami normy ISO 7240-19, w następującym zakresie:

• plany budynku;
• akustyczny protokół funkcjonowania obiektu zawierający:
  - harmonogram akustycznie odróżnialnych obszarów dla każdej ostrzeżeniowej strefy głośnikowej,
  - prognozowany lub zmierzony czas pogłosu w akustycznie odróżnialnych obszarach obiektu określony przynajmniej w pasmach oktawowych 500 Hz, 1000 Hz i 2000 Hz,
  - poziom hałasu tła dla każdego akustycznie odróżnialnego obszaru budynku;
• opis takich warunków środowiskowych obiektu, jak:
  - temperatura,
  - wilgotność,
  - atmosfera korozyjna,
  - wpływy elektromagnetyczne (np. dla budynków w obszarach podlegające silnym burzom z piorunami);
• opis środowiska, gdzie wyposażenie będzie zainstalowane;
• plan zarządzania w sytuacjach kryzysowych.

Z powyższych zasad wyraźnie widać zakres obowiązków projektanta instalacji systemu DSO, któremu należy dostarczyć wiele informacji, m.in. o warunkach akustycznych panujących w obiekcie przed przystąpieniem do prac projektowych. Informacje te powinien dostarczyć branżyście architekt, który może sam opracować dane lub zlecić takie opracowanie specjalistycznemu konsultantowi ds. akustyki w architekturze, specjalizującemu się w zagadnieniach dźwiękowych systemów bezpieczeństwa.

Zgodnie ze wskazaniami normy "ISO 7240-19:2007 Fire detection and alarm systems - Part 19: Design, installation, commissioning and service of sound systems for emergency purposes", opisującej warunki techniczne funkcjonowania dźwiękowych systemów ostrzegawczych, okresowa kontrola zainstalowanych systemów powinna odbywać się co pewien czas (szczegółowy zakres i interwał czasowy kontroli zawiera norma).

Co 6 miesięcy należy kontrolować:

• czas reakcji na sygnał o zagrożeniu,
• realizowanie funkcji niezwiązanych z ewakuacją,
• zdolność do emisji komend w obszarach pokrycia,
• poziom tła otoczenia przy mikrofonie ratownika,
• sprawność i pojemność zapasowego źródła zasilania,
• uszkodzenia mechaniczne łączy.

Co 12 miesięcy należy kontrolować:

• zrozumiałość komend ewakuacyjnych.

Czy projektowanie i kontrola sprawności dźwiękowych systemów związanych z bezpieczeństwem osób w obiekcie, w podanych powyżej zakresach, jest obowiązkowa? Trudno to dzisiaj stwierdzić ze względu na ciągły brak stosownych przepisów budowlanych.