Stref czystego transportu w Polsce będzie więcej. Kto nie wjedzie do SCT i w których miastach?
Liczba stref czystego transportu w Polsce zwiększy się. Prezydent podpisał ustawę, która nałoży obowiązek stworzenia SCT na wszystkie miasta powyżej 100 tys. mieszkańców ze złą jakością powietrza. Nowe przepisy sprawią też, że na ulice wyjedzie więcej autobusów zeroemisyjnych. W jakich miastach mogą powstać strefy i kto nie wjedzie do SCT?
Spis treści
- Strefy czystego transportu obowiązkowe w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców
- Strefy czystego transportu – co to takiego? Jak działają SCT?
- Jakie samochody mogą wjechać do strefy czystego transportu?
- Kto nie wjedzie do strefy czystego transportu?
- Czy samochody zabytkowe mogą wjechać do strefy czystego transportu?
- Gdzie dostać naklejkę czystego transportu?
- Strefy czystego transportu w Polsce – gdzie są planowane?
- Strefa czystego transportu Warszawa
- Strefa czystego transportu Kraków
- Strefa czystego transportu Wrocław
- Strefa czystego transportu Gliwice
- Strefa czystego transportu Lublin
- Strefa czystego transportu Rzeszów
- Strefa czystego transportu Toruń
- Strefa czystego transportu Gdańsk
- Strefa czystego transportu Poznań
Strefy czystego transportu obowiązkowe w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców
W grudniu 2024 r. znowelizowano przepisy dotyczące stref czystego transportu (SCT). W wyniku zmian obowiązek wprowadzenia SCT obejmie każde miasto powyżej 100 tys. mieszkańców, w których Główny Inspektor Ochrony Środowiska stwierdzi złą jakość powietrza, a dokładniej średnioroczne przekroczenie dopuszczalnego poziomu dwutlenku azotu. Dla przykładu w 2023 r. takie przekroczenie wykryto w:
- Katowicach,
- Krakowie,
- Warszawie,
- Wrocławiu.
Jak wprowadzanie nowych stref czystego transportu będzie wyglądać w praktyce? Gdy GIOŚ wykryje przekroczenie poziomu dwutlenku azotu, powiadomi o tym miasto (najczęściej takie dane udostępniane są w maju). Wówczas miasto ze złą jakością powietrza musi wprowadzić SCT od 1 stycznia roku następującego po roku, gdy otrzymano informację od GIOŚ. SCT jest wprowadzane uchwałą rady gminy/miasta. Dana gmina sama ustali wielkość SCT oraz zasady, jakie będą obowiązywać w strefie. Gmina może dopuścić wjazd do SCT samochodów niespełniających norm, ale za opłatą.
Likwidacja tak utworzonej strefy czystego transportu będzie możliwa, jeśli GIOŚ przez 3 kolejne lata nie wykryje w danym mieście przekroczeń dopuszczalnego poziomu dwutlenku azotu.
Dodatkowo nowe przepisy wprowadzają obowiązek kupowania autobusów miejskich wyłącznie zeroemisyjnych. Obowiązek ten obejmie od 1 stycznia 2026 r. wszystkie miasta powyżej 100 tys. mieszkańców.
Strefy czystego transportu – co to takiego? Jak działają SCT?
Strefy czystego transportu (SCT) to specjalne obszary wyznaczane w centrach miast, do których mogą wjeżdżać jedynie samochody spełniające określone normy emisji spalin. Takie obszary tworzy się, żeby poprawić jakość powietrza w miastach. O spełnianiu norm świadczy zwykle odpowiednia naklejka na przedniej szybie, którą wydają miejscy urzędnicy. Stare, emitujące dużo zanieczyszczeń pojazdy mają zakaz wjazdu do strefy. Za złamanie zakazu grozi mandat w wysokości 500 zł.
Zakres strefy ustalają władze danego miasta – zwykle obejmuje on ścisłe centrum. Miasto ustala też tempo wprowadzania kolejnych norm oraz sposób oznaczania pojazdów. Strefy dotyczą wszystkich kierowców – zarówno mieszkańców, jak i turystów. Przestrzeganie reguł kontrolują policja i straż miejska.
Praktyka potwierdza skuteczność stref czystego transportu. W miastach europejskich, które je wprowadziły, znacząco spadł poziom zanieczyszczeń powietrza. Dla przykładu w Berlinie od 2008 r. (data wprowadzenia strefy) emisja cząstek stałych z pojazdów spadła o połowę, a emisja tlenków azotu o 1/5.
Jakie samochody mogą wjechać do strefy czystego transportu?
Do stref czystego transportu mogą wjeżdżać wszelkiego typu pojazdy, w tym:
- spalinowe,
- elektryczne,
- na gaz LPG,
- hybrydy.
Jedyny warunek jest taki, by pojazd spełniał określoną unijną normę określającą, co może wjechać do strefy czystego transportu. Wyróżnia się kilka norm, w tym normę Euro 3, 4, 5 i 6. Im wyższa norma, tym mniej szkodliwych substancji może emitować samochód. Normę swojego auta można sprawdzić w aplikacji mObywatel lub na stronie historiapojazdu.gov.pl.
SCT na ogół wprowadza się stopniowo, tj. najpierw zaczyna obowiązywać łagodniejsza norma, a potem co kilka lat coraz ostrzejsze. Każde miasto samo określa, jaką normę wprowadzi i od kiedy. Oznacza to, że w różnych miastach mogą obowiązywać różne zasady i np. czasami auto, które ma zakaz wjazdu do centrum w jednym mieście, bez problemu wjedzie do centrum w innym.
Kto nie wjedzie do strefy czystego transportu?
Wjazd do strefy czystego transportu jest zakazany dla pojazdów, które nie spełniają określonych norm. Przykładowo:
- w Warszawie od 2024 r. zakaz obejmuje pojazdy spalinowe starsze niż 27 lat (lub poniżej normy Euro 2) oraz pojazdy z silnikiem Diesla starsze niż 18 lat (lub poniżej normy Euro 4),
- w Krakowie według pierwotnych założeń (obecnie są one opracowywane od nowa i mogą się zmienić) zakaz miał według planów obejmować pojazdy na benzynę lub LPG wyprodukowane przed 1992 r. (lub poniżej normy Euro 1) oraz pojazdy z silnikiem Diesla wyprodukowane przed 1996 r. (lub poniżej normy Euro 2).
Jak widać, w każdym mieście mogą obowiązywać inne normy (i różne wyjątki od nich). Co więcej, mogą się one zmieniać co kilka lat. To po stronie kierowcy należy upewnienie się, że wie, gdzie wolno mu wjechać i jakim samochodem.
Miasta mogą wprowadzać wyjątki od zasad i pozwalać na wjazd do strefy niektórym pojazdom niespełniającym norm (na stałe lub tymczasowo). Może się to wiązać z opłatą dla właścicieli takich pojazdów.
Czy samochody zabytkowe mogą wjechać do strefy czystego transportu?
Miasta na ogół dopuszczają pewne wyjątki od norm emisji spalin. Zakaz wjazdu do strefy zwykle nie obejmuje samochodów zabytkowych, a także:
- pojazdów osób z niepełnosprawnościami,
- pojazdów osób starszych (np. powyżej 70 lat),
- pojazdów służb takich jak policja czy straż pożarna,
- pojazdów specjalnych (np. pomocy drogowej, food trucków, camperów itp.),
- motocykli.
Miasta mogą też wprowadzać wyłączenia czasowe, czyli przepustki pozwalające wjechać do strefy w wyjątkowych okolicznościach (np. ważny egzamin, wizyta lekarska, poród). Taka przepustka zwykle określa, ile razy w ciągu roku pojazd niespełniający norm może znaleźć się w strefie czystego transportu oraz czy trzeba to gdzieś zgłosić.
Gdzie dostać naklejkę czystego transportu?
Naklejki wydawane są zwykle przez urząd gminy (za niewielką opłatą). Naklejka zawiera na ogół informację o roku produkcji pojazdu oraz o tym, z jakiego paliwa on korzysta. Naklejka z jednego miasta jest przeważnie uznawana także w innych, gdyż nalepka pełni tylko rolę pomocniczą – nie jest „przepustką”, a jedynie dodatkowym źródłem informacji dla policji i straży miejskiej. Co więcej, część miast planuje zamiast naklejek stosować sprawdzanie pojazdów metodą automatycznego odczytu tablic rejestracyjnych.
Strefy czystego transportu w Polsce – gdzie są planowane?
Obecnie już kilka miast w Polsce przygotowuje się do utworzenia stref, a kilka kolejnych rozważa taki krok. Na ten moment pewne jest, że strefy czystego transportu powstaną w:
- Krakowie – etapowo od 1 lipca 2025 r.,
- Warszawie – działa od 2024 r., będzie wprowadzana w 5 etapach do 2032 r.,
- Wrocławiu – etapowo, najpóźniej od 2026 r.
Mniej pewne są strefy w innych miastach Polski. Na przestrzeni ostatnich lat wprowadzenie strefy rozważały takie miasta jak:
- Gliwice,
- Lublin,
- Rzeszów,
- Toruń.
Warto dodać, że w myśl nowych przepisów z 2024 r. obowiązek wprowadzenia SCT będzie miało każde miasto powyżej 100 tys. mieszkańców, w którym wykryte zostanie przekroczenie średniorocznego poziomu dopuszczanego dwutlenku azotu w powietrzu. Oznacza to, że część miast nie będzie mieć wyboru i będzie musiało wprowadzić strefę.
Warto dodać, że na Starym Kontynencie funkcjonuje już kilkaset tego typu stref. Strefy czystego powietrza w Europie można spotkać głównie we Włoszech i w Niemczech, zwykle w największych ośrodkach miejskich. W niektórych miastach po kilkunastu latach funkcjonowania strefy zostały zlikwidowane, gdyż osiągnęły swój cel i poprawiły jakość powietrza.
Strefa czystego transportu Warszawa
O strefie czystego transportu w Warszawie piszemy szerzej w osobnym artykule. Stolica wprowadza strefę stopniowo od połowy 2024 r. do 2032 r., co kilka lat zaostrzając wymogi wobec pojazdów. Strefa obejmuje większość Śródmieścia oraz fragmenty innych dzielnic (Wola, Kamionek, Grochów, Saska Kępa). Według badań SCT ma poparcie społeczne.
Niemal 70 proc. dorosłych mieszkańców Warszawy (w tym 66 proc. kierowców deklarujących jazdę autem regularnie) popiera wprowadzenie SCT. Kobiety częściej niż mężczyźni są pozytywnie nastawione do tego rozwiązania. Osoby w wieku 70 lat i więcej częściej niż pozostałe uważają, że dzięki SCT warszawiacy będą zdrowsi – podaje strona warszawa19115.pl.
Strefa czystego transportu Kraków
Strefa czystego transportu w Krakowie ma zostać wprowadzona od 1 lipca 2025 r. (o rok później, niż planowano, z powodu błędów w przygotowanych przepisach). Wprowadzenie SCT cieszy się według badań poparciem społecznym.
W sprawie SCT w Krakowie trwają prace nad nową wersją uchwały i konsultacje społeczne. Według założeń SCT Kraków ma objąć obszar całego miasta, a kierowcy będą mogli zostawić auta niespełniające norm na parkingach P+R i kontynuować podróż komunikacją miejską. Normy początkowo mają być łagodne i stopniowo się zaostrzać. Szczegółowe zasady (które mogą się jeszcze zmienić) można poznać na stronie ZTM w Krakowie.
Granice SCT pokrywają się z granicami administracyjnymi miasta Krakowa. Dążenie do objęcia tak dużego obszaru strefą SCT wynika z chęci zapewnienia wysokiej efektywności rozwiązania – im większy będzie obszar SCT, tym lepszy będzie efekt poprawy jakości powietrza. Autostrady i drogi ekspresowe nie będą objęte SCT, ponieważ strefa obejmuje tylko drogi zarządzane przez Prezydenta Miasta Krakowa – podaje Zarząd Transportu Publicznego w Krakowie.
Strefa czystego transportu Wrocław
Wrocław będzie najprawdopodobniej trzecim miastem w Polsce, które wprowadzi strefę czystego transportu. We Wrocławiu wprowadzenie SCT jest spodziewane najpóźniej w 2026 r. Aktualnie trwają prace nad uchwałą.
Według wstępnych założeń SCT we Wrocławiu miałaby objąć obszar Starego Miasta, Przedmieście Świdnickie, Szczepin, Kleczków, Nadodrze, Ołbin i plac Grunwaldzki. Początkowo zakaz wjazdu miałby objąć samochody o normie EURO 3, po czym zasady byłyby stopniowo zaostrzane. To na razie jednak tylko propozycje do dalszej konsultacji z mieszkańcami.
Strefa czystego transportu Gliwice
Ewentualna strefa czystego transportu w Gliwicach znajduje się na razie na etapie wstępnych planów. Miasto zamówiło badania eksperckie, których autorzy zaproponowali wstępny projekt SCT Gliwice. Nie został on jednak oficjalnie zatwierdzony i prace nad wprowadzeniem strefy będą trwały dalej.
Według propozycji ekspertów SCT w Gliwicach miałaby zostać wprowadzana etapami od 2026 r. Na początku zakaz wjazdu do SCT miałby objąć pojazdy z silnikiem Diesla poniżej normy EURO 4 i pojazdy benzynowe poniżej normy EURO 3. Zaostrzanie wymogów miałoby następować co 3 lata.
Strefa czystego transportu Lublin
Kilka lat temu pojawił się pomysł wprowadzenia strefy czystego transportu w Lublinie, jednak w czerwcu 2024 r. władze Lublina poinformowały, że nie toczą się żadne prace nad wprowadzeniem SCT w mieście. Wcześniej miasto informowało, że ewentualne wprowadzenie strefy zostanie poprzedzone szerokimi konsultacjami z mieszkańcami.
Strefa czystego transportu Rzeszów
Władze miasta kilka lat temu zapowiadały wprowadzenie strefy czystego transportu w Rzeszowie najpóźniej w 2030 r. Na razie jednak nie padły żadne konkrety i w temacie panuje cisza. Póki co przeprowadzono jedynie badania ruchu w mieście, mające pomóc w ustaleniu, jak postępować dalej.
Strefa czystego transportu Toruń
Strefa czystego transportu w Toruniu jest w przygotowaniu, ale nie podano żadnego terminu. Miasto analizuje różne możliwości, ale żadnych konkretów jak dotąd nie podano. W kwestii wprowadzenia SCT Toruń planowane są konsultacje z mieszkańcami i przedsiębiorcami.
Strefa czystego transportu Gdańsk
W planach urzędników miejskich jest strefa czystego transportu w Gdańsku. Według informacji uzyskanych przez serwis trojmiasto.pl SCT w Gdańsku na pewno powstanie, ale nie w najbliższej przyszłości. Na razie nie są wykonywane żadne kroki w celu wprowadzenia SCT – urzędnicy będą obserwować, jak proces ten przebiega w innych miastach i dopiero na tej podstawie zapadną jakiekolwiek decyzje.
Strefa czystego transportu Poznań
W „Strategii rozwoju elektromobilności dla Miasta Poznania do roku 2035” z 2020 r. zapisano propozycję utworzenia w stolicy Wielkopolski strefy czystego transportu. Na razie jednak Poznań nie planuje wprowadzania SCT w najbliższym czasie. Na razie miasto planuje jedynie badania jakości powietrza, które mają stanowić podstawę do ewentualnych dalszych działań.
Wstępne (niewiążące) propozycje zawarte we wspomnianej „Strategii rozwoju elektromobilności...” sugerują niedużą SCT w Poznaniu, obejmującą głównie śródmieście oraz Stary Rynek.
- Przejdź do galerii: Tak w praktyce wygląda SCT Warszawa
Autor: Szymon Starnawski/Grupa Murator
