Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy - ważne zmiany w ustawie dotyczące zamieszkania i pracy uchodźców

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy weszła w życie 12 marca 2022 z mocą od 24 lutego 2022 r. Ustawa reguluje szereg istotnych kwestii związanych z pobytem Ukraińców uciekających przed wojną, instrumentami pomocowymi oraz przewiduje ułatwienia w podejmowaniu pracy i legalizacji pobytu. W tym tygodniu rząd planuje nowelizację specustawy pomocowej. Dowiedz się jakie zmiany mają zostać wprowadzone w ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy .

Spis treści

1. Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy a zmiany podatkowe
2. Rozwiązania wspierające pomoc na rzecz uchodźców z Ukrainy
3. Dofinansowanie osób udzielających pomocy Ukraińcom
4. Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy przedłuża wizy

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy wprowadza rozwiązania wspierające uchodźców z Ukrainy, rozwiązania wspierające realizację działań pomocowych na rzecz uchodźców z Ukrainy, zmiany w podatku dochodowym od osób fizycznych. Zacznijmy od tych ostatnich.

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy a zmiany podatkowe

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy wprowadza nowe zwolnienia podatkowe dla osób objętych ochroną. Zwolnione od podatku dochodowego będą świadczenia pieniężne otrzymane przez obywateli Ukrainy na mocy niniejszej ustawy oraz pomoc humanitarna otrzymana w okresie od 24 lutego do 31 grudnia 2022 r.

Dla samorządów i osób fizycznych istotne są zmiany dotyczące kosztów uzyskania przychodu. Pomoc na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom konfliktu będzie traktowana jako koszt uzyskania przychodu.

Koszty wytworzenia lub cena nabycia rzeczy lub praw będących przedmiotem darowizn przekazanych w okresie od dnia 24 lutego 2022 do dnia 31 grudnia 2022 na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy będą kosztem uzyskania przychodu, jeśli zostały przekazane:

• organizacjom, o których mowa w art. 3 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, lub równoważnym organizacjom określonym w przepisach regulujących działalność pożytku publicznego obowiązujących na terytorium Ukrainy,
• jednostkom samorządu terytorialnego,
• Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych,
• podmiotom wykonującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium Ukrainy działalność leczniczą lub działalność z zakresu ratownictwa medycznego.

Kosztem uzyskania przychodów będą również koszty poniesione z tytułu nieodpłatnego świadczenia, którego celem jest przeciwdziałanie skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy, realizowanego w okresie od dnia 24 lutego 2022 do dnia 31 grudnia 2022 na rzecz podmiotów wymienionych powyżej.

Darowizny oraz nieodpłatne świadczenia, które zostały otrzymane przez wyżej wymienione podmioty w okresie od 24 lutego do 31 grudnia 2022 nie będą zaliczane do przychodów.

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy wprowadza rozwiązania wspierające uchodźców z Ukrainy, rozwiązania wspierające realizację działań pomocowych na rzecz uchodźców z Ukrainy, zmiany w podatku dochodowym od osób fizycznych. Zacznijmy od tych ostatnich.

Rozwiązania wspierające pomoc na rzecz uchodźców z Ukrainy

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy przewiduje utworzenie specjalnego funduszu, którego środki zostaną przeznaczone na realizację zadań na rzecz pomocy obywatelom. Z Funduszu Pomocy finansowane lub dofinansowane mają być zadania realizowane nie tylko na terytorium Polski, ale także poza nim.

Fundusz Pomocy ma mieć doraźny, ratunkowy charakter, co oznacza, że będzie funkcjonował w czasie trwania konfliktu oraz w okresie potrzebnym do likwidacji jego konsekwencji.

Ustawa przewiduje możliwość tworzenia placówek dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych w celu zapewnienia kształcenia i wychowania dzieciom lub uczniom będącym obywatelami Ukrainy z legalnym pobytem na podstawie ustawy. Dodatkowo jako rozwiązania w oświacie Ustawa przewiduje, że jeżeli w obecnym roku szkolnym 2021/2022 szkoła utworzy dodatkowy oddział w celu zapewnienia kształcenia, wychowania i opieki dzieciom i uczniom będącym obywatelami Ukrainy, nauczyciele w tej szkole będą mogli pracować ponad wymiar określony w Karcie Nauczyciela (za ich zgodą).

W aktualnym roku szkolnym szkoły będą mogły zatrudniać osoby na stanowiskach „Pomoc nauczyciela” nieposiadające obywatelstwa polskiego, jeżeli posiadają one znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki.

Funkcjonariusze mogą pełnić służbę ponad normę, a za to otrzymają rekompensatę pieniężne. Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy przewiduje, że czas służby służb mundurowych (Policja, Straż Graniczna, Państwowa Straż Pożarna, Służba Celno-Skarbowa, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Służba Ochrony Państwa) może przekroczyć 40 godzin tygodniowo, z zachowaniem prawa do nieprzerwanego wypoczynku, jeśli służba była związana z pobytem osób, które przybyły na terytorium Polski w związku z wojną w Ukrainie. Za czas ponad 40 godzin funkcjonariuszom przysługiwać będzie dodatkowe wynagrodzenie pieniężne.

Bardzo ważną regulacją wprowadzoną przez Ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy jest zwolnienie z opłat i podatku transportu specjalistycznego sprzętu. Kierownicy jednostek organizacyjnych Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Krajowej Administracji Skarbowej oraz organizacje działające w tych służbach będą mogły przekazywać bezpłatnie sprawny technicznie sprzęt, pojazdy i urządzenia jednostkom organizacyjnym Państwowej Służby Ukrainy do spraw Sytuacji Nadzwyczajnych. Przekazywany sprzęt, pojazdy i urządzenia zwolnione są z wszelkich opłat i podatków.

Ponadto Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy reguluję sprawy dotyczące:

• legalizacji pobytu - zgodnie z ustawą obywatele Ukrainy i ich małżonkowie (niezależnie od narodowości), którzy przybyli do Polski bezpośrednio z Ukrainy w związku z działaniami wojennymi, mogą zalegalizować swój pobyt, jeżeli zadeklarują zamiar pozostania na terytorium RP. W takim wypadku ich pobyt będzie legalny przez 18 miesięcy licząc od 24 lutego 2022 r., czyli do 24 sierpnia 2023 r. W tym okresie za legalny będzie uznany także pobyt dziecka urodzonego na terytorium RP przez matkę przebywającą legalnie w Polsce. Będą oni korzystać z ochrony czasowej w rozumieniu ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i będą mogły korzystać ze związanymi z tym uprawnieniami. Obywatele Ukrainy przybywający do Polski w związku z działaniami wojennymi będą mogli uzyskać szereg innych uprawnień, ale konieczne będzie do tego złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL.

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy przewiduje szereg uprawnień na rzecz obywateli Ukrainy, którzy legalnie przebywają na terytorium Polski na podstawie ustawy. Najważniejsze z nich to:

• prawo do wykonywania pracy w Polsce – konieczne będzie jedynie powiadomienie powiatowego urzędu pracy przez pracodawcę o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy w ciągu 14 dni od dnia podjęcia pracy. Będzie można to zrobić elektronicznie (przez portal www.praca.gov.pl ) a zgłoszenie obejmować ma następujące dane:

  1. informacje o podmiocie powierzającym wykonanie pracy (nazwa/imię i nazwisko, adres, numer telefonu lub służbowy adres e-mail, NIP i REGON/PESEL, symbol PKD),
  2. dane osobowe obywatela Ukrainy (imię i nazwisko, data urodzenia, płeć, obywatelstwo, rodzaj, numer i serię dokumentu podróży lub innego dokumentu stwierdzającego lub pozwalającego ustalić tożsamość oraz państwo, w którym wydano ten dokument, a także numer PESEL, jeśli został nadany),
  3. rodzaj zawartej umowy,
  4. stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy,
  5. miejsce wykonywanej pracy,
  6. numer wpisu do rejestru podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia – w przypadku podmiotu powierzającego wykonywanie pracy obywatelowi Ukrainy, który prowadzi agencję zatrudnienia świadczącą usługi pracy tymczasowej,
  7. symbol PKD oraz opis wykonywanej działalności związanej z pracą obywateli Ukrainy.

• prawo do zarejestrowania się w powiatowych urzędach pracy i uznania za osobę bezrobotną albo poszukującą pracy
• prawo do podjęcia działalności gospodarczej na terytorium Polski na takich samych zasadach jak obywatele polscy. Warunkiem podjęcia działalności ma być uprzednie uzyskanie numeru PESEL
• prawo do świadczeń socjalnych wypłacanych w Polsce - świadczeń rodzinnych (m.in. zasiłku rodzinnego czy jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka), świadczeń wychowawczych (500 zł miesięcznie na dziecko), rodzinnego kapitału opiekuńczego (500 zł albo 1000 zł miesięcznie na dziecko w wieku od 12 do 36 miesiąca życia), świadczenia dobry start (tj. 300 zł na dziecko), dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna
• jednorazowe świadczenie pieniężne w wysokości 300 zł na osobę, przeznaczone na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe
• świadczenia pieniężne i niepieniężne z systemu pomocy społecznej
• pomoc żywnościowa w formie paczek żywnościowych lub posiłków, która jest organizowana w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa 2014-2020
• bezpłatna pomoc psychologiczna
• możliwość przeznaczenia środków z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz Fundusz Solidarnościowego na działania kierowane do niepełnosprawnych obywateli Ukrainy
• opieka medyczna na terytorium Polski

Specustawa przewiduje, że obywatel Ukrainy z pobytem zalegalizowanym na podstawie specustawy może wnioskować o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy.

Osoby z Ukrainy, które otrzymają takie zezwolenie, będą uprawnione do wykonywania pracy w Polsce bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę.

Wniosek będzie musiał być złożony w odpowiednim terminie – nie wcześniej niż po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu po 24 lutego 2022 r. a nie później niż w okresie 18 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 r. Wynika z tego, że najwcześniej wniosek będzie można złożyć po 24 listopada 2022 r. a najpóźniej 24 sierpnia 2023 r.

Dedykowanego zezwolenia na pobyt czasowy udziela wojewoda jednorazowo na okres 3 lat, licząc od dnia wydania decyzji. Decyzja jest ostateczna.

Ustawa określa zasady zapewnienia pomocy o charakterze socjalnym. Pomoc zapewniana przez wojewodów będzie mogła polegać na:

•  zakwaterowaniu,
• zapewnieniu całodziennego wyżywienia,
• zapewnieniu transportu do miejsc zakwaterowania lub miejsc, w których udzielana jest opieka medyczna oraz
• finansowaniu przejazdów środkami transportu publicznego oraz specjalistycznego transportu przeznaczonego dla osób z niepełnosprawnością w szczególności do lub pomiędzy miejscami, o których mowa powyżej,
• zapewnieniu środków czystości i higieny osobistej oraz innych produktów.

W myśl ustawy, pomocy udzielać mogą wojewodowie i inne organy administracji publicznej.

Dofinansowanie osób udzielających pomocy Ukraińcom

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy gwarantuje świadczenie pieniężne osobom, które zapewniły zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy. Osoby, które zapewniły zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy będą mogły otrzymać świadczenie pieniężne z tego tytułu nie dłużej niż za okres 60 dni (choć w uzasadnionych przypadkach okres ten będzie mógł być wydłużony). Konieczne będzie złożenie wniosku zawierającego m.in. takie dane jak liczba osób przyjętych do zakwaterowania, ich dane osobowe, adres miejsca pobytu tych osób czy oświadczenie, że składający wniosek nie otrzymał żadnego dodatkowego wynagrodzenia, w tym za wynajem. Maksymalna wysokość świadczenia oraz warunki jego przyznawania i przedłużania wypłaty zostaną ustalone odrębnie w rozporządzeniu Rady Ministrów. Na ten moment mówi się o świadczeniu w wysokości 40 zł dziennie.

Więcej na ten temat piszemy w artykule: Wniosek o dofinansowanie do pobytu uchodźców z Ukrainy w polskich domach. Jak złożyć wniosek?

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy przedłuża wizy

Zgodnie z ustawą, uprawnienia i dokumenty obywateli Ukrainy wygasające w okresie od 24 lutego 2022 r. zostaną automatycznie wydłużone do 31 grudnia 2022 r. Zasada ta obejmuje wizę krajową i zezwolenie na pobyt czasowy. Automatycznie przedłużenie ważności nie będzie podstawą do wklejenia nowej naklejki wizowej lub wydania nowej karty pobytu. Przedłużone dokumenty nie będą także uprawniały do przekroczenia granicy.

Ponadto Ustawa wprowadza regulacje dotyczące: ułatwień dla lekarzy i pielęgniarek z Ukrainy, uprawnień pracowników naukowych, uprawnień studentów zawodów medycznych.