Ustawa o sygnalistach wchodzi w życie 25 września. Kogo dotyczy? Co się zmienia?
Przepisy o ochronie sygnalistów zaczną obowiązywać od 25 września 2024 r. Każdy pracodawca objęty ustawą ma obowiązek do tego dnia utworzyć wewnętrzny system zgłaszania naruszeń, który będzie dostępny dla pracowników.
Spis treści
- Kim jest sygnalista?
- Kto może zostać sygnalistą?
- Na czym polega ochrona sygnalistów?
- Ustawa o sygnalistach - obowiązek pracodawców
- Zakres zgłaszanych naruszeń
24 czerwca 2024 r. w Dzienniku Ustaw opublikowano ustawę o ochronie sygnalistów („Ustawa o sygnalistach”), co oznacza, że 25 września 2024 większość jej przepisów wejdzie w życie.
Kim jest sygnalista?
Zgodnie z etymologią słowa sygnalista, to inaczej demaskator nagłaśniający działalność według niego nielegalną czy nieuczciwą. W ujęciu ustawy, sygnalista to osoba zgłaszająca działania niezgodne z prawem w firmach i instytucjach publicznych. Nietrudno zauważyć, że potocznie sygnalista będzie utożsamiany z donosicielem, którego wydźwięk jest pejoratywny. Ale to też tłumaczy, dlaczego sygnalista ma (musi) otrzymać ochronę prawną. To dla sygnalisty bodziec do zgłaszania naruszeń prawa i poczucie bezpieczeństwa, że jest chroniony przed odwetowymi działaniami pracodawcy czy współpracowników.
Kto może zostać sygnalistą?
Sygnalistą może zostać zarówno pracownik – niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy, jak i były pracownik, funkcjonariusz, żołnierz zawodowy, zleceniobiorca, stażysta czy wolontariusz.
Na czym polega ochrona sygnalistów?
Nowe przepisy zakładają, że sygnalista, który doświadczył działań odwetowych, będzie mógł wystąpić o zadośćuczynienie lub odszkodowanie. Instytucją odpowiedzialną za udzielanie wsparcia sygnalistom będzie Rzecznik Praw Obywatelskich.
Ustawa o sygnalistach - obowiązek pracodawców
Po wejściu w życie ustawy pracodawca będzie miał obowiązek opracowania procedury zgłoszeń wewnętrznych określających zasady przyjmowania takich zgłoszeń. Będzie też musiał stworzyć kanały ich przyjmowania oraz rejestr takich zgłoszeń.
Jakie firmy obowiązuje ustawa o ochronie sygnalistów? Chodzi o podmioty, które na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku zatrudniać będą co najmniej 50 osób, ale też podmioty wykonujące działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska.
Projekt ustawy o sygnalistach ma na celu zastosowanie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Termin na wdrożenie nowych przepisów minął 17 grudnia 2021. W praktyce wiele państw członkowskich, podobnie jak Polska, nie dotrzymało tego termonu.
Pierwszym krajem, który przyjął odpowiednie rozwiązania była Dania, która wywiązała się z tego już w połowie 2021. Następne to m.in.: Szwecja, Portugalia, Malta, Cypr, Litwa oraz Łotwa, Francja, teraz Polska.
Zakres zgłaszanych naruszeń
Ograniczeniem dla potencjalnych sygnalistów jest zakres naruszeń. Mogą one dotyczyć bowiem tylko naruszeń prawa unijnego i prawa polskiego w dziedzinach:
- zamówień publicznych (z wyłączeniem zamówień dotyczących obronności i bezpieczeństwa państwa),
- usługi i produkty rynków finansowych,
- zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
- bezpieczeństwa produktów,
- bezpieczeństwa transportu,
- ochrony środowiska,
- ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego,
- bezpieczeństwa żywności i pasz,
- zdrowia i dobrostanu zwierząt,
- zdrowia publicznego,
- ochrony konsumentów,
- ochrony prywatności i danych osobowych,
- bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych.
