Ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów. Kolejna nowelizacja podpisana 13.11.2020 przez Prezydenta

Poprzednią nowelizację ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów Prezydent podpisał 3 marca 2020, a kolejna została już uchwalona przez Sejm 17 września 2020. Prezydent podpisał ją 13 listopada. Jakie są najważniejsze postanowienia tej nowelizacji?

Ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów – kolejna nowelizacja

Najnowsza nowelizacja ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów powołuje Centralną Ewidencję Emisyjności Budynków (CEEB). Ma to być narzędzie informatyczne do identyfikowania źródeł niskiej emisji z budynków. W systemie tym zostaną zebrane kluczowe informacje na temat źródeł emisji w sektorze komunalno-bytowym (są to najczęściej indywidualne gospodarstwa domowe, niewielkie, lokalne kotłownie, warsztaty i zakłady usługowe), które zostaną pozyskane w ogólnopolskiej powszechnej inwentaryzacji. Budowa nowego systemu została powierzona GUNB. Docelowo system przyjmie postać elektronicznego rejestru, obsługiwanego przez aplikację dostępową w wersji mobilnej i webowej. Utworzenie ewidencji zostało skorelowane z wprowadzanymi zmianami w funkcjonującym programie „Stop Smog”. 

CEEB umożliwi zbieranie danych dotyczących stanu energetycznego budynków, informacji o formach pomocy publicznej (dotacjach, preferencyjnych kredytach) przyznanych na termomodernizację lub wymianę kotłów w budynkach. W ewidencji znajdą się również informacje o formach pomocy społecznej lub innym wsparciu udzielanych ze środków publicznych mieszkańcom domów pomocy społecznej. Kryterium wpisu budynku do systemu będzie moc źródła, niezależnie od formy prawnej użytkowania budynku, tj. użytkowania przez osobę prywatną czy przedsiębiorcę. CEEB zostaną zatem objęte nie tylko budynki mieszkalne, ale także budynki użyteczności publicznej, w tym małe lokalne ciepłownie czy małe zakłady produkcyjne, pod warunkiem, że nominalna moc cieplna wykorzystywanego źródła spalania paliw nie przekracza 1MW.

Oszacowano, że w CEEB znajdzie się informacja o 5-6 mln budynków, rocznie ma do niej trafiać ok. 500 tys. budynków. Powszechna inwentaryzacja budynków ma być połączona ze składaniem do końca 2021 roku deklaracji pisemnych dotyczących źródeł ciepła i spalania.

Ustawa ma na celu udoskonalenie funkcjonującego od lutego 2019 roku pilotażowego programu na rzecz termomodernizacji (w tym wymiany nieekologicznych źródeł ciepła) budynków jednorodzinnych osób ubogich energetycznie, czyli „Programu Stop Smog”. Ustawa zmierza ponadto do usprawnienia programu „Czyste Powietrze”. Nowe przepisy przewidują m.in. zmniejszenie minimalnej liczby budynków jednorodzinnych umożliwiającej aplikowanie do programu (z 2% do 1% lub 20 budynków) oraz jednorazowe zniesienie tego limitu, w sytuacji gdy wcześniej gmina zawarła co najmniej jedno porozumienie. Wprowadza również zmniejszenie z 50 do 30% wymaganej redukcji zapotrzebowania na ciepło grzewcze, liczonej łącznie dla wszystkich przedsięwzięć niskoemisyjnych realizowanych przez gminę w ramach jednego porozumienia. Ustawa wydłuża z 3 lat do 4 lat okres realizacji porozumienia – w przypadku realizacji przez gminę w danym porozumieniu więcej niż 2% budynków jednorodzinnych w gminie. Ponadto skraca z 10 lat do 5 lat okres po zakończeniu porozumienia dla zobowiązań dotyczących obowiązku beneficjenta w zakresie: zwrotu odpowiedniej części wartości przedsięwzięcia w przypadku sprzedaży budynku, przestrzegania warunków umowy, przechowywania treści porozumienia przez gminę i właściwego ministra oraz utrzymywania przez gminę efektów przedsięwzięć niskoemisyjnych.

Ustawa wejdzie w życie po upływie 30 dni  od opublikowania w Dzienniku Ustaw. 

Poprzednia nowelizacja – z grudnia 2018 – uruchomiła program pilotażowy dla domów jednorodzinnych, nowelizacja ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów (tu dokument) tym razem proponuje wzmocnienie m.in. pomocy w przypadku termomodernizacji budynków z wielkiej płyty, większe wsparcie dla inwestycji samorządowych oraz kompleksowych termomodernizacji. Nowe regulacje przewidują pomoc dla samorządów w prowadzeniu remontów mieszkalnych budynków komunalnych. zmianę sposobu naliczania premii termomodernizacyjnej (premiowanie kompleksowej termomodernizacji) i wsparcie dla mikroinstalacji OZE. (ustawa o OZE)

Ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów została skonsultowana

Jak informowało swego czasu Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju (obecnie jego kompetencje przejęło Ministerstwo Rozwoju), na treść przepisów miały wpływ dwa raporty: ministerialny z przeglądu funkcjonowania ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów w latach 2009-2016 oraz Instytutu Techniki Budowlanej o stanie technicznym budownictwa z wielkiej płyty. Efektem analiz tych raportów jest sześć obszarów, w których zostały wprowadzone korekty.

• Większa pomoc przy wzmacnianiu wielkiej płyty

Chociaż raport ITB wykazał, że pod względem konstrukcyjnym budynki o konstrukcji z wielkiej płyty są bezpieczne, to jednak niepokój budzą elementy stalowe, które łączą warstwę konstrukcyjną ściany zewnętrznej z warstwą fakturową (chodzi o tzw. „wieszaki”). W przypadku, gdy wieszaki są skorodowane, ich nośność jest mniejsza i mogą nie wytrzymać obciążeń prac termomodernizacyjnych. Dlatego ważne jest, by przed przystąpieniem do remontu wykonać dodatkowe połączenia warstwy fakturowej z warstwą konstrukcyjną ścian zewnętrznych za pomocą kotew stalowych. I tu pojawia się problem – ten etap termomodernizacji może stanowić ok. 38-46% wartości przeprowadzenia termomodernizacji, a więc o tyle samo zwiększa się wartość całej inwestycji. Zachętą do wzmacniania konstrukcji ma być wsparcie w wysokości 50%  kosztów takiego przedsięwzięcia. (nowy art. 5a). Został opracowany katalog czynności, które składają się na wykonanie takiego połączenia: wykonanie dokumentacji technicznej, nabycie materiałów oraz przeprowadzenie robót. Dodatkowe wsparcie może zostać udzielone jedynie w przypadku, gdy z audytu termomodernizacyjnego będzie wynikało, że po przeprowadzeniu termomodernizacji budynek będzie spełniał wymagania minimalne w zakresie oszczędności energii i izolacyjności cieplnej, określone w warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie na poziomie odpowiadającym wymaganiom obowiązującym od 1 stycznia 2021 (wymagania dla budynku o niemal zerowym zużyciu energii.

Takie dodatkowe wsparcie ma zwiększyć wysokość ulgi termomodernizacyjnej, bo będzie wypłacane jako spłata części kredytu zaciągniętego na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego.

• Wsparcie samorządów gminnych realizujących przedsięwzięcia remontowe

Samorządy gminne mogą ubiegać się o premię termomodernizacyjną na równi z innymi właścicielami i zarządcami budynków (głównie spółdzielniami mieszkaniowymi i wspólnotami mieszkaniowymi). Jednak gminy nie korzystają z tej możliwości, sprawdzono więc – dlaczego?. Zdiagnozowano dwie podstawowe bariery: zbyt niską intensywność wsparcia w stosunku do istniejących potrzeb termomodernizacyjno-remontowych i stanu technicznego zasobów komunalnych oraz obowiązek zaciągnięcia kredytu na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, co zwiększa trudności gmin z dotrzymaniem limitów zadłużenia.

W związku z tym zaproponowano w ustawie wyliczenie, kto może ubiegać się o premię remontową, bo nie było w nim samorządów. W ten sposób katalog podmiotowy inwestorów jest tożsamy w przypadku premii termomodernizacyjnej i premii remontowej. Dodatkowo, w przypadku przedsięwzięć remontowych realizowanych przez samorządy lub spółki należące w 100% do samorządu gminnego, wysokość premii remontowej może wynieść nawet 50% kosztów przedsięwzięcia remontowego. O podwyższoną premię będzie można ubiegać się w przypadku przedsięwzięć, które dotyczą: wyłącznie budynków wielorodzinnych, których jedynym właścicielem jest jednostka samorządu terytorialnego, gmin znajdujących się w województwach, które przyjęły uchwały antysmogowe, budynków, w których będzie również zmodernizowany system grzewczy i/lub które zostaną podłączone do sieci ciepłowniczej.  Dla budynków komunalnych, które są wpisane do rejestru zabytków lub znajdują się na obszarze wpisanym do rejestru zabytków, premia wyniesie 60%, bo w ich przypadku nakłady są większe.Jest też propozycja korekty w ustawie o finansach publicznych, by środki uzyskane na termomodernizacje i remonty nie były wliczane do limitów zadłużenia.  

• Promowanie kompleksowej termomodernizacji

Wiadomo, że to kompleksowa termomodernizacja z przestawieniem się na odnawialne źródła energii włącznie, daje najlepsze efekty, tylko że jest to bardzo kosztowne przedsięwzięcie. Kolejna zmiana w przepisach ma zachęcać właśnie do całościowych przedsięwzięć. Gdy w ramach termomodernizacji inwestor zdecyduje się również na zamontowanie systemu fotowoltaicznego lub turbiny wiatrowej, premia termomodernizacyjna wzrośnie do 21% kosztów inwestycji. Dla takich instalacji określono jednak moc minimalną moc zainstalowanej instalacji – 2 kW dla budynku jednorodzinnego oraz 10 kW w przypadku pozostałych budynków (górny limit zainstalowanej mocy wynosi 50 kW i wynika z ustawy o odnawialnych źródłach energii z 2015 r.). Limity mają eliminować zakusy inwestorów by montaż instalacji o „symbolicznej” mocy wykorzystać do dodatkowego wsparcia dla termomodernizacji.

• Uproszczenie zasad ubiegania się o premię termomodernizacyjną i remontową

Proponuje się uproszczenie sposobu obliczania premii termomodernizacyjnej i remontowej, poprzez rezygnację z podwójnego odnoszenia jej maksymalnego limitu zarówno do kredytu jak i kosztu inwestycji – premia będzie stałym odsetkiem kosztów przedsięwzięcia. W przypadku premii termomodernizacyjnej zrezygnowano również z warunku, że premia powinna stanowić maksymalnie dwukrotność rocznych oszczędności energii.

Obecnie premia stymuluje inwestycje o krótszych okresach zwrotu, nowelizacja ma wyrównać szybkie modernizacje jak i te realizowane w dłuższym czasie. Nowa propozycja to kredyt udzielany przez banki współpracujące z Bankiem Gospodarstwa Krajowego, który powinien stanowić co najmniej 50% kosztów przedsięwzięcia termomodernizacyjnego lub remontowego. Dzięki temu inwestorzy będą mogli w większym stopniu wykorzystać środki własne (np. zgromadzone na funduszu remontowym) bez ryzyka zmniejszenia wysokości premii. Określenie minimalnego udziału kwoty kredytu w kosztach inwestycji ma na celu zapobieżenie sytuacjom, kiedy inwestycja byłaby realizowana z minimalnym udziałem kredytu, tylko w celu uzyskania premii.

• Premia kompensacyjna bardziej dostępna

Wsparcie termomodernizacji w formie premii kompensacyjnej wymaga posiadania środków własnych lub zdolności kredytowej, czyli jest ona poza zasięgiem dla podmiotów, które nie mogą spełnić tych warunków.

Ponadto, zgodnie z obowiązującymi przepisami, dla budynku mieszkalnego (lub części budynku) premia kompensacyjna przysługuje jeden raz. Przeciętna wysokość premii kompensacyjnej wyniosła w 2018 r. ok. 125,6 tys. zł. Pozyskanie źródła finansowania w wysokości nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych okazuje się jednak zbyt trudne dla wielu inwestorów uprawnionych do premii kompensacyjnej.  

Nowelizacja przewiduje wprowadzenie możliwości wypłaty premii kompensacyjnej w ratach, w miarę postępów remontu. Korzyść polega na tym, że będzie można realizować inwestycję przy niższym zaangażowaniu środków finansowych. Przykładowo, gdyby inwestor miał możliwość uzyskania  wypłaty premii kompensacyjnej w ratach wynoszących co najmniej 25% wysokości tej premii, to mając środki w wysokości np. 30 tys. zł, będzie mógł zrealizować przedsięwzięcie uprawniające do premii kompensacyjnej w wysokości 120 tys. zł.                                                                                                              

• Rozwiązania dostosowujące do uwarunkowań prawnych i ekonomicznych

W tym obszarze nowelizacja ustawy ma poprawić prawidłowe funkcjonowanie systemu wsparcia termomodernizacji. W związku z tym zaproponowano m.in.: - wprowadzenie jasnej zasady, że wsparcie w formie premii termomodernizacyjnej lub remontowej może być przekazane pod warunkiem, że nie uzyskano wsparcia z innych środków publicznych,- premia termomodernizacyjna  ulega proporcjonalnemu obniżeniu w przypadku, gdy w budynku znajdują się inne lokale niż mieszkalne,- wprowadzenie maksymalnego limitu wydatków budżetu państwa na zasilenie Funduszu Termomodernizacji i Remontów, z przeznaczeniem na sfinansowanie premii termomodernizacyjnych, remontowych i kompensacyjnych.

Zmiany w ustawie o wspieraniu termomodernizacji i remontów mają przybliżyć realizację celu, jakim jest zmniejszenie do 2030 roku się liczby osób mieszkających w tzw. warunkach substandardowych o ok. 2 mln osób (z 5,3 do 3,3 mln), a także skuteczniejszą walkę ze smogiem i ubóstwem energetycznym.

Ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów – programy pilotażowe

Ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów inicjuje programy pilotażowe w miastach poniżej 100 tys. mieszkańców i pomoże gospodarstwom domowym dotkniętym tzw. ubóstwem energetycznym. Ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów z 6 grudnia 2018 (opublikowana w Dz.U. 2019 poz. 51) nie jest pierwszym aktem prawnym, który ma z zasady zachęcić obywateli do energooszczędności i podejmowania decyzji o unowocześnianiu systemów grzewczych poprzez szeroko pojęte inwestycje w termomodernizację. Nie wychodziło do tej pory, bo proponowane wsparcie finansowe nie okazało się kołem zamachowym dla takich przedsięwzięć. Czy nowa ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów, która weszła w życie 11 lutego 2019, przyczyni się do zmniejszenia smogu i zużycia energii potrzebnej do ogrzewania budynków? 

Ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów – walka o czyste powietrze

Na liście Światowej Organizacji Zdrowia wskazującej 50 miast z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem w Europie w 2018 roku, znalazło się aż 36 miast z Polski. Z kolei w opracowaniach Komisji Europejskiej i Najwyższej Izby Kontroli (NIK) znajdujemy informacje, że każdego roku zanieczyszczone powietrze w Polsce jest przyczyną śmierci 45 tys. osób – to 16 razy więcej niż ofiar wypadków komunikacyjnych i statystyczny wynik 123 przedwczesnych zgonów dziennie z powodu złej jakości powietrza. Smog w miastach dużych i małych, wraz z rozpoczęciem sezonu grzewczego staje się wizytówką zaniedbań na polu termomodernizacji i remontów.

Około 2/3 domów jednorodzinnych w Polsce, których liczbę szacuje się na ok. 5,5 mln, to budynki nieocieplone (1,9 mln) bądź budynki z niskim standardem ocieplenia (1,7 mln) a niska emisja z tych właśnie domów jest główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza w Polsce.

O słabych działaniach na rzecz poprawy jakości powietrza w Polsce już w 2000 roku wskazywała Najwyższa Izba Kontroli, a w roku 2014 potwierdziła tę samą sytuację w kolejnym raporcie, w którym również znalazły się rekomendacje i wskazania dla rządzących. NIK zwraca też uwagę na nieskuteczne działania administracji rządowej i brak współpracy z samorządami. Potwierdził to wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydany 22 lutego 2018, stwierdzający, że Polska w latach 2007-2015 nie ustanowiła skutecznego systemu ochrony swoich obywateli przed zanieczyszczonym powietrzem.   

Kto skorzysta z ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów

Jedno jest pewne – w obszarze termomodernizacji przepisy muszą być wyposażone w dobre instrumenty finansowe, bo inaczej „wspieranie” będzie pustym hasłem. Nowa ustawa z 6 grudnia 2018 o zmianie ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz niektórych innych ustaw (m.in. w Prawie budowlanym i ustawie o efektywności energetycznej) – podpisana przez Prezydenta RP 20 grudnia 2018 i obowiązująca od 11 lutego 2019 – przynosi pilotażowy mechanizm prawno-finansowy, który będzie wdrażany w wybranych miastach poniżej 100 tys. mieszkańców. Ustawa ma zainicjować współpracę organów rządowych z samorządami. Gminy będą uchwalały programy niskoemisyjne, aby dostać pieniądze ze środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów na wsparcie mieszkańców przy wymianie starych kotłów na paliwo stałe czy budowę lokalnych sieci c.o. Ponadto mają być prowadzone intensywne działania edukacyjne i informacyjne o możliwościach zmniejszenia zużycia energii i uzyskania na takie przedsięwzięcia finansowej ulgi termomodernizacyjnej.

Ustawa przewiduje, że osoby dotknięte tzw. ubóstwem energetycznym nie muszą płacić za termomodernizację domu, bowiem dopłata do termomodernizacji może wynieś nawet 100%. W takich przypadkach koszt inwestycji w 70% pokrywa Fundusz Termomodernizacji i Remontów przy Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK), a w 30% gmina. Gmina może chcieć, by inwestor pokrył część wydatków, ale maksymalnie do 10% kosztów przedsięwzięcia (jest możliwość odpracowania tej kwoty na rzecz gminy). Możliwość skorzystania przez gminy z dobrodziejstw ustawy o termomodernizacji nakłada na nie jednak konieczność opracowania tzw. uchwały antysmogowej (m.in. wymieniają one urządzenia grzewcze dopuszczone do stosowania oraz rodzaj paliw, których użycie jest zakazane).

• Czytaj też: Świadectwa jakości. Paliwa stałe w sprzedaży ze świadectwem jakości

Nawet 1,2 mld złotych w budżecie ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów

Na początek przewidziano do wydatkowania w ramach programu kwotę 180 mln zł, którą zarządza Fundusz Termomodernizacji i Remontów na potrzeby wsparcia termomodernizacji budynków mieszkalnych osób z niskimi dochodami. Środki będą wypłacane gminom z listy 31 miast poniżej 100 000 mieszkańców znajdujących się na liście Światowej Organizacji Zdrowia. Decyzja o wyborze do programu pilotażowego na mocy ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów miast poniżej 100 000 mieszkańców z listy WHO wynika z największej liczby przypadków ubóstwa energetycznego. Kolejnym powodem wyboru miast o takiej liczebności jest chęć przeprowadzenia kompleksowego projektu pilotażowego na terenie całych gmin i zebranie doświadczenia dla większych miastach.  

Przedsięwzięciem niskoemisyjnym jest przyłączenie domu jednorodzinnego do sieci ciepłowniczej, gazowej, elektroenergetycznej, a także wymiana okien i drzwi, grzejników, montaż regulatorów ogrzewania. W zakres przedsięwzięcia niskoemisyjnego wchodzą także koszty: projektów i dokumentacji, audytów energetycznych oraz usług doradztwa energetycznego.Gospodarstwo domowe jest dotknięte ubóstwem energetycznym, jeżeli ma trudności w zaspokojeniu swoich potrzeb energetycznych z powodu niskiego dochodu lub złego stanu technicznego mieszkania.

W ustawie wskazano także katalog działań, które mogą być współfinansowane w ramach przedsięwzięć niskoemisyjnych. Porozumienie o realizacji przedsięwzięcia niskoemisyjnego jest zawierane na wniosek gminy na okres nie dłuższy niż 3 lata. Stroną umowy może być m.in. właściciel, współwłaściciel, posiadacz samoistny lub współposiadacz samoistny całości lub części budynku mieszkalnego.Beneficjenci programu pomocowego muszą spełniać także kryterium odpowiednio niskich dochodów, nieprzekraczających określonych limitów – na trzy miesiące poprzedzające datę zawarcia umowy z gminą średni, miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego nie przekracza 175% kwoty najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym, to ok. 1,8 tys. zł w 2018 roku i 125% tej kwoty w gospodarstwie wieloosobowym, czyli w 2018  ok. 1287 zł (takie same kryteria zastosowano w ustawie o dodatkach mieszkaniowych).

Na pomoc w termomodernizacji i remontach gminy muszą zabezpieczać w budżetach środki w wysokości 30% kosztów realizacji podpisanych porozumień. W przypadku miast z listy WHO, których liczba mieszkańców przekracza 100 000, wysokość zobowiązania ma być wyższa niż 30%.

Na potrzeby projektu ustawy przyjęto szacunkowy średni koszt kompleksowej termomodernizacji jednorodzinnego budynku mieszkalnego w kwocie 53 000 zł. Koszt ocieplenia ścian zewnętrznych to orientacyjnie od 150 do 250 zł/m², ocieplenie stropu pod poddaszem nieogrzewanym kosztuje od 80 do 100 zł/m², ocieplenie dachu nad ogrzewanym poddaszem waha się między 100 a 150 zł/m², ocieplenie stropu nad piwnicą to koszt 100 zł/m², wymiana okien od 800 do 1200 zł/m², a modernizacja instalacji wewnętrznej ogrzewania kosztuje ok. 40 zł/m². Koszty rzeczywiste są zależne od stanu technicznego budynku.

Po zakończeniu termomodernizacji ze wsparciem gmina powinna przez 10 lat monitorować efekt przedsięwzięcia. W tym czasie dopuszczalna jest weryfikacja przestrzegania przez beneficjenta warunków umowy zawartej między gminą a beneficjentem i warunków ustawowych, których nieprzestrzeganie może spowodować konieczność zwrotu 100% kosztów inwestycji (pomniejszonych o ewentualny wkład własny).

Wydatki na program pilotażowy w ramach ustawy o termomodernizacji 2018 jest zaplanowany w budżecie państwa do realizacji w latach 2019-2024. Porozumienia na mocy niniejszej ustawy mogą być zawierane do dnia 31 grudnia 2024. Do tego samego będą wypłacane środki z Funduszu.

Maksymalny limit wydatków z budżetu państwa, do wysokości których może zostać zasilony Fundusz Termomodernizacji i Remontów z przeznaczeniem na realizację przedsięwzięć niskoemisyjnych zaplanowano jak poniżej:

2019 – 0 zł2020 – 0 zł2021 – 185 000 000 zł2022 – 177 700 000 zł|2023 – 173 000 000 zł2024 – 167 500 000 zł2025 – 0 zł

Ustawa o termomodernizacji zadziała przy współpracy rządu i samorządów

Co prawda do projektu pilotażowego zakwalifikowano z listy WHO miasta poniżej 100 000 mieszkańców, ale to nie  oznacza, że 10 polskich miast z tej listy powyżej tej liczby (Kraków, Katowice, Sosnowiec, Gliwice, Zabrze, Bielsko – Biała, Rybnik, Tychy, Dąbrowa Górnicza i Kalisz), znajdzie się poza programem wsparcia. Miasta te będą w szczególności beneficjentami wszelkich rozwiązań prawnych, organizacyjnych oraz informatycznych, wypracowanych właśnie w ramach pilotażu realizowanego w gminach poniżej 100 000 mieszkańców.

Gminny program niskoemisyjny powinien obejmować nie tylko budynki mieszkalne jednorodzinne wymagające wymiany urządzeń lub systemów grzewczych na spełniające standardy emisyjne, ale również budynki mieszkalne wielorodzinne oraz budynki użyteczności publicznej. Program powinien także zawierać opis działań zmierzających do poprawy jakości powietrza w gminie oraz opis planowanych działań mających na celu poprawę jakości powietrza w gminie, w szczególności inwestycyjnych, finansowych oraz edukacyjnych.

Z prekonsultacji projektu ustawy, obok grupy jednorodzinnych budynków mieszkalnych, wyłoniła się druga istotna grupa problemowa. Są to budynki komunalne, często bardzo zaniedbane, w fatalnym stanie technicznym i sanitarnym. Diagnoza problemów jest pierwszym elementem skumulowanych działań, mających na celu poprawę jakości powietrza w gminie i poprawę jakości życia jej mieszkańców.

Dodajmy na koniec, że oprócz dopłaty termomodernizacyjnej oraz pomocy w ramach ustawy o wsparciu termomodernizacji i remontów jest też dostępna pomoc w ramach programu „Czyste powietrze”.

Ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów – będzie kolejna nowelizacja

W projekcie kolejnej nowelizacji najważniejsze są dwie grupy zagadnień:

• stworzenie warunków do zainteresowania gmin przedsięwzięciami termomodernizacyjnymi w budynkach jednorodzinnych zamieszkałych przez osoby ubogie energetycznie, które ministerstwo dla potrzeb medialnych nazwało „Programem Stop Smog”,
• utworzenie i uruchomienie Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB), a zdobyta wiedza będzie kluczowym elementem do planowania działań naprawczych stanu technicznego zasobów mieszkaniowych i poprawę warunków mieszkaniowych społeczeństwa. CEEB ma ponadto wspomóc realizację innych działań, jak:1) poprawa efektywności energetycznej,2) walka ze zjawiskiem smogu,
• 3) walka z ubóstwem energetycznym.

Jak nas poinformowano w Ministerstwie Rozwoju, projekt nowelizacji powinien szybko trafić pod obrady Rady Ministrów, a termin przesłania go do Sejmu planowany jest na marzec/kwiecień 2020.

Program Stop Smog tylko dla gmin

W przypadku wsparcia gmin programem Stop Smog, to nowelizacja jest efektem analizy doświadczeń i skuteczności narzędzi zawartych w poprzedniej nowelizacji ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów z 6 grudnia 2018. 

W lutym 2019 weszły w życie przepisy, na podstawie których został uruchomiony rządowy Program Stop Smog. Od tego czasu podpisano tylko 3 porozumienia z gminami Skawina, Sucha Beskidzka oraz Pszczyna), kolejne 2 wnioski gmin Tuchów i Niepołomice są w trakcie rozpatrywania. Zgodnie z tymi wnioskami i 3 podpisanymi porozumieniami, w latach 2019-22 będzie zrealizowanych 897 przedsięwzięć niskoemisyjnych na łączną kwotę blisko 48 mln zł. Kolejne gminy przygotowują się do złożenia wniosków (m.in. Nakło nad Notecią, Opoczno, Proszowice, Sosnowiec Rybnik, Żywiec). To jednak w skali potrzeb niewiele, czyli nie działają wystarczająco skutecznie przepisy zaproponowane w najnowszej, ze stycznia 2020, nowelizacji ustawy o termomodernizacji. Po konsultacjach z gminami, Ministerstwo Rozwoju rozpoczęło pracę nad kolejną nowelizacją ustawy.   

Zaproponowane w projekcie ustawy zmiany dotyczą w szczególności:

• zmniejszenie minimalnej liczby budynków jednorodzinnych umożliwiające skorzystanie z programu z 2% do 1% - min. 30 budynków;
• zmniejszenie z 50 na 30% wymaganej redukcji zapotrzebowania na ciepło grzewcze liczonej łącznie dla wszystkich przedsięwzięć niskoemisyjnych realizowanych przez gminę w ramach jednego porozumienia (argumentem za taką zmianą był fakt, że jak twierdzą gminy, osiągnięcie 50% zmniejszenia energii w założonym budżecie często jest trudne lub niewykonalne);
• wydłużenie z 3 do 4 lat okresu realizacji porozumienia – w przypadku realizacji przez gminę w danym porozumieniu więcej niż 2% budynków jednorodzinnych w gminie;
• rozszerzenie zakresu przedsięwzięcia niskoemisyjnego o: przyłączenie budynku do sieci elektroenergetycznej,
• modernizację istniejącego przyłącza ciepłowniczego, gazowego lub elektroenergetyczneg, zapewnienie budynkowi dostępu do energii z instalacji OZE wraz z likwidacją źródła niespełniającego standardów niskoemisyjnych;
• dopuszczenie możliwości realizacji przedsięwzięć niskoemisyjnych również w budynkach będących w zasobach mieszkaniowych gminy;
• rozszerzenie katalogu kosztów kwalifikowanych w programie o: koszty mikroinstalacji OZE i pomp ciepła, koszty instalacji źródeł ciepła zasilanych energią elektryczną.

Naszą uwagę szczególnie przyciągnął zapis o uznaniu kosztów innych robót budowlanych niezbędnych do realizacji przedsięwzięć związanych z efektywnością energetyczną. Chodzi o budynki w tak złym stanie technicznym, które nie „udźwigną” montażu systemów poprawiających efektywność energetyczną budynku. Przykładowo, konieczna może być przedtem naprawa fundamentu, wybudowanie od podstaw komina czy wymiana poszycia dachowego lub nawet konstrukcji dachu. Są tu jednak pewne ograniczenia – z kwoty 53 tys. zł przewidzianych na jeden budynek w ramach Programu, koszt potrzebnych praz budowlanych nie może być wyższy niż 20% łącznych kosztów.  

Ponieważ wątpliwości interpretacyjne budziły zapisy warunków finansowych dla gmin i budżetu państwa, proponuje się, że udział budżetu państwa wynosi nie więcej niż 70%, udział własny beneficjenta nie wlicza się do średniego kosztu realizacji przedsięwzięcia niskoemisyjnego, a wszelkie dodatkowe koszty wykraczające poza koszty przedsięwzięć niskoemisyjnych (ograniczone maksymalnym średnim kosztem realizacji przedsięwzięcia niskoemisyjnego) pokrywa gmina.

Utworzenie Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB)  

W tym przedsięwzięciu chodzi o pozyskanie informacji na temat budynków (i lokali) i pochodzących z nich źródeł emisji w ramach dokonywanej inwentaryzacji budynków, będą też gromadzone dane o osobach uprawnionych do wprowadzania danych. CEEB ma prowadzić minister właściwy do spraw gospodarki w systemie teleinformatycznym.

Do Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków będą na temat budynku trafiać, na przykład, następujące informacje:

• dotyczące źródeł ciepła, źródeł energii elektrycznej oraz źródeł spalania paliw,
• o przeprowadzonych kontrolach np. źródeł spalania, emisji gazów i pyłów, stanu technicznego systemu ogrzewania, czy charakterystyki energetycznej,
• o przekazanej premii termomodernizacyjnej, premii remontowej, uldze podatkowej (termomodernizacyjnej),
• o przyznanych świadczeniach z pomocy społecznej lub innych form wsparcia finansowego ze środków publicznych w zakresie dodatku mieszkaniowego.

CEEB ma posiadać spójne i zintegrowane informacje na temat wszystkich przedsięwzięć dotyczących budynków w skali całego kraju. To usprawni kontrolę wydawania środków udzielanych przez różne podmioty w ramach różnych programów pomocowych. Chodzi np. o Czyste Powietrze, Program Infrastruktura i Środowisko, Regionalne Programy Operacyjne, środki są również redystrybuowane w ramach programów pomocowych przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 16 wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, jednostki samorządu terytorialnego i ich związki czy Bank Gospodarstwa Krajowego. Każda z tych instytucji działając niezależnie, przeznacza środki publiczne na przedsięwzięcia termomodernizacyjne budynków. Nie da się już wielokrotnie finansować z różnych źródeł tego samego projektu.

Potrzebne będą informacje o budynkach (lokalach) i ich właścicielach, utworzono zatem katalog osób uprawnionych do zbierania i wprowadzania danych do CEEB. Inwentaryzacja budynku będzie dokonywana „przy okazji” (np. podczas okresowych przez kominiarzy, gazowników czy przez pracowników administracji publicznej, pomocy społecznej) i będzie bezpłatna. Wpis do wykazu osób uprawnionych jest jednocześnie uzyskaniem przez tę osobę dostępu do systemu teleinformatycznego obsługującego ewidencję.

Kolejna nowelizacja ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska ma wejść w życie 30 dni po opublikowaniu.

Nowelizacja ustawy o wspieraniu termomodernizacji – komentarze w ramach konsultacji

Do konsultacji publicznych kolejnej nowelizacji ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska zostały zaproszone stowarzyszenia branżowe. Są wśród nich MIWO – Stowarzyszenie Producentów Wełny Mineralnej Szklanej i Skalnej oraz Polskie Stowarzyszenie Producentów Styropianu (PSPS). Oba stowarzyszenia popierają kolejne zmiany w ustawie o termomodernizacji, jednak z pewnymi zastrzeżeniami.

MIWO jest zdania, że proponowane zmiany mają szansę przyczynić się do zniwelowania kolejnych barier związanych z przedsięwzięciami niskoemisyjnymi i sprawią, że Program Stop Smog stanie się bardziej popularny w gminach, chociażby poprzez ograniczenia niektórych limitów. Tu jednak w jednym przypadku MIWO ma zastrzeżenia co do obniżenia redukcji finalnej energii grzewczej z 50 do 30%.

– Obniżenie średniego progu oszczędności energii do 30% z dużym prawdopodobieństwem pozwoli spełnić warunek tylko poprzez wymianę kotłów i to wcale nie tych z wysoką sprawnością. Na przykład, pozbywając się „kopciucha” o sprawności 50% i instalując kocioł o sprawności 72% już przekraczamy wymagane 30% oszczędności energii finalnej potrzebnej do ogrzewania budynku. A przecież sama wymiana kotłów, jak wszyscy wiemy, nie rozwiązuje problemu smogu. Najpierw należy wykonać termomodernizację budynków – twierdzi Konrad Witczak, ekspert MIWO. Stowarzyszenie uważa, że należy podtrzymać dotychczasowy poziom wymaganego średniego zmniejszenia zapotrzebowania o 50%.  

Podobnego zdania jest Polskie Stowarzyszenie Producentów Styropianu.– Główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza w Polsce jest tzw. niska emisja pochodząca, jak wskazują m.in. raporty NIK, z domów jednorodzinnych, których liczbę szacuje się na około 5,5 mln. Aż dwie trzecie z nich to budynki nieocieplone bądź budynki ze zbyt niskim standardem ocieplenia. Założeniem programu Stop Smog jest wsparcie osób ubogich energetycznie w wymianie bądź likwidacji źródeł ciepła oraz termomodernizacji właśnie takich budynków. Wnioskodawcą jest w tym przypadku gmina, która uzyskuje z budżetu państwa do 70% dofinansowania kosztów inwestycji. Utrzymanie dotychczasowego 50% poziomu wymaganej redukcji zapotrzebowania na ciepło grzewcze, liczonej łącznie dla wszystkich przedsięwzięć niskoemisyjnych wspieranych przez gminę w ramach jednego porozumienia będzie gwarancją, że współfinansowane będą inwestycje rzeczywiście przyczyniające się do eliminacji ubóstwa energetycznego, a więc prowadzące do kompleksowej termomodernizacji polskich budynków, która bynajmniej nie sprowadza się jedynie do wymiany kotła – jest zdania Kamil Kiejna, prezes zarządu PSPS.  

Oba stowarzyszenia reprezentują firmy zainteresowane wysoką dynamiką ocieplania budynków (jedni wełną mineralną drudzy styropianem), jednak w tym przypadku trudno im odmówić merytorycznej argumentacji. Ponadto, jak to podkreśla MIWO, w projekcie zmian brakuje kryterium ekonomicznego w przypadku określania opłacalności ulepszeń niskoemisyjnych. Jedynym kryterium zapobiegającym wzrostowi kosztów ogrzewania po przejściu na nowe, dobrej jakości paliwa, jest ograniczanie zapotrzebowania na energię finalną. Zachowanie poziomu 50% wymaganej redukcji zapotrzebowania na ciepło grzewcze pozwoli więc zapobiegać ubóstwu energetycznemu. Obniżanie poziomu do 30% wymaganej redukcji zapotrzebowania na ciepło grzewcze nie ogranicza wzrostu kosztów ogrzewania i nie wspiera osób „ubogich energetycznie”. Podobnego zdania jest PSPS.

Jak dowiedzieliśmy się w Ministerstwie Rozwoju, nie będzie powrotu do 50% wymaganej redukcji zapotrzebowania na ciepło, ale twórcy przepisów zastanawiają się nad pewnym kompromisem w odniesieniu do 30%. 

– Średnia wartość kosztów kwalifikowanych nie będzie mogła przekraczać 53 tys. zł na budynek, jednak gminy będą mogły przenosić te koszty z jednego budynku na drugi. Jeśli zatem ktoś wymieni kocioł np. za 20 tys. zł (łącznie z remontem kotłowni i komina), to gmina będzie mogła alokować 33 tys. zł na inny budynek objęty projektem działań niskoemisyjnych tak, by wspomóc głębszą i kosztowniejszą modernizację, a nie tylko wymianę kotła – tłumaczy Konrad Witczak z MIWO.

MIWO i PSPS popierają proponowane finansowanie robót, które muszą być przeprowadzone przy okazji termomodernizacji i stworzenie Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków, bo taka baza zapewne potwierdzi, że domy przede wszystkim trzeba ocieplić, by były energooszczędne.