Wpływ siły wyższej na realizację kontraktu budowlanego
Realizacja przedsięwzięcia budowlanego to bardzo często proces długi, trwający nawet latami. To, czy inwestycja zostanie ukończona w uzgodnionym czasie i budżecie nie zależy wyłącznie od staranności stron. Wpływ mają na to także okoliczności całkowicie od nich niezależne.
Spis treści
- Ryzykowny ryczałt
- Siła wyższa
- Zła pogoda to nie przeszkoda?
- Brak jednoznacznej odpowiedzi
- Konstruowanie umowy o roboty budowlane wymaga szczególnej ostrożności
Dobry kontrakt powinien racjonalnie regulować kwestie związane z wystąpieniem okoliczności, których nie dało się przewidzieć i które znajdują się poza kontrolą stron. W umowie trzeba przede wszystkim wskazać, jak tego typu zdarzenia będą wpływały na wynagrodzenie wykonawcy oraz wiążący (i obwarowany licznymi karami umownymi) termin zakończenia robót. Jeżeli kontrakt nie zawiera odpowiedzi na te pytania, to należy ich szukać w przepisach powszechnie obowiązującego prawa i w orzecznictwie sądów.
Ryzykowny ryczałt
Preferowany przez zamawiających model realizacji kontraktów najczęściej opiera się na sztywnym harmonogramie realizacji oraz wynagrodzeniu ryczałtowym. Taki model realizacji inwestycji gwarantuje zamawiającemu pewność ceny, ponieważ ryzyko ewentualnego niedoszacowania wynagrodzenia ryczałtowego spoczywa w głównej mierze na wykonawcy. W praktyce umowy przerzucają na wykonawców większość ryzyk związanych z ewentualnymi zmianami cen materiałów budowlanych i konsekwencji (w tym finansowymi) wystąpienia przeszkód w realizacji robót.
Siła wyższa
Szczególnym rodzajem przeszkody w realizacji robót jest tak zwana siła wyższa. Przepisy kodeksu cywilnego regulujące umowę o roboty budowlane nie przewidują ani definicji siły wyższej, ani regulacji na wypadek jej zaistnienia.
Z pomocą przychodzi jednak orzecznictwo. Sąd Najwyższy przyjmuje w swoich orzeczeniach obiektywną koncepcję siły wyższej, definiując ją jako zdarzenie, które jest zewnętrzne, niemożliwe do przewidzenia i któremu nie można było zapobiec. Katalog okoliczności, które mogą stanowić siłę wyższą jest otwarty, ale do najbardziej typowych zdarzeń należą działania sił przyrody (np. powódź, pożar), działania wojenne, gwałtowne rozruchy oraz działania władzy państwowej.
Skutkiem wystąpienia siły wyższej jest brak odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Wykonawca, który nie mógł realizować robót, np. ze względu na powódź lub pożar, nie będzie odpowiadać za powstałe opóźnienie. Oznacza to brak odpowiedzialności z tytułu kar umownych oraz szkód inwestora.
Warto jednak podkreślić, że za opóźnienie powstałe wskutek siły wyższej wykonawcy nie należy się wynagrodzenie. Powstałe koszty przedłużenia realizacji inwestycji (np. koszty pośrednie) nie obciążają w takim przypadku zamawiającego.
Umowy bardzo często zwierają rozbudowane klauzule siły wyższej. Strony mogą w umowie doprecyzować definicję tego terminu – np. wyłączyć z niej konkretne okoliczności. Dopuszczalne jest również odmienne uregulowanie zasad podziału ryzyka związanego z wystąpieniem siły wyższej. Przykładowo strony mogą uzgodnić, że inwestor obciąży wykonawcę karą umowną nawet wtedy, gdy opóźnienie powstało wskutek siły wyższej lub że w takim przypadku koszty przedłużenia realizacji inwestycji zostaną podzielone między obydwie strony.
Zła pogoda to nie przeszkoda?
Siły wyższej nie stanowią okoliczności, które wprawdzie są niezależne od stron, ale ich wystąpienie można było przewidzieć. Z punktu widzenia kontraktów budowlanych szczególnie istotną okolicznością tego typu są niekorzystne warunki atmosferyczne, mogące utrudniać, a czasem nawet uniemożliwiać realizację robót.
Można przyjąć, że harmonogram realizacji inwestycji powinien uwzględniać standardowe zjawiska pogodowe (które można przewidzieć na podstawie ogólnodostępnych danych statystycznych i historycznych). Założenie ich wystąpienia mieści się w należytej staranności, do zachowania której wykonawcę zobowiązują zasady ogólne zawarte w Kodeksie cywilnym.
Dlatego podczas przygotowań do realizacji robót, udziału w przetargu i negocjacji harmonogramu realizacji wykonawca powinien brać pod uwagę zjawiska pogodowe charakterystyczne dla danego regionu, okresu, pory roku itd. Jest to szczególnie istotne w przypadku długotrwałych i bardziej skomplikowanych inwestycji.
Brak jednoznacznej odpowiedzi
Orzecznictwo nie daje jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy niekorzystne warunki pogodowe wyłączają winę wykonawcy za opóźnienie, czy też nie (bo wykonawca powinien był je uwzględnić). Sąd Najwyższy w wyroku II CSK 331/12 wyraźnie wskazał, że wykonawca nie powinien być obciążany karą umowną naliczaną za dni, w których nie mógł wykonywać robót przez niekorzystne warunki atmosferyczne. Natomiast w innym orzeczeniu Sądu Najwyższego (IV CKN 150/00), przywołany został pogląd Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, który uznał, że profesjonalista zawierając umowę o roboty budowlane mające trwać 2,5 roku, powinien przewidzieć niekorzystne zjawiska atmosferyczne w harmonogramie i wyeliminować ich wpływ na realizację przyjętego zamówienia. Zjawiska te nie miały bowiem charakteru siły wyższej.
Dlatego, aby uniknąć sporów pomiędzy stronami procesu inwestycyjnego, warto w kontrakcie uregulować zasady podziału ryzyka, a także odpowiedzialności za opóźnienie oraz powstałe w związku z nim koszty – nie tylko w razie wystąpienia siły wyższej, ale także niekorzystnych warunków pogodowych. Można to zrobić np. poprzez określenie konkretnych parametrów pogodowych uzasadniających przedłużenie czasu na ukończenie.
Konstruowanie umowy o roboty budowlane wymaga szczególnej ostrożności
Na tle pozostałych umów nazwanych, umowa o roboty budowlane wiąże się z ponadprzeciętną liczbą ryzyk i zagrożeń, które mogą negatywnie wpłynąć na jej realizację lub spowodować odpowiedzialność kontraktową – zwłaszcza po stronie wykonawcy. Stąd też kluczowe jest nie tylko świadome negocjowanie, ale także przygotowywanie kontraktów budowlanych oraz ich poszczególnych klauzul. Z tego względu w proces tworzenia umowy zwykle zaangażowani są doradcy prawni. Jeśli potrzebują Państwo pomocy w tym zakresie, to zachęcamy do kontaktu.
