Wynagrodzenie kosztorysowe i wynagrodzenie ryczałtowe za roboty budowlane

2021-10-27 9:40

pieniądze wynagrodzenie — Autor: Pixabay zdjęcie ilustracyjne

Wynagrodzenie kosztorysowe i wynagrodzenie ryczałtowe za roboty budowlane to najbardziej popularne sposoby rozliczeń kontaktów budowlanych. Rozliczenie robót budowlanych nie jest proste. Co stanowi o tym prawo i jaka jest praktyka, szczególnie w odniesieniu do wynagrodzenia ryczałtowego i kosztorysowego.

Rozliczanie robót budowlanych ‒ podstawa prawna

W sektorze zamówień prywatnych, podstawowe regulacje w zakresie ustalania cen i rozliczeń kontraktów budowlanych zawierają się:

Ustawa z 23 kwietnia 1964 ‒ Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zmianami),
Ustawa z 9 maja 2014 o informowaniu o cenach towarów i usług (Dz.U. 2019.0.178)

Pomocniczo informacji w zakresie rozliczania i ustalania cen za roboty budowlane można szukać w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 18 maja 2004 w sprawie określania metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie.

W przypadku umowy o dzieło, z jaką w tym przypadku mamy do czynienia, regulacje w zakresie wynagrodzenia znajdujemy w Ustawie Kodeks cywilny. W umowie o dzieło uregulowanej w Kodeksie cywilnym wskazane są dwa podstawowe rodzaje wynagrodzenia tj.:

wynagrodzenie ryczałtowe, opisane w art. 628
Wynagrodzenie kosztorysowe, opisane w art. 629-631

Art. 628 Kodeksu cywilnego ma następujące brzmienie:

§ 1. Wysokość wynagrodzenia za wykonanie dzieła można określić przez wskazanie podstaw do jego ustalenia. Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie. § 2. Przepisy dotyczące sprzedaży według cen sztywnych, maksymalnych, minimalnych i wynikowych stosuje się odpowiednio.

Wynagrodzenie ryczałtowe za roboty budowlane

Istotą wynagrodzenia ryczałtowego jest określenie tego wynagrodzenia z góry, bez przeprowadzania szczegółowej analizy kosztów wytwarzania dzieła. Wynagrodzenie to jest niezależne od rzeczywistego rozmiaru lub kosztu prac.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 20 listopada 1998 (sygn. akt: II CRN 913/97), ryczałt polega na umówieniu z góry wysokości wynagrodzenia w kwocie absolutnej, przy wyraźnej lub dorozumianej zgodzie stron na to, że wykonawca nie będzie domagać się wynagrodzenia wyższego. Wynagrodzenie ryczałtowe oznacza wynagrodzenie za całość dzieła w jednej sumie pieniężnej lub wartości globalnej.

Podkreślenia wymaga fakt, że rozliczenia stron w przypadku zastosowania ryczałtowego charakteru wynagrodzenia w żaden sposób nie opierają się na cenach jednostkowych oraz faktycznie wykonanych świadczeniach. Zatem, jeżeli uzgodniona cena jest ceną ryczałtową, to wykonawca, a nie zamawiający ponosi ryzyko co do poprawności kalkulacji ceny adekwatnej do rozmiaru przedmiotu zamówienia. Z charakteru wynagrodzenia ryczałtowego wynika bowiem, że uwzględnia ono wszystkie koszty związane z wykonaniem robót określonych dokumentacją przetargową oraz specyfikacją techniczną wykonania i odbioru robót.

Należy przyjąć, że w przypadku wynagrodzenia ryczałtowego w zasadzie nie można żądać jego podwyższenia, nawet argumentując, że w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Jeżeli więc strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, to uzgodniona kwota należy się za cały – zarówno znany, jak i nieznany dokładnie od początku – przedmiot zamówienia.

Wynagrodzenie kosztorysowe za roboty budowlane

Wynagrodzenie kosztorysowe zdefiniowane są w art. 629-631 Kodeksu cywilnego. W myśl art. 629, jeżeli strony określiły wynagrodzenie na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów (wynagrodzenie kosztorysowe), a w toku wykonywania dzieła zarządzenie właściwego organu państwowego zmieniło wysokość cen lub stawek obowiązujących dotychczas w obliczeniach kosztorysowych, każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany umówionego wynagrodzenia. Nie dotyczy to jednak należności uiszczonej za materiały lub robociznę przed zmianą cen lub stawek. Wynagrodzenie kosztorysowe jest najbardziej popularnym rodzajem wynagrodzenia stosowanym przez zamawiających w rozliczeniach robót budowlanych, umożliwiającym dostosowanie wysokości wynagrodzenia do rzeczywistego zakresu i kosztów wykonanych robót. Jest to wynagrodzenie opierające się na przewidywaniach dotyczących zakresu prac oraz kosztów ich wykonania, które nie są ostateczne i mogą ulec zmianie, stosownie do zmiany okoliczności wykonania umowy.

W praktyce wynagrodzenie kosztorysowe ustalane jest dopiero na podstawie kosztorysu powykonawczego, a więc po zakończeniu i odbiorze robót zleconych w umowie.

Zgodnie z § 1 art. 630 Kodeksu cywilnego, jeżeli w toku wykonywania dzieła zajdzie konieczność przeprowadzenia prac, które nie były przewidziane w zestawieniu prac planowanych będących podstawą obliczenia wynagrodzenia kosztorysowego, a zestawienie sporządził zamawiający, przyjmujący zamówienie może żądać odpowiedniego podwyższenia umówionego wynagrodzenia. Jeżeli zestawienie planowanych prac sporządził przyjmujący zamówienie czyli wykonawca, może on żądać podwyższenia wynagrodzenia tylko wtedy, gdy mimo zachowania należytej staranności nie mógł przewidzieć konieczności prac dodatkowych.

Zgodnie z § 2, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, jeżeli wykonał prace dodatkowe bez uzyskania zgody zamawiającego. Podsumowując, w modelu kosztorysowym strony uzgadniają, że podstawą ustalenia wysokości wynagrodzenia jest zestawienie planowanych prac najczęściej w postaci kosztorysu i przewidywanych kosztów ze wskazaniem określonych cen jednostkowych, stawek i jednostek obmiarowych.

Cechą charakterystyczną wynagrodzenia kosztorysowego jest to, że ma ono charakter wynikowy. Jego wysokość jest zależna od rozmiaru świadczenia wykonanego przez przyjmującego zamówienie i zostaje wyliczona według cen i stawek przyjętych w kosztorysie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 26 lutego 2016, sygn. akt: V ACa 381/15).

W tym miejscu należy wyjaśnić jeszcze pojęcie kosztorysu inwestorskiego, kosztorysu ofertowego oraz kosztorysu powykonawczego.

Kosztorys inwestorski to dokument kosztowy, którego celem jest szczegółowe ustalenie kosztów danego rodzaju robót, pojedynczego obiektu lub części obiektu

Kosztorys inwestorski

Podstawę do sporządzania kosztorysu inwestorskiego są: dokumentacja projektowa; specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót budowlanych; założenia wyjściowe do kosztorysowania – przez które należy rozumieć dane techniczne, technologiczne i organizacyjne, nieokreślone w dokumentacji projektowej oraz specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych, a mające wpływ na wysokość wartości kosztorysowej; ceny jednostkowe robót podstawowych – przez które należy rozumieć sumę kosztów bezpośredniej robocizny, materiałów i pracy sprzętu oraz kosztów pośrednich i zysku, wyliczoną na jednostkę przedmiarową robót podstawowych.

Ceny jednostkowe robót określa się na podstawie danych rynkowych, w tym danych z zawartych wcześniej umów lub powszechnie stosowanych, aktualnych publikacji. Ceny jednostkowe powinny wynikać z doświadczeń zamawiającego, czyli z jego umów oraz składanych mu ofert, a w dalszej kolejności z analizy rynku budowlanego w najbliższej okolicy zamawiającego.

Kosztorys ofertowy

Kosztorys ofertowy to dokument kosztowy, którego celem jest przedstawienie oferty cenowej wykonania robót budowlanych. Kosztorys ofertowy opracowywany jest na potrzeby przetargu (lub negocjacji) na wykonanie robót budowlanych i zawiera informacje o cenie robót budowlanych, których wykonania chce się podjąć wykonawca.

Kosztorys powykonawczy

Kosztorys powykonawczy jest dokumentem służącym do określenia wynagrodzenia wykonawcy. Wykonywany jest po zakończeniu robót, a wyliczona w nim cena jest ceną ostateczną, która stanowi wynagrodzenie wykonawcy za wykonane roboty. Kosztorysy powykonawcze stosuje się, gdy przed przystąpieniem do realizacji robót nie można dokładnie określić zakresu robót do wykonania np. roboty remontowe. Z uwagi na fakt, że jest on wykonywany po zakończeniu robót stanowi on odzwierciedlenie rzeczywistych kosztów wykonania robót i przysługującego wynagrodzenia za ich wykonanie.

Rafał Dybicz – jest specjalistą w zakresie zarządzania projektami budowlanymi, tworzenia i zarządzania budżetem i kontroli kosztów, a także nadzoru nad realizacją prac budowlanych. Kontakt z autorem.

dr inż. Rafał Dybicz