Budownictwo – wskaźniki, materiały budowlane, firmy

Budownictwo to w najprostszej definicji wznoszenie obiektów, ale to za mało dla opisania tego działu gospodarki. Jakie obszary składają się zatem na pojęcie „budownictwo”? Jak klasyfikowane jest budownictwo? Jaki jest status materialny i kadrowy polskiego budownictwa?

Budownictwo – definicja

Budownictwo jest definiowane jako działalność polegająca na wznoszeniu obiektów budowlanych, a podstawą tej działalności jest wiedza teoretyczna i praktyczna z zakresu inżynierii lądowej i techniki stosowanej przy budowaniu. Budowanie jest rozumiane jako wznoszenie nowych obiektów, ale również jest to przebudowa, odbudowa, modernizacja i konserwacja obiektów już istniejących, a także rozbiórka obiektów. 

Jednak w definicji obecnego budownictwa mieści się także:

• produkcja budowlana w wytwórniach materiałów i elementów budowlanych,
• technika budowlana, czyli dział obejmujący metody i sposoby wznoszenia, utrzymania, remontowania i rekonstrukcji budowli,
• dziedzina wiedzy o projektowaniu, realizacji produkcji budowlanej, technologii produkcji i budowania, mechanizacji i automatyzacji procesów, ekonomice zarządzania systemami produkcyjnymi oraz cyfryzacji.

Budownictwo jest działalnością wielowymiarową, wymagającą współpracy na wielu płaszczyznach. W budownictwie współdziałają inwestorzy, projektanci (architekci, konstruktorzy), urzędnicy, producenci i dostawcy materiałów i wyrobów budowlanych oraz wyposażenia, wykonawcy, firmy transportowe, bazy sprzętowo-produkcyjne. Te zależności są współcześnie niezwykle skomplikowane i powstają na różnych etapach realizacji zadania budowlanego, to nie jest prosta zależność inwestor – wykonawca.

Budownictwo – podziały i klasyfikacja

Według Polskiej Klasyfikacji Działalności - PKD, budownictwo zostało sklasyfikowane w sekcji F:

• Dział 41 – roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków,
• Dział 42 – roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej,
• Dział 43 – roboty budowlane specjalistyczne.

Dla przykładu, uwzględniając podklasy – roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków mieszkalnych i niemieszkalnych mają klasyfikację PKD 41.20, a roboty związane z budową dróg i autostrad 42.11, przygotowanie terenu pod budowę 43.12.

Dopiero gdy zaczyna się kategoryzować budownictwo, wyłania się skala jego różnorodności. Najprostszy podział to budownictwo lądowe i wodne. My dokonamy podziału budownictwa według czterech kryteriów: przeznaczenia budynków, usytuowania obiektów budowlanych względem powierzchni terenu, gabarytów obiektów budowlanych i ich trwałości.

Podział budownictwa ze względu na przeznaczenie obiektów:

• budownictwo miejskie: budownictwo mieszkaniowe (budynki mieszkalne i usługowe, w tym handlowe, biurowe, obiekty kultury, szkoły, szpitale) dzieli się na jednorodzinne, wielorodzinne, zbiorowe), budownictwo komunalne (budynki, sieci wodociągowe, kanalizacyjne, gazowe, elektryczne, mała architektura);

• budownictwo przemysłowe (np. hale, silosy, składowiska, magazyny, obiekty administracyjne, socjalne);

• budownictwo komunikacyjne – drogi kolejowe wraz z dworcami, skrzyżowania dróg, mosty, 

• budownictwo rolnicze – obiekty służące bezpośrednio produkcji rolnej, chlewy i obory, stawy rybne, składy,  rolnicze zabudowania mieszkalne;

• budownictwo wodne: morskie (falochrony, nabrzeża, mola), śródlądowe (zapory wodne, jazy, umocnienia brzegów rzek);

Podział budownictwa ze względu na usytuowanie względem powierzchni terenu:

• nadziemne (słupy energetyki, maszty anten nadawczych),

• naziemne (drogi, szlaki kolejowe),

• podziemne (sieci podziemnego uzbrojenia terenu, szyby, tunele);

Podział budownictwa ze względu na gabaryty obiektów:

• wielkogabarytowe (hale fabryczne, zapory wodne), 

• średnie;

• małe (pachołki drogowe, mała architektura);

Podział budownictwa ze względu na założoną trwałość obiektu:

• tymczasowe (zagospodarowanie placu budowy, rusztowania, objazdy drogowe);

• stałe – nieustalony czas trwania, użytkowanie aż do naturalnego zniszczenia obiektu lub przestaje spełniać aktualne wymagania funkcji. 

Podziały w rodzajach obiektów budowlanych odpowiadają specjalizacjom i kwalifikacjom w budownictwie, a zatem także kierunkom nauczania na poziomie szkół ponadpodstawowych i wyższych uczelni technicznych. 

Budownictwo to firmy budowlane

Według firmy Deloitte, w budownictwie w firmach wykonawczych pracuje (włącznie z firmami poniżej 9 osób, które nie są uwzględniane w statystykach GUS, również jednoosobowe firmy budowlane) ok. 700-800 tys. osób. Eksperci oceniają, że rynek spokojnie wchłonąłby jeszcze do 200 tys. pracowników. 

Jak pokazują rysunki powyżej, tylko 1% wszystkich firm budowlanych są klasyfikowane jako duże, firm średniej wielkości jest 10%, a tych małych i mikro prawie 90%. Największe firmy budowlane wypracowują (dane za rok 2020) ok. 35% przychodów tej branży, średnie niecałe 40%, a pozostałe najmniejsze podmioty, których jest 9-krotnie więcej – niecałe 30%. Największą firmą budowlaną w Polsce od kilku lat jest Budimex.     

Mówi się powszechnie, że to budownictwo infrastruktury transportowej jest jego siłą napędową, ale to tylko ok. 30% produkcji budowlano-montażowej. Średnie i małe firmy budowlane (najczęściej w roli podwykonawców) są zaangażowane przede wszystkim w budownictwo mieszkaniowe i rynek remontowy. 

Praca w budownictwie, poza pracownikami fizycznymi, wymaga uzyskania uprawnień zawodowych (po szkołach zawodowych I i II stopnia i kursach zawodowych) lub uprawnień budowlanych do pełnienia samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (w różnych specjalnościach, inżynierowie budownictwa po uczelniach technicznych, technicy). W obu przypadkach kwalifikacje, wiedzę i praktykę trzeba potwierdzić egzaminem zawodowym lub egzaminem na uprawnienia budowlane. 

Budownictwo przez kilkadziesiąt lat było jedną ze słabiej wynagradzanych branż, co do dzisiaj kładzie się cieniem na tym rynku pracy, chociaż zaszły tu wielkie zmiany. W roku 2019 średnie zarobki w budownictwie (wg GUS) wyniosły 5000 zł brutto, pod koniec roku 2020 było to już ok. 5500 zł. W 2021 roku na pewno wzrosły wynagrodzenia najmniej zarabiających, bo płaca minimalna wzrosła do 2800 zł brutto (18,30 zł/godz.). Według GUS przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w I kw. 2021 w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 5676 zł (w kwietniu 2021 już wzrosło do 5806 zł), a w budownictwie 5557 zł. Zarobki w budownictwie są bardzo zróżnicowane. Wynagrodzenia zależą od funkcji i stanowisk, doświadczenia, wielkości firmy budowlanej i regionu, w którym działają. 

• TOP 15 największych spółek budowlanych w Polsce
• Rynek budowlany w 2021 ze starymi problemami
• Zarobki w budownictwie. Kto zarania najwięcej?
• Ile zarabiają inżynierowie budownictwa?
• Ranking najlepiej płatnych zawodów budowlanych
• Jaki zawód budowlany w 2021 gwarantuje atrakcyjne zatrudnienie?

Materiały budowlane w nowoczesnym budownictwie

Rynek materiałów budowlanych w Polsce po roku 1989 zanotował rewolucję technologiczną, czym był dostęp do nowoczesnych materiałów i technologii z całego świata. Dzisiaj polscy producenci nie tylko dostarczają wyroby na najwyższym europejskim czy światowym poziomie, dostarczają na te rynki nowatorskie rozwiązania konkurując z dotychczasowymi liderami. Nieustannie poprawiane są parametry materiałów budowlanych by dostosować je m.in. do coraz bardziej rygorystycznych wymagań (na poziomie produkcji i użytkowania) odnośnie energooszczędności, ochrony środowiska i funkcjonalności. Rośnie grupa tzw. materiałów budowlanych przyszłości, np. okna i elewacje same się czyszczą dzięki farbom fotokatalitycznym, świecące ścieżki rowerowe, chodniki antysmogowe, przejścia dla pieszych w 3D. 

• Ceny materiałów budowlanych w 2021
• Materiały budowlane przyszłości
• Stolarka budowlana to polska specjalność

Podaż i jakość materiałów budowlanych to jedno, odrębną kwestią są ich ceny, szczególnie gdy szybko rosną. rosną. Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w latach 2007-2011, niejedna firma budowlana wówczas zbankrutowała, bo wartość ofertowa kontraktu nie pokryła wzrostu cen materiałów budowlanych. Po kilku latach spadków, a potem unormowania się cen materiałów budowlanych, w roku 2021 obserwowany jest początek powrotu do tego schematu.    

Budownictwo – najważniejsze wskaźniki

Budownictwo to obecnie wkład do PKB na poziomie ok. 8%. Wartość rynku budowlanego w roku 2020 była szacowana na 250 mld zł (to szacowana wartość inwestycji do realizacji). Produkcja budowlano-montażowa w maju 2021, według wstępnych danych GUS, zrealizowana przez firmy budowlane zatrudniające powyżej 9 osób, była wyższa o 4,7% w porównaniu do maja 2020 roku oraz wyższa o 10,2% w stosunku do kwietnia 2021. Bezpośrednie zatrudnienie wynosi obecnie ok. 800 tys., ale uwzględniając pośrednie generowanie  zatrudnienia (np. transport, producenci materiałów budowanych i wykończeniowych) szacowany jest poziom ok. 2,5 mln osób.  

Firmy budowlane od lat mają bardzo niską rentowność (w roku 2018 rentowność była wręcz na minusie), czyli wykonawcy zarabiają mało w stosunku do skali prowadzonych prac. Łapią się za kolejne zadania żeby pokrywać swoje wcześniejsze zobowiązania i popadają w jeszcze większą pułapkę niewypłacalności i niskiej rentowności. W takiej sytuacji firmy nie są w stanie gromadzić własnych środków, stają się coraz podatne na zagrożenia. Niska rentowność to chroniczna słabość finansowa polskich firm budowlanych, która jest jedną z przyczyn obecnej fali niewypłacalności w budownictwie, obok wzrostu cen materiałów budowlanych i zatrudnienia oraz brakiem ludzi do pracy. Wystarczy, że na górze łańcucha zależności nastąpi zator, zaczyna się efekt domina, dopadając najpierw ostatnie, najsłabsze ogniwa.

Koniunktura w budownictwie w kwietniu 2020 gwałtownie spadła z poziomu minus 1,9 na minus 47,1, był to bowiem początek lockdownu w gospodarce. Od tamtej pory budowlana koniunktura pnie się mozolnie, w lipcu  2021 ukształtowała się na poziomie minus 4,9, jednak od sierpnia znowu zaczęła spadać. Okazało się też, że budownictwo jest wśród nielicznych branż, które dobrze sobie radzą podczas pandemii Covid-19. Budów nie zamykano, dynamika produkcji w zasadzie nie spadła.   

Na drugie miejsce na liście barier w prowadzeniu działalności (wykres poniżej) spadła w maju 2021 niepewność co do ogólnej sytuacji gospodarczej w kraju – deklarowało to 60,8% ankietowanych przez GUS firm budowlanych. Na pierwszym miejscu pojawiły się koszty zatrudnienia – 61,4%. Sporą dynamikę wzrostu wykazuje bariera kosztu materiałów, na którą w maju 2021 skarżyła się prawie polowa firm budowlanych. To oznacza, że ceny materiałów budowlanych, które w roku 2020 wzrosły poniżej inflacji, w  roku 2021 wykazują wręcz odwrotną tendencję. Odsetek firm budowlanych, które nie uskarżają się na żadne bariery wyniosła ok. 6,5% w maju 2021, dla porównania w maju 2020 było to 4,3%.

Bankructwa firm budowlanych to w większości przypadków efekt zatorów płatniczych. W budownictwie ponad 60% firm miało problemy, których źródłem są zatory płatnicze. W 2020 roku to zjawisko pogłębiało się z kwartału na kwartał dla faktur niezapłaconych powyżej 60 dni. W Monitorze Sądowym i Gospodarczym opublikowano informację o upadłości 77 firm budowlanych co w 2020 roku uszeregowało budownictwo na trzecim miejscu. Eksperci twierdzą, że tendencja wzrostowa upadłości w budownictwie utrzyma się, bo im większa jest skala inwestycji, tym większe z reguły są problemy z rentownością prowadzących je wykonawców, a więc i skala potencjalnych strat. 

Budownictwo to inwestycje

Bieżące i planowane inwestycje to wskaźnik niezwykle ważny dla budownictwa. Co więcej, inwestycje to jeden z kluczowych elementów wpływający na wzrost PKB. Wzrost gospodarczy powinien być oparty o inwestycje państwowe, a głównie prywatne (a te ostatnio spadły, tak jak inwestycje samorządowe). Dlatego dla budownictwa w perspektywie krótko- i średniookresowej niezwykle ważne jest utrzymanie wysokich nakładów na inwestycje publiczne (segment drogowy, kolejowy, energetyczny i hydrotechniczny). 

W latach 2020-2022 Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) ma w planach budowę dróg o wartości ponad 60 mld zł, a do roku 2025 – 164 mld zł.

Wszystkie zaplanowane inwestycje w ramach Krajowego Programu Kolejowego do roku 2023 są warte 75,5 mld zł. W realizacji na różnych poziomach inwestycji jest zaangażowanych ok. 68,5 mld zł. Będą rosły publiczne nakłady inwestycyjne na modernizacje i zmiany systemowe w energetyce (chociażby związane z neutralnością klimatyczną i realizacją polityki energetycznej), nie powinno  zabraknąć projektów w segmencie budownictwa hydrotechnicznego (np. na budowę zbiorników retencyjnych, jazów, polderów i wałów przeciwpowodziowych w latach 2021-2027 planowane są wydatki na poziomie 10 mld zł).

We wszystkich inwestycjach powyżej znaczący udział mają fundusze unijne. Budownictwo mieszkaniowe nie jest w tak komfortowej sytuacji, a jest to wciąż utrzymujący wysoką dynamikę wzrostu dział budownictwa. Od stycznia do kwietnia 2021 odnotowano wzrosty w liczbie wydanych pozwoleń na budowę mieszkań i zgłoszeń ich budowy – 111,5 tys. mieszkań, czyli aż o 46,4% więcej niż w tym samym okresie 2020. Deweloperzy otrzymali pozwolenia na budowę 73,2 tys. mieszkań (wzrost o 56,5% r/r), zaś inwestorzy indywidualni (włącznie ze zgłoszeniami z projektem budowlanym) na 37,5 tys. mieszkań (to więcej o  30%). Przez pierwsze cztery miesiące 2021 rozpoczęto budowę 89,9 tys. mieszkań, czyli o 35,9% więcej niż przed rokiem. Deweloperzy rozpoczęli budowę 55,2 tys. mieszkań (45,2% więcej), a inwestorzy indywidualni 33,1 tys. (24,0% więcej). W pozostałych formach budownictwa rozpoczęto budowę 1609 mieszkań wobec 1464 w roku 2020. Wszystko zapowiada, że rok 2021 będzie kolejnym rekordowym w  budownictwie mieszkaniowym. 

Monika Czechowska