Ceny i płace w budownictwie

W poprzednich latach płace w budownictwie były tradycyjnie niższe niż w innych dziedzinach gospodarki. Kiedy od 2005 roku sektor zaczął odczuwać w coraz większym stopniu brak pracowników - niezbędne okazało się tworzenie atrakcyjniejszych warunków dla "przyciągania" pracowników, m.in. poprzez wyższe płace. Niniejsza część raportu poświęcona jest analizie cen i wynagrodzeń w budownictwie w latach 1995-2006.

Budownictwo w latach 1995-2006 >>

Od 2001 r. ceny w budownictwie spadały szybciej niż inflacja, a w 2003 r. wystąpiły procesy deflacyjne. W okresie dekoniunktury hamowanie wzrostu cen w budownictwie wynikało z niskiego popytu na roboty budowlane. W 2004 r. ceny w budownictwie wyraźnie przyśpieszyły, na co wpływała presja "akcesyjna" oraz rosnące koszty materiałów budowlanych. W 1 półroczu 2005 r. ceny w budownictwie wyraźnie malały. Przebiegało to równolegle z następującymi tendencjami: spadek inflacji, taniejące materiały stosowane w budownictwie oraz stabilizacja na rynku budowlanym. Czynniki te spowodowały, że w połowie 2005 r. wskaźnik wzrostu cen w budownictwie wynosił 2,5% i na zbliżonym poziomie utrzymywał się do połowy 2006 r. W drugim półroczu 2006 r. ceny w budownictwie rosły szybciej od inflacji.

Zwraca uwagę rozbieżność w ocenach wzrostu cen robót budowlanych i materiałów stosowanych w budownictwie; według danych GUS wzrost cen robót budowlanych wynosił średnio w 2006 roku 2,9%, a w grudniu 2006 ceny były wyższe o 4,3% niż rok temu. Zdaniem wielu ekspertów i przedstawicieli firm budowlanych wzrost cen zarówno robót budowlanych, jak też materiałów stosowanych w budownictwie był w rzeczywistości w 2006 roku znacznie wyższy od wskaźników publikowanych przez GUS. Jedną z przyczyn może być nieuwzględnianie (lub przesyłanie z opóźnieniem) informacji o podwyżkach cen materiałów budowlanych i płac w IV kwartale.

Rentowność w budownictwie

W okresie dobrej koniunktury w budownictwie rentowność brutto wynosiła 4 - 5%, a netto około 3%. Wskaźniki te były wyższe niż w wielu innych dziedzinach gospodarki. Regres na rynku budowlanym i malejąca produkcja spowodowała pogorszenie sytuacji finansowej. Od 2000 r. sektor średnio przynosił straty (40% firm nie notowało zysku). Przedsiębiorstwa były zadłużone, pogarszały się relacje między zobowiązaniami i należnościami z tytułu dostaw i usług. Wobec braku środków na bieżącą działalność coraz powszechniejsze było wzajemne kredytowanie się przedsiębiorstw i powstawanie zatorów płatniczych. Poprawę dostrzeżono w 2004 roku (wskaźnik rentowności netto wynosił 1,1%), a w 2005 r. rentowność netto wzrosła do 1,7%. W 2006 r. rentowność netto budownictwa wynosiła 3,5%. Chociaż poprawia się sytuacja finansowa sektora budownictwa, to liczba firm deficytowych jest nadal wysoka, chociaż zmniejsza się; w okresie 2006 roku z 1442 firm budowlanych objętych badaniami 87,6% wykazywało zysk netto.

Zatrudnienie i płace w budownictwie

W sektorze budownictwa angażowani są specjaliści różnych zawodów, wymagana jest od pracowników duża mobilność, okres zatrudnienia zależy od czasu realizacji budowy. Branża oddziałuje silnie na rynek pracy, zarówno negatywnie (w okresie dekoniunktury lub mniejszej intensywności robót zwiększa bezrobocie), jak też pozytywnie (szybko "wchłania" pracowników nawet o niskich kwalifikacjach), budownictwo jest podatne na funkcjonowanie szarej strefy. Wiele jest małych firm, które wypełniają lokalne "nisze popytowe".

Niedoceniany, chociaż ostatnio coraz częściej zauważany jest efekt "mnożnikowy" budownictwa; szacuje się, że 100 zatrudnionych bezpośrednio w budownictwie tworzy co najmniej 200 dodatkowych miejsc pracy, a także "inicjuje" produkcję w innych sektorach.

Występuje duża zależność między wielkością robót budowlanych a działalnością powiązanych dziedzin gospodarki. Do najważniejszych sektorów współpracujących z budownictwem należą:

 

• Przemysły wytwarzające materiały i wyroby dla budownictwa, głównie przemysł mineralny, szklarski, ceramiczny, drzewny, niektóre branże przemysłu chemicznego (np farby i lakiery), przemysły wytwarzające wyroby z tworzyw sztucznych, wyroby hutnicze.
• Przemysły produkujące maszyny i urządzenia budowlane, sprzęt elektryczny, kable i przewody.
• Przemysły dostarczające wyroby wyposażenia mieszkań (głównie meble, sprzęt gospodarstwa domowego, sprzęt rtv).
• Transport i inne usługi związane z działalnością budowlaną np. architekci, geodeci, dostarczanie energii elektrycznej i wody, działalność telekomunikacyjna.

Chociaż zatrudnienie systematycznie malało - to budownictwo nadal odgrywało znaczącą rolę jako pracodawca. Stan zatrudnienia w przedsiębiorstwach budowlano-montażowych zatrudniających powyżej 9 osób wynosił w 1995 roku 564 tys. pracowników, a w końcu 2006 było to 340 tysięcy.

Działalnością budowlaną zajmują się również jednostki małe ("mikro" zatrudniające mniej niż 9 osób). Głównie są to spółki cywilne i firmy rodzinne, wiele z nich pracuje tylko sezonowo. Liczba tych jednostek zmieniała się w poszczególnych latach w zależności od sytuacji na rynku budowlanym. W 2005 r. w jednostkach tych 135,9 tysięcy zatrudnionych było na podstawie umowy o pracę.

Najważniejszymi czynnikami wpływającym na malejące zatrudnienie były dotychczas:

 

• postęp technologiczny w realizacji robót budowlanych w zakładach dużych,
• regres w budownictwie; wolumen robót budowlanych w okresie 4-letniego kryzysu zmniejszył się o 1/4.

Przeciętne zatrudnienie w tys. osób w sektorze budownictwa w przedsiębiorstwach zatrudniających więcej niż 9 osób

Źródło: GUS Biuletyny Statystyczne

W budownictwie występuje ostatnio zjawisko nienotowane w minionych latach. Coraz częściej sygnalizowane są trudności z uzyskaniem pracowników (szczególnie wykwalifikowanych). W styczniu 2007 r. 52% ankietowanych przedsiębiorstw budowlanych wskazywało, że obok wysokich kosztów pracy brak zatrudnienia jest najważniejszą barierą realizacji zamówień. Rok temu barierę tę wymieniało 23% przedsiębiorstw. Wśród przyczyn trudności kadrowych w budownictwie wymieniane są: uciążliwe warunki pracy na budowach przy niskich płacach, mimo wysokiego bezrobocia mała mobilność ludności (przywiązanie do stałego miejsca pobytu przy równoczesnym braku mieszkań tam, gdzie jest praca) i kolejny argument coraz częściej wymieniany - to emigracja zarobkowa do krajów unijnych po akcesji Polski do UE.

Płace w budownictwie

W poprzednich latach poziom płac w budownictwie "tradycyjnie" był niższy niż w innych dziedzinach gospodarki. W okresie dekoniunktury, kiedy liczba pracowników zmniejszała się (byli zwalniani, odchodzili do innej pracy lub "zasilali" rzeszę bezrobotnych), nie tylko nie było presji na wzrost płac, ale płace pracowników budowlanych malały. Od 2005 r. budownictwo zaczęło odczuwać w coraz większym stopniu brak pracowników - niezbędne okazało się tworzenie atrakcyjniejszych warunków dla "przyciągania" pracowników m.in. poprzez wyższe płace.

Poprawiająca się kondycja finansowa firm budowlanych i presja na pozyskanie pracowników stwarzały korzystne warunki dla wzrostu płac w 2006 roku. I tak w analizowanym roku był on wyższy niż średnio w gospodarce. Jednakże wzrost ten nie jest wystarczający dla zahamowania emigracji zarobkowej.

Średnie miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze budownictwa (w zakładach zatrudniających powyżej 9 osób) w 2005 roku wynosiło 2344 zł i było wyższe o 5,5% w porównaniu z rokiem 2004. W 2006 r. średnia płaca wynosiła 2576 zł, co stanowiło o 9,9% więcej niż w 2005 r., ale w grudniu 2006 przy płacy miesięcznej 2982 zł w porównaniu z grudniem 2005 r. wzrost wynosił 15,5%.

Płace w zakładach budowlanych "mikro" są dużo niższe; w 2005 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto wynosiło 1374 zł.

Miesięczne wynagrodzenie brutto w zł w gospodarce i w budownictwie

Źródło: GUS Biuletyny Statystyczne

Płace w budownictwie według sektorów własności, rodzaju działalności i stanowisk

Porównanie poziomu płac w budownictwie w 2005 r według sektorów własności i rodzaju działalności wskazuje na następujące relacje w zakładach zatrudniających powyżej 49 osób:

 

• Nie występują liczące się różnice w płacach w zależności od rodzaju działalności (np. 5% różnica płac w grupie przedsiębiorstw wykonujących roboty wykończeniowe i przygotowujących tereny pod budowę).
• Płace w firmach stanowiących własność zagraniczną są średnio prawie dwukrotnie wyższe w porównaniu z firmami o kapitale krajowym.

Zmiany strukturalne w budownictwie >>

Wyjaśnienia

Stopę bezrobocia oblicza się jako udział bezrobotnych w liczbie ludności aktywnej zawodowo w wieku 15 lat i więcej.

Zharmonizowana stopa bezrobocia jest wynikiem przyjętej przez Eurostat zharmonizowanej metody wyznaczania liczby bezrobotnych dla każdego z krajów. Dane obliczane są przez Eurostat na podstawie kwartalnych wyników badania siły roboczej (w Polsce BAEL - Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności) oraz miesięcznych danych z bezrobocia rejestrowanego.

Przeciętne wynagrodzenie nominalne brutto na 1 zatrudnionego obejmuje:

 

• wynagrodzenia osobowe bez wynagrodzeń osób wykonujących pracę nakładczą oraz uczniów, a także osób zatrudnionych za granicą;
• wypłaty z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej w spółdzielniach;
• dodatkowe wynagrodzenia roczne dla pracowników jednostek budżetowych;
• honoraria wypłacone niektórym grupom pracowników za prace wymagające umowy o pracę.

Wskaźnik przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia realnego brutto oblicza się jako iloraz wskaźnika wzrostu przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego nominalnego brutto oraz wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych.

Inflacja - wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych oblicza się na podstawie obserwacji zmian cen wytypowanych towarów I usług konsumpcyjnych (około 1800 w 2006 r.) notowanych w 209 rejonach na terenie całego kraju.

Wskaźnik rentowności obrotu netto jest to relacja wyniku finansowego netto do przychodów z całokształtu działalności.

Wskaźnik rentowności obrotu brutto jest to relacja wyniku finansowego brutto do przychodów z całokształtu działalności.