Katastrofy budowlane w 2019 roku. Wiatr i ogień przyczyną większości katastrof budowlanych
Katastrofy budowlane są od 1995 roku rejestrowane przez GUNB. W tym okresie szczyt katastrof budowlanych mieliśmy w roku 2008 – 1113. Obecnie jest ich znacznie mniej, co oznacza również, że chyba jesteśmy coraz lepiej przygotowani na takie żywioły jak wiatr i ogień, bo to one właśnie są przyczyną największej liczby katastrof budowlanych w Polsce. Analizujemy przyczyny i skutki katastrof budowlanych w roku 2019.
Zacznijmy od przypomnienia, co jest a co nie jest katastrofą budowlaną w świetle prawa.
Katastrofy budowlane w przepisach
Katastrofą budowlaną zgodnie z Prawem budowlanym (Rozdział 7 Katastrofa budowlana Art. 73. 1.) jest niezamierzone, gwałtowne zniszczenie obiektu budowlanego lub jego części, a także konstrukcyjnych elementów rusztowań, elementów urządzeń formujących, ścianek szczelnych i obudowy wykopów.
Katastrofą budowlaną nie jest:
- uszkodzenie elementu wbudowanego w obiekt budowlany, nadającego się do naprawy lub wymiany,
- uszkodzenie lub zniszczenie urządzeń budowlanych związanych z budynkami,
- awaria instalacji.
W razie katastrofy budowlanej w budowanym, rozbieranym lub użytkowanym obiekcie budowlanym, kierownik budowy (robót), właściciel, zarządca lub użytkownik jest obowiązany zorganizować doraźną pomoc poszkodowanym i minimalizować rozszerzanie się skutków katastrofy. Do nich należy także zabezpieczenie miejsca katastrofy w taki sposób, aby nie wprowadzać zmian uniemożliwiających prowadzenie postępowania w sprawie jej przyczyn.
O katastrofie trzeba niezwłocznie zawiadomić organ nadzoru budowlanego, właściwego miejscowo prokuratora i policję. Jeżeli katastrofa wystąpiła w trakcie budowy należy powiadomić także inwestora, inspektora nadzoru inwestorskiego i projektanta obiektu budowlanego. Postępowanie wyjaśniające w sprawie przyczyn katastrofy budowlanej prowadzi właściwy organ nadzoru budowlanego.
Katastrofy budowlane 2019
Od początku wprowadzenia rejestru katastrof budowlanych, czyli od roku 1995 do 2019 włącznie, oficjalnie wystąpiło ich 8169. W roku 2019 powiatowi i wojewódzcy inspektorzy nadzoru budowlanego wprowadzili do tego wykazu informacje o 251 katastrofach budowlanych. Najwięcej katastrof ‒ 220 (87,6%), dotyczyło obiektów oddanych do użytkowania, w których nie prowadzono robót budowlanych. Najczęściej katastrofy dotyczyły: budynków mieszkalnych, gospodarczych lub inwentarskich, budynków niskich o konstrukcji murowanej oraz budynków, których właścicielami lub inwestorami były osoby fizyczne.
Główną przyczyną 189 (75,3%) katastrof były zdarzenia losowe, do których zalicza się przede wszystkim silne, porywiste wiatry (często towarzyszą im intensywne opady), pożary, wybuchy, wyładowania atmosferyczne, ale także wypadki komunikacyjne. Katastrof spowodowanych błędami podczas utrzymania (przede wszystkim zły stan techniczny obiektów budowlanych) było w sumie niewiele ‒ 33 (13,1%). Statystycznie mniej wydarzyło się katastrof, do których przyczyniły się błędy podczas wykonywania robót budowlanych ‒ o 22 takie przypadki (8,8 %). W roku 2019 nie odnotowano katastrof budowlanych wynikających z błędów projektowych.
W wyniku katastrof budowlanych w roku 2019 poszkodowanych zostało łącznie 91 osób w 47 katastrofach. Śmierć poniosło 28 osób, a 63 osoby zostały ranne. Z ogólnej 251 katastrof w 204 nie było żadnych ofiar ani rannych.
Katastrofy budowlane – szczegółowa analiza
- Lokalizacja
Katastrofy budowlane dotknęły wszystkie województwa. Najwięcej było ich w opolskim – 41 (16 %), śląskim – 31 (12%) oraz małopolskim i mazowieckim – po 30 (12 %).
Z kolei najmniej katastrof zarejestrowano w lubuskim i podkarpackim – po 3 (1,2%), pomorskim – 4 (1,6%) i warmińsko-mazurskim – 5 (2%).
- Rodzaje obiektów budowlanych
Katastrofom budowlanym uległy przede wszystkim budynki mieszkalne i gospodarcze, poniżej szczegółowa statystyka: budynki mieszkalne – 99 (39,4% wszystkich katastrof), budynki gospodarcze lub inwentarskie – 89 (35,5%), inne obiekty budowlane – 21 (8,4%), obiekty przemysłowe – 16 (6,4%), obiekty użyteczności publicznej – 14 (5,6%), budynki magazynowe – 8 (3,2%), budynki rekreacji indywidualnej – 3 (1,2%) oraz budynki zamieszkania zbiorowego – 1 (0,3%).
- Zdarzenia losowe
Zdarzenia losowe były główną przyczyną katastrof budowlanych w 2019 – 189 (77,5%). Zaliczają się do nich intensywne opady atmosferyczne, silne wiatry, osuwiska ziemi oraz wyładowania atmosferyczne. W tej kategorii znalazły się także działania człowieka, takie jak np. wybuch gazu, pożar, wypadki komunikacyjne. W 33 przypadkach (13,5%) stwierdzono błędy w utrzymania obiektu budowlanego, a w 22 (9,0%) błędy podczas budowy nowego obiektu lub wykonywania innych robót budowlanych w istniejącym obiekcie.
Na przyczynę katastrofy często wpływa kilka czynników, np. porywisty wiatr z intensywnymi opadami atmosferycznymi lub burzami, czy też wybuch wraz z pożarem. Wiatr był przyczyną 80 (42%) katastrof budowlanych, pożar 57 (30%), wybuch instalacji gazowej 22 (12%), a intensywne opady atmosferyczne 9 (5%) i wyładowania atmosferyczne 7 (4%). Osuwiska ziemi, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych przyczyniły się tylko do 2 (1%) katastrof.
Dla 18 (9,5%) zdarzeń wskazano inne przyczyny, takie jak: zwarcie instalacji elektrycznej (4), celowe działanie osób trzecich (4), wybuch butli z gazem technicznym (2), wypadki komunikacyjne (2), wybuch pyłu węglowego (1), obciążenie mokrym śniegiem (1). W 4 przypadkach nie udało się stwierdzić głównej przyczyny wystąpienia katastrofy.
- Błędy w utrzymaniu obiektu budowlanego
Błędy podczas utrzymania obiektu budowlanego przyczyniły się do 52 katastrof, przy czym w odniesieniu do 33 z nich zostały one wskazane jako główna przyczyna. W większości katastrof złożyło się na nie równocześnie kilka czynników, np. poza dopuszczeniem do pogorszenia sprawności technicznej budynku, nie przeprowadzano również kontroli okresowych lub ignorowano zalecenia wynikające z kontroli. Najczęściej występującymi błędami na etapie utrzymania obiektów budowlanych, wykazywanymi jako główne przyczyny katastrof były:
- zły stan techniczny obiektu budowlanego (28, tj. 84,8%),
- brak wykonania kontroli obiektu budowlanego (9, 27,2%),
- brak podjęcia działań przez właściciela lub zarządcę wynikających z kontroli obiektu budowlanego (3, 9,1%),
- użytkowanie obiektu niezgodnie z przeznaczeniem (2, 6,1%),
- brak działań wynikających z innych opracowań technicznych (1, 3%),
- brak wykonania wymaganych obowiązków wynikających z działań organów nadzoru budowlanego (1, 3%),
- inne okoliczności (6, 18,1%).
Najwięcej katastrof budowlanych, w których brały udział źle utrzymywane obiekty wydarzyło się w województwach śląskim – 14 (27%), łódzkim – 11 (21%) i kujawsko-pomorskim – 6 (12%). Tego typu katastrofy dotyczyły najczęściej budynków mieszkalnych (23, tj. 44%, w tym 12 wielorodzinnych i 11 jednorodzinnych) oraz budynków gospodarczych lub inwentarskich (20, 38%).
- Błędy podczas budowy
W wyniku błędów podczas budowy nowego obiektu lub wykonywania innych robót budowlanych w istniejącym obiekcie nastąpiły 22 katastrofy. Z tym, że do katastrofy przyczyniła się więcej niż jedna nieprawidłowość. Błędy te najczęściej dotyczyły nieprzestrzegania technologii wykonania – 12 (55%) katastrof, nieprawidłowego działania uczestników procesu inwestycyjnego – 9 (41%), dokonania odstępstw od projektu budowlanego – 1 (5%), innych okoliczności – 6 (27%).
- Etap procesu budowlanego
Zdecydowana większość katastrof budowlanych w 2019 roku wystąpiła w obiektach budowlanych, w których nie prowadzono robót budowlanych. Z 251 katastrof ogółem, 220 (87,6%) dotyczyło użytkowanych obiektów, w których nie prowadzono robót budowlanych. Podczas prowadzenia robót budowlanych doszło do 31 zdarzeń (12,4%). Spośród 31 katastrof podczas prowadzenia robót budowlanych:
- 20 (64,5%) miało miejsce w trakcie rozbudowy, przebudowy, nadbudowy, odbudowy lub remontu,
- 8 (25,8%) zdarzyło się w trakcie budowy nowego obiektu,
- 3 (9,7%) podczas rozbiórki obiektu.
Na 220 pozostałych katastrof 178 (81%) miało miejsce w użytkowanym obiekcie, a 42 (19%) w obiekcie wyłączonym z użytkowania na podstawie decyzji administracyjnej.
- Elementy obiektu budowlanego objęte katastrofą
Podczas katastrof budowlanych najczęściej zniszczeniu uległy ściany i dachy budynków. Elementami obiektów budowlanych objętymi katastrofą były:
- pionowe elementy konstrukcyjne (251 przypadków, czyli 100% wszystkich katastrof),
- konstrukcja dachu (199, 79,3%),
- konstrukcja stropu (120, 47,8%),
- pozostałe elementy obiektu (74, 29,5%),
- budowle jako całość. tj. mosty, wiadukty, drogi, wały, zapory, śluzy, jazy i siec (9, 3,6%).
Ponadto doszło jeszcze do zniszczenia konstrukcyjnych elementów rusztowań – 4 przypadki, ścianek szczelnych i obudowy wykopów – 4, oraz elementów formujących – 2.
- Rodzaje konstrukcji nośnej
Najwięcej katastrof budowlanych dotyczyło konstrukcji murowej, lepiej wypadła konstrukcja żelbetowa.W liczbach awarie konstrukcji nośnych przedstawiają się następująco:
- murowa – 148 obiektów (59% wszystkich katastrof),
- drewniana – 38 (15,1%),
- stalowa – 9 (3,6%),
- żelbetowa prefabrykowana – 4 (1,6%),
- żelbetowa monolityczna – 1 (0,4%),
- inna, np. mieszana – 51 (20,3%).
- Wiek budynku
Zgodnie z wykazem, katastrofy budowlane wydarzyły się w 240 istniejących obiektach. Czas eksploatacji tych obiektów do momentu katastrofy wynosił poniżej 10 lat dla 17 przypadków (7%), w przedziale 11-50 lat były 83 obiekty (35%),51-100 lat 99 obiektów (41%), powyżej 100 lat miało dla 41 budynków (17%). Czyli 140 obiektów budowlanych (58,3% spośród obiektów użytkowanych) było eksploatowanych dłużej niż 50 lat i ta grupa dominuje od początku wprowadzenia rejestru katastrof budowlanych. Dlatego tak dużą wagę inspektorzy nadzoru budowlanego przywiązują do kontroli okresowych stanu technicznego budynków.
- Inwestor lub właściciel obiektu z katastrofą
To już ostatni element, według którego Główny Urząd Nadzoru Budowlanego analizuje katastrofy budowlane. Osób fizycznych dotyczyło 186 (74,1%) takich zdarzeń, osób prawnych, jednostek samorządu terytorialnego oraz wspólnot mieszkaniowych i spółdzielni 56 (22,3%), zaś budynków należących do Skarb Państwa 9 (3,6%).
