Koniunktura z krzywą w dół
Okres poprawiającej się koniunktury w budownictwie, rozpoczęty w 2001 r., zakończył się na przełomie lat 2006 i 2007. Obecne wartości wskaźnika koniunktury są zbliżone do II kwartału sprzed dwóch i trzech lat. Prognozy na III i IV kwartał bieżącego roku wskazują na kontynuację obecnej, niekorzystnej tendencji.
Do analogicznych wniosków prowadzą wyniki analizy przedstawione w dalszej części raportu, oparte na innych miarach i ocenach obecnej sytuacji budownictwa.
Sytuacja budownictwa na tle gospodarki
Od początku 2007 r. zakłady budowlane coraz gorzej oceniały zarówno ogólną sytuację gospodarczą, jak i sytuację we własnej branży. Do I kwartału 2008 oceny budownictwa były lepsze od ocen całej gospodarki, natomiast na półrocze firmy budowlane uznały, iż kondycja gospodarki jest lepsza niż kondycja budownictwa. Prognozy na nadchodzące półrocze pokazują dalsze pogarszanie się ocen zarówno budownictwa, jak i gospodarki, jednak spadek ocen sytuacji panującej w budownictwie może być większy.
Budownictwo na tle gospodarki
Wykres 1. Wskaźnik koniunktury w ujęciu ogółem
Tendencja, jakiej obecnie podlega wskaźnik koniunktury w budownictwie w sektorze firm prywatnych jest analogiczna do tendencji wskaźnika w ujęciu ogółem - wskaźnik firm prywatnych zmniejsza się i do końca bieżącego roku należy oczekiwać jego dalszego spadku.
Wykres 2. Wskaźnik koniunktury w sektorze prywatnym i publicznym
Odmienna sytuacja występuje w sektorze przedsiębiorstw publicznych. Wprawdzie obecny wskaźnik koniunktury jest mniejszy niż na przełomie lat 2006-2007, lecz wyraźnie większy niż w drugim półroczu 2007 r. Prognozy dla sektora publicznego na III i IV kwartał 2008 roku wskazują na utrzymanie się obecnej koniunktury, są więc znacznie bardziej optymistyczne niż dla sektora prywatnego. Warto zauważyć, że także z dalszej części niniejszego raportu wynika, iż przedsiębiorstwa publiczne funkcjonują obecnie w warunkach lepszej koniunktury niż firmy prywatne.
Wykres 3. Regionalne zróżnicowanie koniunktury
Regionalne różnice wskaźnika koniunktury w II kwartale 2008 r. (wykres 3 przedstawia uporządkowanie dziewięciu regionów Polski według jego wartości) zmniejszyły się - między największym i najmniejszym wskaźnikiem różnica obecnie wynosi tylko 18 punktów, podczas gdy w poprzednim kwartale miała 24 punkty, a pół roku temu sięgała 33. Najwyższe wskaźniki koniunktury występują w regionach środkowo-zachodnim i południowo-zachodnim, najniższy zaś w regionie południowym.
Ceny usług budowlanych
Okres szybkiego wzrostu cen w budownictwie zakończył się około połowy 2007 r. (wykres 4). W drugiej połowie 2007 r. poziom cen nieco się obniżył i do bieżącego kwartału nie ulegał większym zmianom. Prognozy wyznaczone na III i IV kwartał nie wskazują, by w porównaniu ze stanem obecnym poziom cen miał istotnie się zmienić.
Wykres 4. Ceny usług budowlanych
Portfel zamówień firm budowlanych
Niekorzystne wnioski wynikają z analizy zamówień znajdujących się w portfelach zakładów budowlanych (wykres 5). Zarówno zamówień krajowych, jak i eksportowych jest coraz mniej, a prognozy pokazują, że ta negatywna tendencja będzie się pogłębiać. Pod tym względem nie sprawdziły się prognozy z poprzednich kwartałów, zgodnie z którymi liczba zamówień krajowych miała rosnąć, a zamówień eksportowych - utrzymywać na poziomie bliskim stałego. Co więcej, w stosunku do owych prognoz, spadek zamówień eksportowych jest ponad dwukrotnie większy niż spadek zamówień krajowych. Warto też odnotować zmniejszenie udziału zakładów budowlanych produkujących na eksport - obecnie udział ten wynosi 8,8%, podczas gdy w poprzednim kwartale był większy o 4 punkty procentowe.
Wykres 5. Portfel zamówień krajowych i eksportowych
Sytuacja finansowa firm budowlanych
Od początku 2007 r. zakłady budowlane, zarówno prywatne jak i publiczne, coraz gorzej oceniały własną sytuację finansową, a powstrzymanie malejącego trendu nastąpiło pod koniec 2007 r. Od tego czasu oceny firm prywatnych podlegały tylko niewielkim wahaniom i - jak pokazują prognozy na drugie półrocze 2008 roku - taki stan będzie trwał nadal. Inaczej w ciągu minionego roku oceniały własną sytuację finansową przedsiębiorstwa publiczne. Po załamaniu w 2007 r., kolejny rok przyniósł wyraźną poprawę, chociaż z prognoz wyznaczonych na III i IV kwartał wynika ponowny spadek ocen.
Wykres 6. Sytuacja finansowa prywatnych i publicznych zakładów budowlanych
Warto zauważyć, że do 2006 r. oceny własnej sytuacji finansowej w przedsiębiorstwach publicznych przewyższały oceny firm prywatnych, natomiast przez następne dwa lata firmy prywatne lepiej oceniały swą kondycję finansową niż przedsiębiorstwa publiczne. Od I kwartału 2008 r. oceny zakładów publicznych znowu są lepsze od prywatnych i - zgodnie z wyznaczonymi prognozami - ta relacja nie zmieni się, chociaż oceny zakładów z obu sektorów własnościowych mogą bardzo się zbliżyć.
Oceny własnej sytuacji finansowej w analizowanych grupach zakładów budowlanych są bardzo silnie zróżnicowane. Ocena firm prywatnych jest 2,5 razy mniejsza od oceny przedsiębiorstw państwowych. Ocena w grupie zakładów zatrudniających do 20 pracowników jest 4 razy mniejsza niż tych z grupami zatrudnienia ponad 100 pracowników. Najgorzej oceniają własną sytuację finansową najmniejsze firmy prywatne (do 10 pracowników) - tu ocena własnej sytuacji finansowej jest ponad 10 razy mniejsza niż w grupie przedsiębiorstw publicznych zatrudniających ponad 100 osób. Z optymizmem oceniają swą sytuację finansową w III kwartale 2008 r. przede wszystkim przedsiębiorstwa publiczne (wykres 7). Najwięcej obaw o finanse mają najmniejsze firmy prywatne.
Wykres 7. Przewidywania firm budowlanych dotyczące własnej sytuacji finansowej w III kwartale 2008 r.
Nakłady inwestycyjne
Rosnący trend nakładów inwestycyjnych w sektorze przedsiębiorstw publicznych trwał do początku 2006 r., a w sektorze firm prywatnych o rok dłużej. W sektorze prywatnym poziom inwestycji wciąż się zmniejsza i - zgodnie z prognozami na drugie półrocze bieżącego roku - trzeba spodziewać się dalszego spadku (wykres 8). Korzystniej prezentują się nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach publicznych. Po okresie ponad rocznego ograniczenia inwestycji, obecna intensywność procesów inwestycyjnych jest zbliżona do początku 2006 r., gdy nakłady inwestycyjne w sektorze publicznym były największe.
Wykres 8. Nakłady inwestycyjne w prywatnych i publicznych zakładach budowlanych
Zatrudnienie
Po spadku w II i III kwartale 2007 r., w ciągu następnego półrocza zatrudnienie ponownie wzrosło, zarówno w sektorze prywatnym jak i publicznym (wykres 9). O ile jednak w sektorze firm prywatnych poziom z I kwartału 2007 r. nie został osiągnięty, to w przedsiębiorstwach publicznych poziom ten został znacznie przekroczony. Prognozy na najbliższe 6 miesięcy 2008 roku wskazują, że w obu sektorach własnościowych zatrudnienie nie będzie podlegać dużym zmianom.
Wykres 9. Zatrudnienie w prywatnych i publicznych zakładach budowlanych Bariery aktywności produkcyjnej
W II kwartale 2008 r. 5% firm budowlanych twierdziło, że nie ma barier, które ograniczałyby ich aktywność produkcyjną. W porównaniu z poprzednim kwartałem, nie zmieniły się główne bariery ograniczające aktywność budownictwa. Najpoważniejszą barierą jest silna konkurencja (wskazana przez 53,9% zakładów, w poprzednim kwartale - 51,4%, pół roku temu - 46,2%). Drugą barierą są wysokie ceny surowców i materiałów (40,3%) i trzecią -nadmierne obciążenia podatkowe (dla 36,0% firm). Na początku roku na barierę podatkową wskazało 33,3% firm, a na ceny surowców i materiałów - 32,6%.
Wykres 10. Bariery aktywności zakładów budowlanych
Niedostateczny popyt i zatory płatnicze są obecnie barierą dla 27,3% przedsiębiorstw, niestabilne przepisy prawne dla 21,7% i trudności z uzyskaniem kredytu dla 7,7%. Firmy przewidują (wykres 10), iż w III kwartale 2008 r. nie zmienią się bariery ograniczające aktywność budownictwa, a ich dotkliwość powinna być albo słabsza albo zbliżona do obecnej.
Raport opracowano na podstawie wyników badania "Koniunktura w budownictwie", prowadzonego od 1993 r. przez Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH
