Szara strefa w 2022 roku - największy wzrost szarej strefy w budownictwie

Udział szarej strefy w produkcie krajowym brutto w roku 2022 wyniesie 12,8%, szacuje Instytut Prognoz i Analiz Gospodarczych. Wzrost szarej strefy będzie najbardziej widoczny w budownictwie, gdzie wskutek odpływu części pracowników i wzrostu cen materiałów budowlanych wystąpi wyraźny wzrost kosztów.

Spis treści

1. Czym jest szara strefa?
2. Szara strefa znów rośnie
3. Koniunktura a szara strefa
4. Szara strefa w budownictwie
5. Rozmiar szarej strefy w Polsce

Czym jest szara strefa?

Szara strefa jest terminem określającym prowadzenie działalności gospodarczej poza oficjalnym obiegiem podlegającym kontroli państwa. Zamiennie używa się też terminu gospodarka nieformalna, gospodarka w cieniu, szara gospodarka czy też gospodarka ukryta.

W nomenklaturze rachunków narodowych, zgodnie z zaleceniami ESA 2010 (Europejskiego Systemu Rachunków Narodowych i Regionalnych w Unii Europejskiej ), używa się nazwy gospodarka nieobserwowana. Takim terminem posługuje się również Główny Urząd Statystyczny w swoich publikacjach.

Na gospodarkę nieobserwowaną składają się trzy podstawowe elementy:

• działalność nielegalna, zabroniona przez prawo, w przypadku której obie strony są dobrowolnymi partnerami transakcji gospodarczej;
• działalność ukryta, w przypadku której transakcje same w sobie nie są sprzeczne z prawem, ale nie są zgłaszane w celu uniknięcia procedur administracyjnych - zaniżanie obrotów, głównie celem uniknięcia płacenia podatków;
• działalność określana jako „nieformalna”, zazwyczaj w sytuacji, gdy nie prowadzi się żadnych rejestrów, np. prace sezonowe.

Szara strefa gospodarcza z natury rzeczy unika jakiejkolwiek rejestracji i obserwacji administracyjnej. Natomiast jej działalność pozostawia różne ślady w gospodarce. Eksperci zajmujący się szarą strefą korzystają m.in. z analiz rynku pracy, analiz fiskalne, analiz sfery monetarnej, analiz porównawczych w rachunkach narodowych – rozbieżności między dochodami i wydatkami gospodarstw domowych.

Szara strefa znów rośnie

Główne przyczyny powstawania szarej strefy to nadmiar regulacji oraz wysokie koszty prowadzenia działalności gospodarczej.

Najistotniejsze z punktu widzenia przedsiębiorców są oczywiście koszty wynikające z wysokich obciążeń podatkowych, ale istotna jest także wysokość innych opłat związanych z prowadzeniem działalności – zarówno różnego rodzaju obowiązkowych opłat administracyjnych, jak i innych obowiązków kosztów np. zakupu kasy fiskalnej. Inna bardzo ważna kategoria kosztów związana jest z zatrudnianiem pracowników – składki na ubezpieczenia społeczne, wysokość ustawowej płacy minimalnej. Im wyższe są  koszty prowadzenia legalnej działalności, tym większa skłonność przedsiębiorców do przenoszenia działalności w szarą strefę.

Może zainteresuje Cię:

• Płaca minimalna 2023 - dwie podwyżki wynagrodzenia! Rząd zaskoczył kwotami
• Czy wzrost wynagrodzenia minimalnego wymaga podwyżki pensji pracownika?
• Składki ZUS 2022 - od 2023 roku rekordowe podwyżki
• Dodatek za godziny nocne 2022 - w 2023 roku wynagrodzenie za pracę w nocy wzrośnie

Czynnikiem prowadzącym do rozwoju szarej strefy jest również przeregulowanie gospodarki. Oprócz wskazanej powyżej ustawowej płacy minimalnej, chodzi między innymi o obowiązkowe koncesje i zezwolenia potrzebne do prowadzenia niektórych rodzajów działalności, nadmiar obowiązkowych formularzy i deklaracji podatkowych czy też zbyt dużą liczbę kontroli.

Przedsiębiorców do oficjalnego działania zniechęcają też często nadmiernie rozbudowane przepisy i obowiązki związane z bezpieczeństwem pracy, ochroną środowiska czy normami technicznymi i jakościowymi, obowiązujące w konkretnych branżach.

Dodatkowo im bardziej skomplikowany jest system podatkowy, tym większa skłonność przedsiębiorców do unikania opodatkowania. Dobrym przykładem nadmiernego skomplikowania systemu podatkowego są regulacje dotyczące podatku VAT.

Przeczytaj też: Grupy VAT - od lipca 2022 można rozliczać podatek wspólnie

Koniunktura a szara strefa

Pogorszenie się koniunktury gospodarczej stanowi czynnik sprzyjający rozrostowi szarej strefy.

Gospodarka polska stosunkowo szybko, zwłaszcza na tle większości państw rozwiniętych, poradziła sobie z wychodzeniem z kryzysu. Spadek produktu krajowego brutto notowany był przez cztery kolejne kwartały, od drugiego kwartału 2020 roku do pierwszego kwartału 2021 roku, a począwszy od drugiego kwartału 2021 roku gospodarka wróciła na ścieżkę wzrostu. Wedle opisanych wyżej prawidłowości, wzrost dynamiki PKB stanowić powinien czynnik wpływający na spadek udziału szarej strefy w gospodarce. W warunkach wygasającej pandemii jest jednak jedynie czynnikiem łagodzącym jego wzrost.

Po pierwsze, do wychodzenia z szarej strefy skutecznie zniechęca wysoki stopień niepewności w którym funkcjonować muszą przedsiębiorstwa. Składają się na niego trzy główne grupy czynników: oczekiwania odnośnie dalszego przebiegu pandemii, zmiany w systemie podatkowym dla przedsiębiorstw wprowadzonymi przez Polski Ład oraz wybuch wojny na Ukrainie. Po drugie, kolejne lockdowny i ograniczenia popytu spowodowały dla wielu grup przedsiębiorstw straty, których nie są w stanie odrobić, działając całkowicie legalnie.

Inflacja, tempo wzrostu cen, wzrost kosztów produkcji, tj. energii, surowców, materiałów, transportu, wynagrodzeń, sprawiają, że podmioty mniej efektywne ratują się przenoszeniem  działalności do szarej strefy. Wśród sektorów najbardziej narażonych na wzrost udziału gospodarki nieformalnej wskazać należy przede wszystkim działalności usługowe oraz budownictwo.

Szara strefa w budownictwie

Według szacunków GUS, drugim sektorem pod względem wysokości udziału w szarej strefie jest budownictwo (16% w 2019 roku, bo z tego roku dostępne są ostatnie dane GUS).

Wzrost szarej strefy będzie najbardziej widoczny w budownictwie, gdzie wskutek odpływu części pracowników i wzrostu cen materiałów budowlanych (np. cementu, którego import z Białorusi został objęty embargiem), wystąpi wyraźny wzrost kosztów.

Budownictwo jest działalnością gospodarczą o dużym nasyceniu szarą strefą gospodarczą. Dotyczy to robotników budowlanych zatrudnianych „na czarno” na budowach, zwłaszcza na budowach budynków mieszkalnych wykonujących proste prace, niewymagające kwalifikacji, często zatrudnianych dorywczo przy pracach sezonowych.

Drugą część szarej strefy w budownictwie jest świadczenie osobom prywatnym przez mikroprzedsiębiorstwa wielu usług budowlanych, remontowych i napraw.

Rozmiar szarej strefy w Polsce

Według obliczeń Instytutu Prognoz i Analiz rozmiary szarej strefy w ujęciu stosowanym przez GUS zwiększyły się z 257 mld PLN w 2018 roku do 320 mld PLN w 2021 roku. Oznacza to wzrost w cenach bieżących o 25%. W 2022 roku IPAG prognozuje dalszy wzrost wartości wytworzonej w szarej strefie w ujęciu GUS. Przyrost ten wyniesie 52 mld PLN, co będzie oznaczać, że w roku 2022 udział szarej strefy w produkcie krajowym brutto wyniesie 12,8%.

W ocenie IPAG całkowita wartość szarej strefy w Polsce wyniesie w 2022 roku 590 mld PLN. Szara strefa w Polsce w kwotach absolutnych odznacza się tendencją wzrostową. Łącznie w latach 2018–2022 wartość dodana szarej strefy w ujęciu IPAG wzrośnie o 181 mld PLN. Instytut prognozuje, że w samym 2022 roku nastąpi całkowity wzrost wartości dodanej w szarej strefie o 79 mld PLN.

Rok 2022 będzie okresem dalszego wzrostu udziału szarej strefy – do 18,9 %. Do najważniejszych czynników skłaniających firmy do ukrywania dochodów będą należały:

• niestabilna sytuacja geopolityczna,
• pandemia koronawirusa,
• przewidywana słabsza sytuacja gospodarcza niż w 2021 r. i trudniejsze warunki prowadzenia działalności gospodarczej,
• niepewność co do losów KPO, oznaczająca ograniczony popyt dla wielu przedsiębiorstw, a szczególnie budowlanych,
• niejasne, niespójne i niestabilne przepisy prawne, i związane z tym kłopoty z prawidłowym rozliczaniem wynagrodzeń i naliczaniem składek,
• wzrost opodatkowania oraz wzrost efektywnego obciążenia dochodów z pracy poprzez wprowadzenie braku możliwości odliczania 7,75% składki zdrowotnej od podatku,
• preferencyjna ulga dla klasy średniej dla określonego przedziału dochodów, powyżej którego następuje konieczność dopłaty podatku,
• zapowiedziana przez premiera możliwość wyboru zasad rozliczenia podatku – według zasad z 2021 lub 2022 roku do progu 12 800 miesięcznie oraz "szok podatkowy" po przekroczeniu tego progu
• dwucyfrowa inflacja,
• wyraźny wzrost kosztów prowadzenia działalności gospodarczej: wyższe opłaty za surowce, paliwa, gaz i energię elektryczną, wzrost płacy minimalnej, ogólna presja na wynagrodzenia (inflacja i niedobór pracowników).

Przy rosnącej niepewności co do stanu koniunktury w 2022 roku należy liczyć się, że przy nie korzystnym rozwoju wydarzeń udział szarej strefy gospodarczej może zwiększyć się do 19,4% PKB.

Źródło: Główny Urząd Statystyczny