Szara strefa w budownictwie w roku 2019. Jaki jest udział szarej strefy w PKB?
Szara strefa w polskiej gospodarce, według wyliczeń Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych (IPAG), w 2019 roku udział szarej strefy w produkcie krajowym brutto (w ujęciu stosowanym przez GUS) wyniesie 12,6%, a wartość kwotowa tego udziału szacowana jest na ponad 290 mld zł. Budownictwo jest wśród branż, w których szara strefa jest postrzegana jako zjawisko. Jaka jest skala szarej strefy w budownictwie? Czy wprowadzane centralnie rozwiązania mające hamować szarą strefę, są skutecznym narzędziem dla branży budowlanej?
Jeśli udział szarej strefy w gospodarce jest wysoki, to nie jest dobrze. Do budżetu państwa wpływa bowiem mniej pieniędzy z tytułu podatków i innych opłat, a więc brakuje np. na finansowanie służby zdrowia czy szkolnictwa. Skutki szarej strefy odczuwają także przedsiębiorcy, którzy muszą zmagać się z nieuczciwą konkurencję. Osoby pracujące na czarno może więcej pieniędzy dostają "na rękę", ale nie są objęte systemem zabezpieczenia społecznego. Praca poza jakąkolowiek kontrolą nie sprzyja jakości, konsumenci są narażeni na zakupy towarów i usług poniżej standardów określanych w przepisach, niekiedy zagrażających ich zdrowiu a nawet życiu. Z analiz IPAG wynika, że lwia część szarej strefy to „ukrywane dochody legalnie działających przedsiębiorstw oraz wynagrodzenia osób fizycznych z tytułu wykonywania pracy nierejestrowanej”.
Szara strefa w odwrocie
Eksperci IPAG obserwują wyniki budżetu państwa i analizują makroekonomiczne dane statystyczne w ostatnich latach. Z tych obserwacji i analiz wynika, że powoli obniża się udział szarej strefy gospodarczej w produkcie krajowym brutto. Eksperci wskazują tu na kilka czynników: poprawa koniunktury gospodarczej, zdecydowane działania władz mające na celu uszczelnienie systemu podatkowego (chodzi m.in. o Białą Listę, obowiązek posiadania konta firmowego dla rozliczeń VAT czy split payment) wprowadzanie nowych regulacji oraz promocji w obrocie bezgotówkowym. Szczególnie ważny jest ten ostatni element, wiadomo bowiem, że transakcje finansowe w szarej strefie są przeprowadzane prawie wyłącznie za pośrednictwem gotówki, co nie pozostawia dokumentów ani śladów, na podstawie których można stwierdzić fakt prowadzenia działalności gospodarczej.
Mimo poprawy, niestety, szara strefa w naszym kraju jest wciąż większa niż w większości krajów UE. Gorzej jest tylko w Bułgarii, Chorwacji, Rumunii, Estonii, Litwie oraz na Cyprze, Malcie i Węgrzech. W Unii najmniejszy udział szarej strefy – poniżej 10% – odnotowano w Austrii, Luksemburgu, Holandii i Wielkiej Brytanii.
Szara strefa w budownictwie
W jakim stopniu ten pozytywny trend dotyczy budownictwa? Według GUS, jest to sektor gospodarki o dużym nasyceniu szarą strefą. W IPAG przypuszczają, że w okresach gorszej koniunktury w budownictwie małe przedsiębiorstwa aktywnie działają w szarej strefie, a okresach poprawy koniunktury działają legalnie, jako podwykonawcy dużych firm budowlanych.
Polecany artykuł:
Największa część szarej strefy (czyli tzw. gospodarki nieobserwowanej) według szacunków GUS przypada na sektor handlowy oraz na działalności związane z zakwaterowaniem i gastronomią. Wartość dodana wytworzona w szarej strefie w handlu i usługach turystycznych stanowiła 5,2% PKB w 2016 roku (ok. 40% szarej strefy). Drugim sektorem pod względem wysokości udziału w szarej strefie było budownictwo (17%) – firmy prowadzące działalność budowlaną zaliczaną do szarej strefy wytworzyły 2,3% PKB.
W sektorach, w których szara strefa jest rozpoznana jako zjawisko częste, a zatem w budownictwie rownież), brana pod uwagę jest liczba przedsiębiorstw faktycznie działających. Prowadzi to do powiększania rozmiarów zjawiska szarej strefy w aglomeracjach i w najsłabiej rozwiniętych gospodarczo województwach. Dlatego szara strefa ma większy zasięg w województwach bliżej granicy wschodniej i w województwach z wysokim bezrobociem oraz w sześciu metropoliach (Warszawa, Kraków, Łódź, Wrocław, Poznań i Trójmiasto) niż w pozostałych województwach.
Uszczelnienie rozliczeń VAT w niektórych branżach dała pozytywne efekty (np. hurtowy handel stalą, handel sprzętem elektronicznym, zwłaszcza telefonami komórkowymi). W przemysłach paliwowym i tytoniowym skuteczne okazały się kontrole i egzekwowanie istniejącego prawa, podobne rozwiązania miały miejsce w zwalczaniu nielegalnego hazardu na automatach do gry. Wątpliwym sukcesem było wprowadzenie odwróconego VAT w budownictwie (od 1 listopada 2019 zastąpiony przez Mechanizm Podzielonej Płatności – split payment), co okazało się istotnym problemem w utrzymaniu płynności u podwykonawców. To zapewne się obecnie nie zmieni, bo firmy mają ograniczone możliwości korzystania z pieniędzy zablokowanych na koncie VAT. Można też przypuszczać, że wiele robót budowlanych realizowanych przez mikro i małe firmy budowlane będzie wykonywanych w obrocie gotówkowym.
