Polityka energetyczna Polski. Nadrabianie zaległości w polskiej energetyce. Data końca węgla w polskiej energetyce to rok 2049

Polska energetyka znajduje się u progu zmian. Udział węgla, choć nadal wysoki – 73,6% w 2019 roku, stopniowo się zmniejsza, rośnie natomiast znaczenie OZE – dynamika przyrostu mocy w źródłach fotowoltaicznych jest bezprecedensowa, podnosi się również zużycie gazu na potrzeby energetyczne. Przyszłość jest jednak niepewna. Na Szczycie Klimatycznym TOGETAIR 2021 Prezydent RP podał termin, kiedy zakończy działalność branża górnicza.

Spis treści

1. Kiedy polska energetyka przestanie korzystać z węgla?
2. Cel i zakres polityki energetycznej Polski
3. Polityka energetyczna Polski do 2040 
4. Polityka energetyczna 2030 a 2040 
5. Porównanie celów PEP 2030 i PRO JEKTU PEP 2040
6. Analiza i ocena polityki energetycznej 2040
7. Polityka energetyczna Polski 2040 a cele UE
8. Porównanie celów polityki energetycznej Polski i UE do 2030 roku
9. Polityka energetyczna Polski wymaga konsensusu politycznego

Cel i zakres polityki energetycznej Polski

Polityka energetyczna Polski (PEP) to dokument strategiczny, kierunkowy, a konieczność jego przyjęcia wynika z Prawa energetycznego [1]. W art. 15 tej ustawy sprecyzowano dość dokładnie cele, zakres i elementy polityki energetycznej. Zgodnie z tą regulacją, do celów PEP należą: zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju, wzrost konkurencyjności gospodarki i jej efektywności energetycznej, a także ochrona środowiska. Są one zbieżne z unijnymi celami, choć w Polsce tradycyjnie na pierwsze miejsce wysuwa się bezpieczeństwo energetyczne, natomiast w UE można zaobserwować coraz większą dominację spraw z zakresu ochrony środowiska i klimatu – priorytetem staje się dekarbonizacja energetyki, a niebawem będzie to neutralność klimatyczna gospodarki.

Polityka energetyczna Polski to rozbudowany dokument, który powinien zawierać część prognostyczną, obejmującą nie mniej niż 20 lat (stąd horyzont obecnego projektu – 2040 rok), program działań wykonawczych na cztery lata, zawierający instrumenty umożliwiające ich wdrożenie, oraz ocenę realizacji polityki energetycznej państwa za poprzedni okres. Sam zakres dokumentu ma być szeroki, co również precyzuje Prawo energetyczne. Przykładowo, PEP powinna określać bilans paliwowo-energetyczny kraju, zdolności wytwórcze i przesyłowe czy kierunki restrukturyzacji i przekształceń w sektorze. Dokument ten opracowuje się co cztery lata, a za jego przygotowanie i realizację odpowiedzialny jest obecnie, po zmianie struktury Rady Ministrów, minister klimatu. 

Minister energii, odpowiedzialny poprzednio w rządzie za dział energii, 23 listopada 2018 roku przedstawił pierwszy projekt nowej polityki energetycznej. Nie zawierał on jednak wielu ważnych elementów, w tym oceny poprzedniej strategii czy planu działań wykonawczych. Po przejściu procesu publicznych konsultacji, w listopadzie 2019 roku, Ministerstwo Energii przedstawiło drugą wersję dokumentu, uzupełnionego o niezbędne elementy towarzyszące. Niniejszy artykuł jest poświęcony właśnie temu projektowi [2].

Warto w tym miejscu zauważyć, że Polska nie ma aktualnej strategii energetycznej. Poprzednia – Polityka energetyczna Polski do 2030 roku – została przyjęta przez Radę Ministrów 10 listopada 2009 roku [3]. Kolejna powinna być gotowa w 2013 roku, a więc opóźnienie w odniesieniu do tego, co przewiduje ustawa, jest wieloletnie i bezprecedensowe – wszystkie poprzednie strategie, począwszy od 1995 roku, były przyjmowane w odstępach nie większych niż 5-letnie.

Polityka energetyczna Polski do 2040 

Zgodnie z projektem PEP 2040 celem polityki energetycznej państwa jest bezpieczeństwo dostaw przy zapewnieniu konkurencyjności gospodarki, efektywności energetycznej i zmniejszeniu oddziaływania sektora energii na środowisko, przy optymalnym wykorzystaniu własnych zasobów energetycznych. Autorzy dokumentu zaproponowali osiem kierunków strategicznych.

• OPTYMALNE WYKORZYSTANIE WŁASNYCH ZASOBÓW ENERGETYCZNYCH

Dostawy węgla kamiennego powinny pochodzić z własnych zasobów, a import mieć charakter jedynie uzupełniający. By to osiągnąć, konieczne jest – jak zauważa Ministerstwo Energii – podniesienie rentowności sektora energetycznego, zwiększenie konkurencyjności własnych zasobów przy jednoczesnym ograniczeniu wpływu, jaki węgiel kamienny wywiera na środowisko. W przypadku węgla brunatnego należy nie tylko dokończyć eksploatację czynnych złóż, lecz także zagospodarować te perspektywiczne. Choć gaz ziemny i ropa naftowa pochodzą głównie z importu, to trzeba dalej dywersyfikować kierunki dostaw, ale także poszukiwać krajowych złóż. Źródła odnawialne nie są postrzegane jako istotne własne zasoby energetyczne, z wyjątkiem biomasy, która powinna być zagospodarowana w możliwie najmniejszej odległości od miejsca wytworzenia. W ramach dążenia do optymalnego wykorzystania własnych zasobów energetycznych projektem strategicznym jest transformacja regionów górniczych, co doskonale wpisuje się w działania realizowane na poziomie UE – w dotychczasową unijną platformę dla regionów górniczych w transformacji [4] oraz projekt nowego Funduszu Sprawiedliwej Transformacji, którego Polska może być największym beneficjentem [5].

• ROZBUDOWA INFRASTRUKTURY WYTWÓRCZEJ I SIECIOWEJ ENERGII ELEKTRYCZNEJ

W Polsce, według projektu PEP 2040, zapotrzebowanie na moc powinno być pokrywane z własnych zasobów. Choć udział węgla będzie spadał – do 56–60% w 2030 roku – to konieczne jest zastępowanie go nowymi źródłami: jednostkami gazowymi, energetyką jądrową (w dekadzie lat 30.) oraz źródłami odnawialnymi, głównie fotowoltaiką i morskimi farmami wiatrowymi. Autorzy dokumentu zauważają również konieczność rozwoju technologii magazynowania energii, zmniejszenia emisji sektora, a także rozbudowy krajowej sieci dystrybucyjnej i przesyłowej. Wśród projektów strategicznych wymieniono dwa: rynek mocy funkcjonujący już w Polsce, ale wymagający dostosowania do nowych przepisów unijnych, oraz wdrożenie inteligentnych sieci, których realizacja jest rozłożona w czasie na kolejne lata.

• DYWERSYFIKACJA DOSTAW GAZU ZIEMNEGO I ROPY NAFTOWEJ ORAZ ROZBUDOWA INFRASTRUKTURY SIECIOWEJ

Projekt PEP 2040 zakłada, że funkcjonujący w Polsce od 2015 roku terminal LNG w Świnoujściu powinien zostać rozbudowany z obecnych 5 do 7,5 mln m³ pojemności. Polsce potrzebny będzie także drugi, pływający terminal LNG, który mógłby powstać w Zatoce Gdańskiej. Konieczna jest również rozbudowa połączeń z państwami sąsiednimi, na czele z flagowym przedsięwzięciem, gazociągiem Baltic Pipe, który ma połączyć Polskę, przez Danię, z norweskimi złożami gazu ziemnego i pozwolić (od października 2022 roku) wyeliminować import rosyjskiego gazu. Jednak, by móc skorzystać z coraz większej dostępności tego surowca, potrzebna jest rozbudowa krajowej sieci gazowej. W przypadku ropy naftowej autorzy projektu zwracają uwagę na konieczność zwiększania możliwości importu drogą morską – budowa drugiej nitki Rurociągu Podmorskiego jest, podobnie jak Baltic Pipe, projektem strategicznym PEP 2040.

• ROZWÓJ RYNKÓW ENERGII

Główne działania zaproponowane w projekcie PEP 2040 na rynku energii dotyczą wzmocnienia roli konsumenta oraz ochrony odbiorców wrażliwych, nie pojawiają się w nim jednak propozycje konkretnych reform. Z kolei rynek gazu ma zostać do końca zliberalizowany, m.in. poprzez uwolnienie cen dla gospodarstw domowych. Autorzy projektu wyrażają też nadzieję, że w Polsce powstanie hub gazowy.

W przypadku produktów naftowych, zdaniem Ministerstwa Energii, istnieje potrzeba uporządkowania struktury właścicielskiej tego sektora, czyli tak naprawdę zakończenia procesu konsolidacji Orlenu i Lotosu, ponadto należy go także przygotować na rosnący udział paliw alternatywnych. W obszarze rozwoju rynków energii w PEP 2040 wymieniono trzy działania strategiczne: zwiększenie transgranicznych zdolności przesyłowych energii elektrycznej, zrealizowanie inwestycji hubu gazowego, a także rozwój elektromobilności.

• WDROŻENIE ENERGETYKI JĄDROWEJ

Dywersyfikacja miksu elektroenergetycznego oraz stabilny i zeroemisyjny sposób produkcji energii elektrycznej to główne powody dążenia do wprowadzenia energetyki jądrowej w Polsce. Projekt PEP 2040 zakłada, że uruchomienie pierwszego bloku jądrowego (o mocy 1–1,5 GW) nastąpi do 2033 roku, a kolejne pięć bloków powinno powstawać co dwa, trzy lata. W latach 40. w Polsce 5-7,5 GW mocy wytwórczych miałoby pochodzić z elektrowni jądrowych. Projektem strategicznym będzie więc aktualizacja (przyjętego w 2014 roku), a przede wszystkim realizacja Polskiego programu energetyki jądrowej (nowy PPEJ już przedstawiono).

• ROZWÓJ ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII

Polska jest zobowiązana do spełnienia ogólnounijnego celu OZE, który w 2030 roku dla całej wspólnoty ma wynieść 32% udziału w finalnym krajowym zużyciu energii. W przeciwieństwie do założeń na rok 2020 na następną dekadę nie ustalono prawnie wiążących celów krajowych. Dlatego Polska zadeklarowała, że jej wkład wyniesie 21–23%. Przełoży się to na 32-procentowy udział w elektroenergetyce, w ciepłownictwie zaś OZE ma wzrastać o 1,1% rocznie, a w transporcie osiągnąć 14% w 2030 roku. Największą rolę mają odegrać morskie farmy wiatrowe oraz fotowoltaika. Ministerstwo przewiduje też wzrost liczby prosumentów oraz rozwój klastrów energii i spółdzielni energetycznych.

• ROZWÓJ CIEPŁOWNICTWA I KOGENERACJI

Ciepłownictwo stanowi ważny element projektu PEP 2040, a celem jest wzrost jego efektywności (w rozumieniu dyrektywy o efektywności energetycznej) [6] – obecnie większość systemów jest nieefektywna. Polska stawia też na rozwój ciepłownictwa sieciowego – to projekt strategiczny PEP 2040, z którego należy korzystać w pierwszej kolejności, chyba że odbiorca zastosuje bardziej ekologiczne ogrzewanie. Na poziomie gmin i regionów trzeba wdrożyć planowanie energetyczne.

• POPRAWA EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ

Polska deklaruje, że jej wkład do ogólnounijnego celu efektywności energetycznej (32,5% w 2030 roku) wyniesie 23%, czyli zakłada oszczędność energii pierwotnej, jaką chce osiągnąć za 10 lat, w stosunku do prognoz z 2007 roku. Promowanie efektywności energetycznej to cel strategiczny PEP 2040, który ma pozwolić na ograniczenie ubóstwa energetycznego i redukcję niskiej emisji. 

Polityka energetyczna 2030 a 2040 

Już ponad 10 lat temu rząd polski przyjął Politykę energetyczną Polski do 2030 roku [7], która została oparta na pierwszym unijnym pakiecie energetyczno-klimatycznym, zawierającym cel 3 x 20% na 2020 rok, czyli redukcję emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do 1990 roku, wzrost udziału OZE w miksie energetycznym do 20% (dla Polski do 15%) oraz 20-procentową oszczędność energii pierwotnej. Dokument ten był zbieżny z założeniami polityki unijnej i w tym zakresie obecny projekt PEP 2040 jest w dużej mierze do niego podobny. Do celów wyznaczonych przez Polskę należały:

• poprawa efektywności energetycznej, zwiększenie bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, rozwój OZE, w tym biopaliw,
• rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii oraz ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko.

Co jednak warto podkreślić, podczas gdy obecnie rośnie świadomość tego, że rola węgla w Polsce musi się zmniejszać, i to w tempie szybszym niż wskazują na to deklaracje polityczne, to jeszcze w 2009 roku paliwo to było postrzegane jako strategiczne, o czym można przeczytać w PEP 2030: „Polska posiada znaczne zasoby węgla, które będą pełnić rolę ważnego stabilizatora bezpieczeństwa energetycznego kraju” [7]. Już ponad dekadę temu politycy zapewniali, że chcą dywersyfikować wytwarzanie energii przez wprowadzenie energetyki jądrowej, jednak tego celu nie tylko nie udało się zrealizować, lecz także, niestety – poważnie przygotować.

Porównanie celów PEP 2030 i PRO JEKTU PEP 2040

Analiza i ocena polityki energetycznej 2040

Projekt Polityki energetycznej Polski do 2040 roku jest dokumentem długo oczekiwanym, a po przyjęciu powinien pełnić strategiczną rolę dla polskiej gospodarki. Energetyka może stać się jej kołem zamachowym pod warunkiem, że będzie dostarczać energię elektryczną po rozsądnej cenie. Dlatego tak ważne jest, aby PEP 2040 potraktować jako dokument, który na kolejne lata pozwoli zaplanować działania w sektorze energii, gwarantując niezawodność i stabilność jej dostaw. Równie istotne jak ograniczenie wpływu sektora energetycznego na środowisko oraz klimat jest zapewnienie efektywności kosztowej transformacji energetycznej.

Konsekwentnie realizowana polityka pozwoli ukierunkować polski przemysł na uczestnictwo w tym procesie, dokonać transformacji regionów nadmiernie zależnych od węgla i stworzyć nowe miejsca pracy. Modernizacja energetyki ma kosztować setki miliardów złotych, dlatego musi stać się bazą, a nie przeszkodą dla konkurencyjności polskich przedsiębiorstw. To szczególne istotne teraz, kiedy pandemia koronawirusa i zamknięcie gospodarki doprowadzi do pierwszego od blisko trzydziestu lat spadku PKB w Polsce.

PEP 2040 musi więc odpowiadać na wszystkie kluczowe pytania dotyczące przyszłości energetyki, zrównoważonego rozwoju oraz polskich zobowiązań międzynarodowych. Polityka energetyczna powinna też być przedmiotem społecznego i politycznego konsensu, tak jak ma to miejsce w przypadku wielu państw. Projekt PEP 2040, a szczególnie jego pierwsza wersja, tych wszystkich warunków nie spełniał. Aktualna, druga, stanowi przede wszystkim diagnozę stanu polskiej energetyki, w wielu miejscach poprawnie identyfikuje przyszłe trendy (magazynowanie energii, rozwój energetyki prosumenckiej oraz rozproszonej itp.), ale, niestety, nie prezentuje wizji rynku, który miałby funkcjonować za kilka czy kilkanaście lat. Nie zawarto też w niej wielu konkretnych propozycji narzędzi, które mogłyby posłużyć do realizacji przyjętych celów, czy programu działań wykonawczych na następne lata.

Najważniejsze uwagi do PEP 2040 [8]

• Ministerstwo Energii zaplanowało zastąpienie węgla brunatnego energetyką jądrową, która po 2030 roku stanowić będzie źródło zeroemisyjne. Jeżeli węgiel brunatny skończy się do tego czasu (a nie ma ekonomicznego i społecznego uzasadnienia dla nowych odkrywek), natomiast elektrownie jądrowe nie zostaną wybudowane, pojawi się duże ryzyko dla bezpieczeństwa energetycznego państwa. Należy tu zaznaczyć, że plan wdrożenia energetyki jądrowej istnieje już ponad dziesięć lat, a nadal brakuje modelu finansowania, planu działania oraz lokalizacji.
• W odniesieniu do emisji CO₂ i roli węgla w polskiej elektroenergetyce Ministerstwo Energii urealniło wcześniejsze deklaracje. Bez uwzględniania kogeneracji 50-procentowy udział węgla Polska osiągnie już w 2030 roku – a nie jak zapowiadało Ministerstwo Energii – 20 lat później. Potencjał ograniczenia emisji w 2030 roku jest większy niż 30%, zwłaszcza przy uwzględnieniu wzrostu efektywności energetycznej i rozwoju OZE. Dobrze jednak, że Ministerstwo odniosło się do 1990 roku, wspólnego dla całej Unii Europejskiej, a nie do 1988 roku, po którym doszło do znacznych redukcji emisji wskutek kryzysu gospodarczego.
• W dokumencie brakuje wystarczającego ustosunkowania się do wspólnie uzgodnionych celów energetyczno-klimatycznych w zakresie redukcji emisji CO₂, wzrostu wykorzystania OZE czy poprawy efektywności energetycznej. Wiele działań jest odłożonych na lata 30., np. dekarbonizacja poprzez włączenie energetyki jądrowej, a to – wobec celów UE – zdecydowanie za późno.
• PEP 2040, choć dostrzega nadchodzące zmiany na europejskim rynku energii wprowadzone m.in. przez tzw. pakiet zimowy („Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”) oraz kodeksy sieci, w małym stopniu przekłada je na krajowy rynek energii, a konieczne jest tu nadanie priorytetu zwiększeniu elastyczności systemu energetycznego, co poprawi bezpieczeństwo dostaw i w dłuższej perspektywie ograniczy koszty jego eksploatacji.
• PEP 2040 nie odnosi się do kwestii efektywności kosztowej. W pierwszej wersji dokumentu zaproponowano nawet wycofanie się z energetyki wiatrowej na lądzie, choć to obecnie najtańsze źródło wytwarzania energii elektrycznej. Jednocześnie nadal utrzymuje się plan budowy elektrowni jądrowej, mimo że to bardzo droga opcja dostarczania energii.
• W PEP 2040 w niewystarczającym stopniu zajęto się ciepłownictwem, zwłaszcza biorąc pod uwagę skalę wyzwań związaną z poprawą jakości powietrza. Pominięte zostało ogrzewnictwo indywidualne i produkcja ciepła przemysłowego.
• Opisując trendy związane z nowymi technologiami, np. magazynowaniem energii, nową rolą konsumentów, rosnącym znaczeniem energetyki rozproszonej, Ministerstwo Energii powinno również zdefiniować przyszłe cele w odniesieniu do nich, a także określić narzędzia, które pozwolą zmienić polską energetykę, aby z tych trendów w jak największym stopniu skorzystać.

Ponadto istnieje wiele zagrożeń związanych z zaproponowanym w PEP 2040 scenariuszem, które mogą zagrozić bezpieczeństwu energetycznemu państwa:

• ryzyko niedoborów mocy w systemie energetycznym po wyłączeniu elektrowni na węgiel brunatny i przy wysoce prawdopodobnym opóźnieniu realizacji elektrowni jądrowych;
• ryzyko dużego wzrostu hurtowych cen energii elektrycznej ze względu na brak optymalizacji kosztów i zbyt wolną redukcją emisji CO₂, czego konsekwencją będzie obciążenie odbiorców kosztami uprawnień do emisji CO₂ i pogorszenie konkurencyjności polskiej gospodarki w Europie;
• ryzyko nadmiernie rosnącego importu energii elektrycznej do Polski ze względu na znaczne różnice cenowe (szybszy rozwój źródeł odnawialnych o zerowych kosztach zmiennych w krajach sąsiednich), które utrzymają się przy zaproponowanym w projekcie miksie wytwórczym.

Polityka energetyczna Polski 2040 a cele UE

Obok długo oczekiwanego projektu Polityki energetycznej Polski do 2040 roku pojawił się też drugi strategiczny dokument dla polskiej energetyki – Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021–2030 [9]. Został on przygotowany na podstawie rozporządzenia unijnego w sprawie zarządzania unią energetyczną [10], stanowiącego część pakietu zimowego. Plany krajowe mają za zadanie skoordynować działania w zakresie energetyki wszystkich państw członkowskich, które powinny zmierzać do osiągnięcia klimatycznych i energetycznych celów UE. Dokumenty te są bardzo szczegółowe i przygotowuje się je na podstawie dokładnych wytycznych. Odnoszą się nie tylko do unijnych celów, lecz także unijnego budżetu i funduszy przeznaczonych na transformację energetyki. Plany będą miały wpływ m.in. na inwestycje w sektorze energetycznym, realizację naszych międzynarodowych zobowiązań, bezpieczeństwo energetyczne i poprawę jakości powietrza.

Plany krajowe po raz pierwszy zostały przedstawione Komisji Europejskiej w 2019 roku. W Polsce projekty planu oraz polityki energetycznej (pierwszej wersji) opublikowano w tym samym czasie i w wielu miejscach były one, niestety, niespójne. Zasadniczym problemem pozostawało jednak to, że w sytuacji, w której unijna polityka energetyczno-klimatyczna jest podstawowym uwarunkowaniem dla polityki krajowej zarówno PEP 2040, jak i plan krajowy w zbyt małym stopniu odnoszą się do zobowiązań przyjętych w UE, co pokazuje tablica poniżej. Plan krajowy, którego nowsza wersja została przedłożona pod koniec 2019 roku, będzie oceniany przez Komisję Europejską łącznie z planami pozostałych państw członkowskich. Jednak już w ubiegłym roku Komisja przekazała pierwsze uwagi, zauważając m.in., że potencjał rozwoju OZE jest w Polsce wyższy i do 2030 roku źródła te mogą zapewniać jedną czwartą końcowego zużycia energii [11]. Taką ocenę można też zastosować do PEP 2040.

Porównanie celów polityki energetycznej Polski i UE do 2030 roku

Oba dokumenty powinny zostać poprawione, a jednocześnie należy zapewnić zgodność polityki energetycznej państwa z przedkładanym w UE planem krajowym. Choć jeszcze w 2018 roku Ministerstwo Energii przedstawiło propozycję nowelizacji prawa energetycznego, do dziś nie udało się wprowadzić żadnych zmian ani określić relacji między krajową polityką energetyczną a nowym instrumentem jej kształtowania, czyli unijnym planem.

Polityka energetyczna Polski wymaga konsensusu politycznego

Ze względu na obecną, trudną sytuację sektora, a także długą perspektywę czasową procesów inwestycyjnych polityka energetyczna państwa powinna być przedmiotem szerokiego konsensusu politycznego, a optymalnie – popierana przez wszystkie partie obecne w parlamencie. Tak przyjmowana jest strategia energetyczna np. w Danii, ponieważ tylko zgoda różnych środowisk zwiększy prawdopodobieństwo realizacji kluczowych dla Polski inwestycji energetycznych. Biorąc pod uwagę konieczność odbudowy potencjału wytwórczego polskiej elektroenergetyki oraz transformacji w kierunku niskoemisyjnym, zminimalizowanie ryzyka politycznego nie tylko usprawni realizację niezbędnych przedsięwzięć, lecz także zmniejszy ich koszty. Polityka energetyczna państwa powinna być przedmiotem krajowej debaty i konsultacji publicznych. Energetyka to silnik całej gospodarki, oddziałujący pośrednio i bezpośrednio na społeczeństwo, biznes, a nawet stosunki międzynarodowe. Sprawnie przygotowana polityka energetyczna państwa może zapewnić ciągłość strategii energetycznej i minimalizację ryzyka dla priorytetowych przedsięwzięć.

Literatura

1. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne(Dz.U. z 2019 r. poz. 755, z późn. zm.).

2. Zaktualizowany projekt Polityki energetycznej Polski do 2040 roku z dnia 8.11.2019 r., Ministerstwo Energii.

3. Uchwała nr 202/2009 Rady Ministrów z dnia 10 listopada 2009 r. w sprawie „Polityki energetycznej Polski do 2030 roku” (M.P. z 2010 r. nr 2, poz. 11).

4. https://ec.europa.eu/energy/topics/oil-gas-and-coal/eu-coal-regions_en?redir=1.

5. „Proposal for a regulation of the European Parliament and of the Council establishing the Just Transition Fund, COM(2020) 22 final”, Bruksela 2020.

6. J. Rączka, A. Rubczyński, „Ostatni dzwonek dla ciepłownictwa w Polsce”, Forum Energii, 2017.

7. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Ministerstwo Gospodarki, 2009.

8. A. Gawlikowska-Fyk, J. Maćkowiak-Pandera, „PEP 2040 pod lupą Forum Energii”, Forum Energii, 2018.

9. Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021–2030, Ministerstwo Aktywów Państwowych, 2019.

10. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu (Dz.Urz. UE 2018/L 328/1).

11. Zalecenia Komisji z dnia 18 czerwca 2019 r. w sprawie projektu zintegrowanego planu krajowego w dziedzinie energii i klimatu w Polsce obejmującego lata 2021–2030 (Dz.Urz. UE 2019/C 297/21).