Raport NIK w sprawie programu Mieszkanie Plus. Jak myślicie - porażka czy sukces?

Raport NIK nie pozostawia złudzeń w sprawie funkcjonowania programu Mieszkanie Plus w latach 2016-2021. Rządowy program to wielka porażka. Nie wpłynął znacząco na poprawę warunków i rozwiązanie problemów mieszkaniowych w Polsce. Ilość wybudowanych mieszkań drastycznie odbiega od założeń - czytamy w raporcie NIK.

Spis treści

1. Główne przyczyny porażki programu Mieszkanie Plus wg NIK
2. Miało być 72,5 tys. mieszkań na wynajem, a jest 735
3. Główne problemy polityki mieszkaniowej w Polsce
4. Raport NIK - wydatki na sferę mieszkaniową w Polsce najniższe w UE
5. Smutne statystyki w raporcie NIK

Główne przyczyny porażki programu Mieszkanie Plus wg NIK

• brak skutecznych i spójnych rozwiązań prawnych,
• opieszałość we wdrażaniu aktów wykonawczych,
• trudności z pozyskaniem gruntów pod budowę

NIK zwraca uwagę, że podejmowane przez kolejnych ministrów inicjatywy legislacyjne, mające na celu usprawnienie funkcjonowania programu Mieszkanie Plus, nie zawierały kompleksowych rozwiązań w zakresie zwiększenia podaży gruntów Skarbu Państwa i wykorzystania ich na cele mieszkaniowe, co z kolei miało negatywny wpływ na wzrost dostępności mieszkań dla osób o umiarkowanych dochodach.

Nik wskazuje też na trudności z pozyskaniem gruntów pod budowę, co było zadaniem powołanego w 2017 roku Krajowego Zasobu Nieruchomości. W tym przypadku zamierzenia udało się zrealizować połowicznie - "do Zasobu przejęto 150 nieruchomości (o łącznej powierzchni 949 ha) spośród planowanych w tym okresie 271 nieruchomości, co stanowiło 55% planu." Jako przyczynę NIK podaje m.in. obstrukcję innych instytucji (w raporcie Agencja Mienia Wojskowego oraz Krajowy Ośrodek Wspierania Rolnictwa) lub nieprecyzyjne informacje o zasobach przewidzianych pod zabudowę (np. brak informacji o zgłoszonych roszczeniach). NIK wskazuje też na zły nadzór rządu nad działaniem KNZ. 

Ponadto aż do 2020 roku KZN nie miał odpowiedniego umocowania prawnego - "Dopiero w grudniu 2020 nastąpiły kompleksowe zmiany w obszarze budownictwa społecznego, wprowadzenia przepisów mających na celu stworzenie podstaw do realizacji inwestycji mieszkaniowych z udziałem gmin i KZN, czy przepisów wdrażających instrument ułatwiający pozyskanie przez inwestorów nieruchomości o potencjale inwestycyjnym poprzez rozszerzenie dostępu do nieruchomości publicznych.

Miało być 72,5 tys. mieszkań na wynajem, a jest 735

Z ustaleń kontroli NIK wynika, że efekty wdrażanych rozwiązań dotyczących budowy mieszkań na wynajem o umiarkowanym czynszu oraz budowy mieszkań przy udziale preferencyjnego kredytu z Banku Gospodarstwa Krajowego odbiegały od zakładanych celów. Od początku funkcjonowania programu społecznego budownictwa czynszowego, tj. od 2015 r. do końca I kwartału 2021 r., wybudowano 735 lokali na wynajem o umiarkowanym czynszu wobec prognozowanych 72,5 tys. do końca 2025 r., a przy udziale kredytu preferencyjnego wybudowano 4566 mieszkań wobec 30 tys. zakładanych do końca 2025 roku.

W Narodowym Programie Mieszkaniowym zakładano likwidację kolejki po mieszkania komunalne do 2030 roku. Żeby tak się stało do użytku powinno zostać oddane ponad 136 tys. mieszkań (stan na koniec 2020 r.). Oznacza to, że co roku powinno być wybudowanych minimum 13,6 tys. mieszkań w ramach społecznego budownictwa czynszowego. Tymczasem 13,5 tys. mieszkań oddano do użytku w ramach realizacji części społecznej programu Mieszkanie Plus przez cały dotychczasowy okres jego funkcjonowania.

Główne problemy polityki mieszkaniowej w Polsce

Polityka mieszkaniowa w Polsce od lat boryka się z tymi samymi problemami. Należą do nich:

• deficyt mieszkaniowy,
• niska podaż,
• stosunkowo wysokie koszty realizacji inwestycji,
• wysokie ceny mieszkań,
• brak skutecznej polityki czynszowej,
• brak zarządzania zasobem publicznym,
• zły stan techniczny zasobu mieszkaniowego.

Główne cele polityki mieszkaniowej formułowane w kolejnych dokumentach strategicznych wskazują na brak istotnych zmian w rozwiązywaniu kluczowych problemów mieszkaniowych w Polsce.

Raport NIK - wydatki na sferę mieszkaniową w Polsce najniższe w UE

W raporcie NIK zwraca uwagę, na utrzymującą się tendencję spadkową finansowania sektora mieszkaniowego przez państwo. W latach 1991 – 2006 bezpośrednie wydatki budżetu państwa na sferę mieszkaniową, jako procentowy udział w PKB, spadły z 1,8% w 1992 r. do 0,1 proc. w 2006 r. W kolejnych latach nakłady te jeszcze spadły. Bezpośrednie wydatki budżetowe wyniosły 2,1 mld zł w 2018 r. i 1,2 mld zł w 2019 r., i stanowiły ok. 0,08% PKB kraju, przy średnich wydatkach na cele mieszkaniowe w krajach Unii Europejskiej na poziomie 0,5 proc. PKB, co oznacza, że były one na poziomie 16 proc. średniej unijnej. Tym samym wydatki budżetu państwa na sferę mieszkaniową w Polsce należą do najniższych w Unii Europejskiej. Żeby osiągnąć unijny poziom finansowania mieszkalnictwa z budżetu państwa, roczne wydatki na gospodarkę mieszkaniową powinny sięgnąć ok. 10 mld zł.

Tymczasem do 2030 roku liczba mieszkań przypadająca na 1 tys. mieszkańców powinna osiągnąć w naszym kraju wysokość mieszczącą się w aktualnej średniej Unii Europejskiej czyli 435 mieszkań na 1000 osób. Oznacza to według wyjściowych danych wskazanych w NPM konieczność wybudowania 2 mln mieszkań oraz pozyskania przez gminy ponad 165 tys. mieszkań do 2030 roku.

Smutne statystyki w raporcie NIK

Według raportu NIK 37% Polaków żyje w przeludnionych mieszkaniach (wobec unijnej średniej wynoszącej 18%). Jeszcze gorzej jest w przypadku ludzi pomiędzy 25 a 34 rokiem życia. W przepełnionych lokalach mieszka ich aż 45,1% .

Kontrola NIK wykazała, że jedynie w dwóch spośród ośmiu skontrolowanych gmin diagnozowano potrzeby mieszkaniowe w różnych grupach zamożności gospodarstw domowych, podejmując działania w zakresie zaspokojenia tych potrzeb.