Zanieczyszczenie powietrza w Europie. Gdzie są najbardziej zanieczyszczone miasta w Europie?

Zanieczyszczenie powietrza w Europie znajduje się w grupie priorytetów nie tylko poszczególnych państw, ale również Unii Europejskiej. Odgórne dyscyplinowanie przez władze UE zmusza do podejmowania działań na rzecz ograniczenia smogu w Europie. To dobrze, bo pomiędzy krajami występują duże dysproporcje w osiąganiu celu. Polska jest, niestety, w tej grupie opóźnionych w walce z zanieczyszczeniem powietrza.

W ostatnich latach emisje wielu zanieczyszczeń powietrza w Europie spadły, jednak wciąż są za wysokie. Znaczna część ludności Europy żyje na obszarach, szczególnie w dużych miastach, gdzie normy jakości powietrza są przekraczane. Chodzi szczególnie o zanieczyszczenie powietrza ozonem, dwutlenkiem azotu i cząstkami stałymi (PM), które są poważnym zagrożenia dla zdrowia.

• Czym jest smog i dlaczego szkodzi?
• Neutralność klimatyczna celem dla Europy
• Jak ze smogiem walczy Warszawa...
• Kraków chce być zieloną stolicą Europy
• Smog w Polsce w raporcie NIK

Smog w Europie

Europejska Agencja Środowiska (EEA) podaje, że około 90% mieszkańców europejskich miast jest narażonych na zanieczyszczenia w stężeniach wyższych niż poziomy jakości powietrza uznane za szkodliwe dla zdrowia. Szacuje się na przykład, że drobne cząstki stałe (PM2.5) w powietrzu skracają średnie trwanie życia w UE o ponad osiem miesięcy. Rakotwórczą substancją budzącą coraz większe zaniepokojenie jest benzo(a)piren, którego stężenia w kilku obszarach miejskich, zwłaszcza w środkowej i wschodniej Europie, są powyżej progu wyznaczonego w celu ochrony zdrowia ludzi.

Z raportu EEA „Jakość powietrza w Europie – 2020(1)” (uwzględnia dane do 2018 roku) wynika, że w sześciu państwach członkowskich przekraczane są unijne wartości dopuszczalne dla drobnego pyłu zawieszonego (PM2,5): Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Polska, Rumunia i Włochy. Tylko cztery państwa w Europie – Estonia, Finlandia, Irlandia i Islandia – odnotowały stężenia drobnego pyłu zawieszonego poniżej bardziej rygorystycznych wartości określonych w wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). EEA zauważa się, że nadal istnieje różnica między przepisami UE w zakresie dopuszczalnych wartości zanieczyszczenia powietrza a wytycznymi WHO. Jest to kwestia, którą Komisja Europejska stara się rozwiązać poprzez przegląd norm UE w ramach planu działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń, czyli smogu w Europie.

EEA oszacowała, że w 2018 r. powietrze zanieczyszczone drobnym pyłem przyczyniło się do ok. 417 000 przedwczesnych zgonów w 41 państwach europejskich, w tym 379 000 dotyczyło krajów UE. Zawarty w smogu dwutlenek azotu (NO₂) ponosi winę za 54 000 ofiar, a ozon w warstwie przyziemnej (O₃) za 19 000 przedwczesnych zgonów. W Polsce podaje się, że ok. 45 000 osób umiera przedwcześnie z powodu smogu (niektóre szacunki podają liczbę nawet bliską 60 tysiącom zgonów).

Globalnie dla Europy określono kilka źródeł zanieczyszczenia powietrza:

• spalanie paliw kopalnych przy generowaniu energii elektrycznej, w transporcie, przemyśle i gospodarstwach domowych;
• procesy przemysłowe i używanie rozpuszczalników, na przykład w sektorze chemicznym i mineralnym;
• rolnictwo;
• przerób odpadów;
• erupcje wulkaniczne, pył przenoszony przez wiatr, rozpryskiwanie soli morskiej oraz emisje lotnych związków organicznych z roślin są przykładami naturalnych źródeł emisji.

Unia Europejska bardzo poważnie podchodzi do zmniejszenia zanieczyszczeń powietrza i likwidacji smogu w Europie. Kraje m.in. płacą  za przekraczanie limitów emisji CO₂, są zobligowane dążyć do wartości docelowych dla jakości powietrza. W lipcu 2020 UE ogłosiła plan osiągnięcia neutralności klimatycznej z realizacją do roku 2050, na co na szczycie w grudniu (10-11.12.2020) zgodzili się wszyscy szefowie państw członkowskich i uzgodnili cel redukcji emisji wynoszący 55% (wcześniej było 40%) do roku 2050. Zgodnie z ustalonym budżetem, 30% środków unijnych ma być przeznaczone na działania związane z celami klimatycznymi.

Podjęte przez UE działania odnoszą skutek, a paradoksalnie czystsze powietrze w Europie zawdzięczamy pandemii koronawirusa. Ze wstępnej oceny EEA dotyczącej roku 2020, nastąpiło ograniczenie emisji niektórych zanieczyszczeń powietrza o nawet 60% w wielu państwach europejskich, ale ma to związek z wdrożonym w tych krajach lockdownem by zmniejszyć zagrożenie zakażenia COVID-19. Jest to także potwierdzenie jak wielki wpływ na smog w Europie ma produkcja energii elektrycznej oparta na spalaniu paliw kopalnych i inne procesy przemysłowe.   

Tu można śledzić na bieżąco zanieczyszczenie powietrza w Europie – kliknij na poniższą mapę. 

Najbardziej zanieczyszczone miasta w Europie

Chociaż jakość powietrza nad Europą polepsza się, to jednak są regiony (miasta), które wyróżniają się niechlubnie dużym zanieczyszczeniem powietrza (dodajmy, że mgły smogu mają tendencję do przemieszczania się, czyli „dostaje” się przy okazji miastom z czystym zazwyczaj powietrzem).

W monitorowaniu jakości powietrza na świecie specjalizuje się szwajcarska platforma IQAir, która podaje nie tylko godzinowe poziomy zanieczyszczeń, ale również analizuje wyniki tworząc rankingi zanieczyszczonych miast. Z ostatniego takiego raportu (jeszcze za rok 2019) wynika, że w bilansie rocznym na 100 najbardziej zanieczyszczonych miast Europy aż 29 pochodziły z Polski. Najwyżej były Goczałkowice Zdrój (9. miejsce), Ksawerów (11), Zgierz (15) i Bielsko Biała (16), Katowice zajęły „dopiero” 21. lokatę. 

Pierwsza 10. najbardziej zanieczyszczonych miast w Europie w roku 2019 to:

1. Lukavac ( Bośnia i Hercegowina)
2. Valijevo (Serbia)
3. Tuzla (Bośnia i Hercegowina)
4. Zenica (Bośnia i Hercegowina)
5. Sarajewo (Bośnia i Hercegowina)
6. Skopje (Północna Macedonia)
7. Nis (Serbia)
8. Ceglie Messapica (Włochy)
9. Goczałkowice Zdrój (Polska)
10. Kosjeric (Serbia) 

Analiza całego zestawienia daje też pogląd, które kraje mają największe kłopoty z czystym powietrzem i przed którymi miastami stoją największe wyzwania w walce ze smogiem.    

Dla porównania w skali świata przejrzeliśmy ranking IQAir (100 najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie) 29 grudnia 2020 na godz. 13.00 z miast znajdujących się w Europie najbardziej zanieczyszczony były:

• Mediolan Włochy (10. miejsce)
• Kijów Ukraina (31)
• Rotterdam Holandia (36)
• Londyn Anglia (39)
• Belgrad Serbia (40)
• Berlin Niemcy (41)
• Wrocław Polska (43)
• Sofia Bułgaria (50)
• Bruksela Belgia! (51)
• Pristina Kosowo (54)
• Monachium Niemcy (58)
• Moskwa Rosja (66)
• Warszawa Polska (67)
• Wiedeń Austria (75)
• Budapeszt Węgry (77)
• Madryt Hiszpania (78)
• Lyon Francja (79)
• Skopje Płn. Macedonia (80)
• Kraków Polska (81)
• Bern Szwajcaria (83)
• Helsinki Finlandia (87)   
• Sarajewo Bośnia i Hercegowina (90)
• Praga Czechy (94)
• Oslo Norwegia (96)

Jak widać, w skali całego świata w rankingu znalazły się aż 24 miasta, a wśród nich miasta skandynawskie słynące z dbałości o środowisko, i Bruksela, czyli centrum UE z którego płyną zalecenia dla całej Europy.        

Monika Czechowska