Największe zbiorniki retencyjne w Polsce i na świecie. Jak działają?

Zbiornik retencyjny to sztuczny zbiornik wodny, który powstaje zazwyczaj na rzece dzięki zaporze tamującej odpływ wody. Zadaniem zbiornika retencyjnego jest magazynowanie wody w okresach jej nadmiaru i umożliwienie wykorzystania w czasie jej niedoboru. Może też zabezpieczać obszary przybrzeżne przed powodziami, ale też produkować prąd. Prezentujemy największe zbiorniki retencyjne w Polsce oraz te największe na świecie.

Spis treści

1. Zbiornik retencyjny duży i mały
2. Zbiorniki retencyjne w Polsce
3. Funkcje zbiornika retencyjnego   
4. 6 największych zbiorników retencyjnych w Polsce – jak działają?
5. Największe zbiorniki retencyjne na świecie

Zbiornik retencyjny duży i mały

Duże zbiorniki retencyjne, często nazywane sztucznymi jeziorami powstają na największych rzekach, zazwyczaj w terenach górskich, gdzie koryto rzeki jest węższe, co wiąże się z mniejszym kosztem budowy zapory wodnej (zbiorniki górskie przyjmują też wody roztopowe). Zbiorniki retencyjne regulują poziom rzek w przypadku zagrożenia powodzią. Na zaporach spiętrzających są najczęściej budowane elektrownie. Mamy też do czynienia ze zbiornikami retencyjnymi (w ramach tzw. małej retencji) tworzonymi przez spiętrzenie wód na niewielkich rzekach czy potokach, w kanałach i rowach. Cechą tych wszystkich zbiorników retencyjnych jest duża różnica poziomów wody regulowana przez zaporę. Ale trzeba też dodać, że w definicji zbiornika retencyjnego mieszczą się także przydomowe zbiorniki na deszczówkę wyposażone w instalacje rozsączające.  

Zbiornikiem retencyjnym wg definicji GUS jest:

• jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny
• sztuczny zbiornik wodny
• struga, strumień, potok, rzeka, kanał lub ich części
• morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub wody przybrzeżne

W Polsce jest 140 zbiorników retencyjnych, w  tym 22 na Dolnym Śląsku. Wśród nich 20 to tzw. zbiorniki suche wypełniające się po kilkudniowych opadach – m.in. zbiornik Cieplice, Sobieszów i Morawka w Stroniu Śląskim. Ten ostatni został przedwczoraj przerwany w wyniku naporu wód rzeki Morawki, powodując gigantyczne zniszczenia w Stroniu Śląskim i Lądku-Zdroju. Największym zbiornikiem suchym jest Racibórz Dolny na Odrze, który jest obecnie w trakcie napełniania, co ma ograniczyć falę powodziową na Odrze.

Około połowa z nich powstała przed II wojną światową. Zmiany klimatyczne, które w ostatnich latach w odniesieniu do zasobów wodnych charakteryzują się długimi okresami suszy lub gwałtownością opadów, stawiają zbiorniki retencyjne w pierwszym rzędzie (obok oszczędzania wody) przeciwdziałania problemom z tego wynikających, czyli aby zapewnić optymalną ilość wody dla ludzi i środowiska. Duże, jak i małe zbiorniki retencyjne poprawiają bowiem bilans wodny w swojej okolicy. 

Zbiorniki retencyjne w Polsce

Zadaniem dużego zbiornika retencyjnego jest zasilanie rzeki, gdy opada w niej poziom wody, i nawodnienie okolicznych terenów, a przede wszystkim pól uprawnych. Za gospodarkę wodami, a ściślej za ochronę mieszkańców przed powodziami i suszami, także zrównoważone gospodarowanie wodami dla ochrony zasobów wodnych i zapewnienie dobrej jakości wody odpowiada Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie (od 2018). Potencjał Polski w kontekście zbiorników retencyjnych:

• 100 000 km rzek, potoków i strumieni
• 8638 km wałów przeciwpowodziowych
• 100 zbiorników retencyjnych
• 32 792 budowle piętrzące.

Wody Polskie budują nowe i modernizują już istniejące zbiorniki retencyjne. Dziś większość sztucznych, dużych zbiorników retencyjnych znajduje się na obszarze Natura 2000. Polska retencjonuje obecnie tylko 6,5% wody, a potrzeba przynajmniej dwa razy więcej (dla porównania w Hiszpanii retencja sięga 45% przy 1900 zbiornikach). Plan rządowy zakłada dwukrotne zwiększenie retencji do 2027 roku. A powinna być ona jeszcze większa, bo Polska należy do najuboższych krajów w zasoby wodne w całej Europie. Na jednego mieszkańca przypada u nas trzy razy mniej wody, niż na przeciętnego Europejczyka, a w czasie suszy zasobność ta spada o kolejnych 50%.

Funkcje zbiornika retencyjnego   

Zbiornik retencyjny to wodny magazyn. Ma gromadzić wodę (najdłużej jak się da), nawadniać okoliczne tereny, ale jednocześnie zabezpieczać też przed powodzią. Przy okazji zbiorniki retencyjne to atrakcyjne tereny do turystyki i rekreacji, nie tylko wodnej, a także bastiony fauny i flory. Gdy zbiorniki retencyjne osiągają wysoki poziom wody spadowej, zapory są wyposażane w elektrownie wodne, inne tylko dostarczają po przefiltrowaniu wodę okolicznym mieszkańcom. Spełniają też wiele wymagań, do których należy przede wszystkim swobodna migracja ryb i zwierząt wodnych. Minusem dużych zbiorników retencyjnych jest to, że "pochłaniają" spore, często wcześniej zamieszkane tereny. Ale inaczej ich powstanie nie jest możliwe.

6 największych zbiorników retencyjnych w Polsce – jak działają?

Największy zbiornik retencyjny - Racibórz Dolny

Autor: Budimex

Zbiornik retencyjny Racibórz będzie stopniowo powiększany do 300 mln m3

To przykład przeciwpowodziowego, tzw. suchego zbiornika retencyjnego. Zbiornik retencyjny Racibórz został oddany do użytku w czerwcu 2020. Jest to największy zbiornik przeciwpowodziowy w Polsce – powierzchnia 26,3 km² i 185 mln m³ pojemności. Jego zadaniem jest ochronić przed powodzią obszar o powierzchni ok. 600 km², od Raciborza przez Kędzierzyn-Koźle, Brzeg, Opole, Oławę, aż po Wrocław.

Największe zbiorniki retencyjne na świecie

• Europa. Jezioro Orawskie na rzece Orawa w Słowacji – ma powierzchnię 35 km², a pojemność 0,35 km³. Zbiornik pełni przede wszystkim funkcje przeciwpowodziową i retencyjną, ale również rekreacyjną, a elektrownia wodna na zaporze ma moc 21,75 MW.
• Afryka. Jezioro Kariba na rzece Zambezi – największy sztuczny zbiornik na świecie: 220 km długości, 40 km szerokości, powierzchnia 5580 km², pojemność 185 km³.

• Ameryka Północna. Zbiornik Grand Coulee na rzece Kolumbia w stanie Waszyngton – pojemność jeziora wynosi 11,6 mld m³, zapora ma 167 m wysokości i 1300 m długości, elektrownia wodna ma moc 7000 MW.
• Ameryka Południowa. Zbiornik Brokopondo w Surinamie na rzece Gran Rio – jego powierzchnia wynosi 1560 km². Ma zaporę wodną o wysokości 54 m, długość całego systemu tam wynosi 12 km. Z zalanego terenu przesiedlono około 5 tys. mieszkańców.
• Azja. Zbiornik Irkucki na rzece Angara – ma powierzchnię 154 km², pojemność 2,1 km³, długość 55 km, szerokość maksymalną 7 km, linia brzegowa ma długości 276 km.
• Australia. Jezioro Fedder na Tasmanii – kiedyś naturalne jezioro, przekształcone w sztuczny zbiornik retencyjny. Ma powierzchnię 242 km². Zbiornik powstał dzięki trzem zaporom: na rzekach Serpentine River i Huon oraz na jeziorze Edgar.

Monika Czechowska