Architektura Rzymu starożytnego

Architektura starożytnego Rzymu, miasta, państwa, a następnie imperium sięgającego od Afryki Północnej po Brytanię. Dzielona jest na okresy zgodnie z historią polityczną Rzymu, począwszy od epoki królów (VI w. p.n.e.), przez republikę, cesarstwo i późny antyk (V w. n.e.), obejmuje więc okres około tysiąca lat. 

Początki architektury Rzymu

Rzymska kultura, w tym rzeźba i architektura, ukształtowały się pod wpływem twórczości Etrusków oraz Greków. W pierwszym okresie istnienia miasta Rzym był ośrodkiem niewielkim, o marginalnym znaczeniu politycznym i gospodarczym. Odpowiadała temu prosta zabudowa miasta. Najstarsze budowle wznoszono z drewna i gliny, dachy kryto strzechą. Pod panowaniem etruskich królów wybudowane zostały pierwsze, niewielkie rzymskie świątynie (por. świątynia etruska). W III w. p.n.e. na większą skalę rozpoczęto produkcję wypalanych cegieł, które stały się głównym materiałem budowlanym.

Beton i łuk

Choć Rzymianie bazowali na greckiej tradycji, rozwinęli też własne technologie. Największe znaczenie miało wprowadzenie nowego materiału budowlanego, betonu. Umożliwił on realizację budynków o nowych formach, trudnych lub niemożliwych do uzyskania w kamieniu, jak przekryta wielką kopułą bryła rzymskiego Panteonu. Rzymianie wykorzystywali w swoich budowlach łuk i kopułę, znane wcześniej, ale stosowane na niewielką skalę. Tymczasem rzymscy inżynierowie i architekci wprowadzali je do wielu budowli, wznosząc mosty, akwedukty, łuki tryumfalne, wielkie publiczne gmachy, termy, bazyliki, cyrki i inne obiekty. Wykorzystanie łuku umożliwiło uzyskiwanie dużych wolnych przestrzeni, większych niż dawniej prześwitów (np. arkady akweduktów), ułatwiało budowę wielkich gmachów. Nowym rozwiązaniem była spiralna klatka schodowa.

Rzymska cegła

Najważniejszym materiałem budowlanym Rzymu były cegły. Rzymianie używali wielu rozmiarów i rodzajów cegieł. Ze względu na skalę wznoszonych budowli w cesarstwie stosowano ujednolicone wymiary, pozwalające na wykorzystywanie materiału dostarczanego przez różnych producentów. Specjalistów w dziedzinie wytwarzania cegieł oraz niezbędny sprzęt miały także rzymskie legiony, co umożliwiało budowę obiektów militarnych także w odległych prowincjach.

Drogi

Rzymianie konsekwentnie rozbudowywali sieć dróg i mostów. Sieć komunikacyjna powstała ze względów militarnych, ułatwiała szybkie przerzucanie wojska na znaczne odległości. W czasie pokoju szlaki ułatwiały handel. 

Miasta Rzymu

Rzymska urbanistyka ukształtowała się pod wpływem myśli greckiej. Nowe miasta zakładano zgodnie z koncepcją siatki hippodamejskiej na regularnym planie, z siecią krzyżujących się pod kątem prostych ulic. Obrys miasta był regularny, czworokątny. Miasto otaczał pasem poświęconej ziemi, pomerium – samo założenie nowego miasta było aktem sakralnym. Chroniący miasto mur obronny przebity był bramami, skierowanymi w cztery strony świata. Położone na osiach północ-południe i wschód zachód bramy wyznaczały dwie osie miasta a zarazem główne miejskie ulice. W centrum znajdowało się forum i najważniejsze budowle. Kwartały wypełniała zabudowa mieszkalna. Wiele nowych miast rozwinęło się z ufortyfikowanych obozów wojskowych, castrum romanum. Miasta zaopatrzone były w takie udogodnienia, jak wodociągi i system kanalizacyjny (por. Cloaca maxima).Domy rzymskie w miastach były najczęściej piętrowe; w stolicy wznoszono wysokie insulae. Na wsiach budowano wygodne wille, niekiedy zaopatrzone w system centralnego ogrzewania, hypocaustum. Więcej o domu rzymskim>>

Świątynia rzymska

Rzymianie wznosili świątynie według wzorów greckich i etruskich. Do najważniejszych różnic należało usytuowanie świątyni na postumencie, wysunięty od strony frontowej dach, fasadowość budowli. Najczęściej spotykanym typem jest świątynia na planie prostokąta, budowano również obiekty na planie centralnym i mieszanym. Za jedną z najważniejszych i najlepiej zachowanych rzymskich świątyń uchodzi Panteon. Więcej o rzymskiej świątyni >>

Pomniki

Dla architektury Rzymu charakterystyczne są obiekty upamiętniające osiągnięcia wybitnych wodzów i władców; łuki tryumfalne, kolumny, obeliski a także pomniki (pomnik konny). Wznoszono także mauzolea.

Pałace

Najzamożniejsi obywatele rzymscy, a przede wszystkim cesarze, wznosili okazałe pałace i rezydencje. Do najbardziej znanych obiektów tego typu należały Złoty Dom Nerona (por. groteska), najobszerniejszy kompleks pałacowy starożytności, czyli Willa Hadriana, pałac Flawiuszów. Architektura starożytnego Rzymu była punktem odniesienia dla architektury wczesnochrześcijańskiej i bizantyjskiej, odwoływali się do niej także architekci renesansu, baroku, klasycyzmu.Ważnym źródłem wiedzy o architekturze epoki jest traktat rzymskiego architekta i teoretyka Witruwiusza, O architekturze ksiąg dziesięć. Powiązane hasła: amfiteatr, architektura starożytnej Grecji, forum, świątynia rzymskaWięcej informacjiCiechanowicz J., Rzym – ludzie i budowle, Warszawa 1987Hintzen-Bohlen B., Rzym. Sztuka i architektura, Warszawa 2009Lancaster, L. C.,Concrete Vaulted Construction in Imperial Rome: Innovations in Context, Cambridge 2005Makowiecka E, Sztuka starożytnego Rzymu. Od Augusta do Konstantyna, Warszawa 2010Sadurska A., Archeologia starożytnego Rzymu, Warszawa 1975O'Connor C., Roman Bridges, Cambridge 1993