Architektura starożytnego Egiptu
Architektura starożytnego Egiptu rozwijała się od IV tysiąclecia p.n.e. jako element antycznej kultury egipskiej. Umownie za okres kończący ten okres uznaje się często IV w. n.e. Przez tysiąclecia architektura egipska ewoluowała, zachowując jednak wiele cech wspólnych w zakresie formy i funkcji budynków.
Budownictwo w antycznym Egipcie: materiały
W starożytnym Egipcie większość budowli wznoszono z dostępnych na miejscu, tanich, nietrwałych materiałów, przede wszystkim niewypalanej cegły mułowej (por. adobe), papirusu i trzciny, plecionek z pędów. Ze względu na lokalny klimat, drewno było materiałem rzadko stosowanym. Dobrej jakości, odpowiednio duże pnie sprowadzać trzeba było z Libanu czy Sudanu, znajdowały więc zastosowanie głównie w reprezentacyjnych budowlach. Z trwałych, trudnych w obróbce materiałów, przede wszystkim kamienia, wznoszono przede wszystkim budowle sakralne, w tym świątynie i charakterystyczne dla kultury egipskiej grobowce, w tym piramidy (por. mauzoleum).
Początki budownictwa w Egipcie
Przed powstaniem państwa egipskiego, w okresie predynastycznym (IV tysiąclecie p.n.e.) przy brzegach Nilu zamieszkiwały społeczności budujące swoje szałasy z trzciny i mułu rzecznego. Już w tym wczesnym okresie mieszkańcy doliny Nilu dużą wagę przykładali do form pochówku, składając ciała zmarłych w grobach o ścianach wyłożonych trzcinowymi matami i umocnionych drewnem. W miejscach pochówku składano także przedmioty należące do zmarłego, narzędzia, naczynia, ozdoby. Z okresu predynastycznego nie zachowały się obiekty architektoniczne.
Pierwsze wielkie budowle
Historia Egiptu zaczyna się około XXXI wieku, gdy dwa powstałe wcześniej królestwa Dolnego i Górnego Egiptu zostały zjednoczone przez jednego władcę, Narmera. Powstało wówczas rozległe, dysponujące znacznymi zasobami państwo, faraon mógł zaś nakazywać budowę pałaców, świątyń i innych obiektów architektonicznych. Duża liczba robotników i umiejętność organizacji pracy umożliwiła już wcześniej budowę i konserwację sieci kanałów; koordynacja prac niezbędna była również do realizacji wielkich przedsięwzięć architektonicznych i budowlanych. Wśród nich ważne miejsce zajmowały królewskie grobowce.W okresie I i II dynastii władców chowano w mastabach, budowlach grobowych składających się z części nadziemnej i podziemnej komory grobowej. W późniejszym okresie mastaby budowano dla dostojników, natomiast faraonowie grzebani byli w komorach piramid.
Piramidy egipskie
Piramidy antycznego Egiptu były monumentalnymi grobowcami. Najstarsze z nich powstały w XXVII wieku p.n.e. Za budowniczego pierwszej z nich, piramidy Dżesera, uważany jest Imhotep. Budowla ta, wzniesiona w Sakkara, nawiązywała do wcześniejszych wzorów; składała się z kilku mastab ustawionych jedna na drugiej (piramida schodkowa). Etapem przejściowym były tzw. piramidy łamane, następnie zaś budować zaczęto piramidy w formie regularnego ostrosłupa. Największe powstały w miejscowości Giza dla kolejnych faraonów Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Trzy wielkie piramidy otoczone były przez nekropolię z mniejszymi mauzoleami. Piramidy późniejszych władców były mniejsze, budowane z gorszych materiałów i mniej trwałe. Na piramidach starożytnego Egiptu wzorowane są budowle grobowe w Meroe (por. architektura meroicka).Więcej informacji o piramidach egipskich >>
Świątynie egipskie
Świątynie w starożytnym Egipcie były początkowo stosunkowo skromnymi obiektami, wznoszonymi poza wioskami. Od początku III tysiąclecia p.n.e. lokować je zaczęto w miastach. Stopniowo zyskiwały monumentalne formy. Dojrzałą postać uzyskały w okresie Nowego Państwa. Około XVI wieku p.n.e. ukształtował się schemat monumentalnej świątyni. Obiekt otoczony był murem i podzielony na kolejne strefy, dostępne dla różnych grup, z wewnętrznym sanktuarium otwartym tylko dla wąskiego grona wtajemniczonych. Do kompleksu prowadziła monumentalna droga – aleja procesyjna, z rzędami rzeźb strażników, sfinksów. Aleja prowadziła do bramy świątyni z dwoma pylonami. Brama prowadziła na dziedziniec; za nim znajdowała się sala hipostylowa, dalej mniejsza sala składania ofiar, wreszcie sanktuarium z posągiem bóstwa. Część związana z kultem otoczona była dodatkowymi budynkami i dziedzińcami. W kompleksie świątynnym znajdowały się obiekt mieszkalne, spichlerze, magazyny, część administracyjna, sadzawki do rytualnych ablucji i inne. Powstawały także inne rodzaje świątyń, m.in. świątynie grobowe wykute w skałach.Więcej informacji o świątyni egipskiej>>
Dom egipski
Domy w starożytnym Egipcie wznoszono zwykle z tanich, nietrwałych materiałów. Z cegły mułowej budowano zarówno małe domy niezamożnych Egipcjan, jak i pałace. Więcej o domu egipskim >>.
Egipt i architektura Grecji
Osłabienie politycznego znaczenia Egiptu nie doprowadziły od razu do upadku architektury. Ostatni okres rozkwitu Egiptu przypada na epokę hellenistyczną, gdy krajem rządzili greccy władcy. Kres antycznej kultury Egiptu przypada dopiero na okres wczesnego chrześcijaństwa, a następnie podbojów muzułmańskich. Powiązane hasła: architektura starożytnej Grecji, architektura Rzymu, architektura islamu, siedem cudów świata starożytnego, Więcej informacjiGrimal N., A History of Ancient Egypt, Oxford 1994Michałowski K., Nie tylko piramidy. Sztuka dawnego Egiptu, 1966Michałowski K., Od Edfu do Faras. Polskie odkrycia archeologii śródziemnomorskiej, 1974Michałowski K., Piramidy i mastaby, 1972 Niwiński A., Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu, 2004.
