Eksedra

Eksedra – w architekturze starożytnej Grecji otwarta, półkolista nisza z ławą, zamykająca perystyl. W bardziej rozbudowanej formie uzupełniona o kolumnadę. Typowy element gimnazjonu, palestry. Chroniące przed słońcem pomieszczenie było miejscem spotkań, dyskusji, także przestrzenią, w której odbywały się wykłady greckich filozofów. W państwach hellenistycznych i starożytnym Rzymie eksedra mogła być również samodzielną budowlą, ozdabianą niszami i brązowymi lub marmurowymi posągami, często także polichromią lub mozaikami. Hellenistyczne eksedry wznoszono wzdłuż świętych dróg prowadzących do sanktuariów (Delos, Epidauros); niekiedy także w miastach, w powiązaniu z miejską agorą. W Rzymie eksedra stosowana była także jako element architektury pałacowej, z najznamienitszym według starożytnych autorów przykładem Złotego Domu cesarza Nerona.Eksedra jako element architektoniczny przyjął się także w późniejszej architekturze. Jako otwarta do części środkowej, półkolista wnęka przesklepiona konchą, zwykle dwukondygnacyjna występuje eksedra w kościołach bizantyjskich na planie centralnym. W architekturze romańskiej eksedry występowały bardzo rzadko, szybko przekształciły się w empory.W renesansie i baroku eksedry były również dość powszechnie stosowane. Jedną z najbardziej znanych realizacji tego rodzaju była eksedra w rozbudowanym Pałacu Watykańskim (Donato Bramante). Eksedra nowożytna w architekturze ogrodowej to także półkolista kolumnada, nisza lub pergola z miejscem do siedzenia umieszczonym na obwodzie. Takie miejsca spotkań były typowym elementem ogrodów. W architekturze sakralnej eksedra to także określenie stosowane nieprawidłowo  do określenia absydy, kazalnicy, katedry biskupiej, tj. tronu biskupa w kościele.