Gotyk
Architektura gotycka to określenie stylu w architekturze europejskiej dojrzałego i późnego średniowiecza, w zasadzie od połowy XIII do początku XVI stulecia. Dla różnych krajów podaje się odmienną chronologię. Najwcześniej styl gotycki rozwinął się we Francji (XII wiek), w niektórych rejonach utrzymał się do XVII stulecia. Lokalnie wykształciły się różne odmiany stylu, wydzielane są również kolejne fazy rozwoju stylu.
Gotyk – pochodzenie nazwy
Termin miał początkowo zdecydowanie pejoratywny wydźwięk. Użył go w połowie XV wieku Leon Battista Alberti (por. renesans), negatywnie oceniając budownictwo z wieków następujących po upadku cesarstwa rzymskiego. Gotyk oznacza styl Gotów, a więc barbarzyńców. Dla Włochów styl gotycki był synonimem złego smaku. Architektura gotycka nie była jednak związana z ludem Gotów.
Gotyk – narodziny
Początki architektury gotyckiej wiązane są z budowlami cysterskimi i kościołami wznoszonymi w Burgundii. Za pierwszą gotycką budowlę uważa się bazylikę w Saint-Denis koło Paryża, której przebudowę rozpoczęto około 1140 roku staraniem opata Sugera. W budowli zastosowano sklepienie krzyżowo-żebrowe, łuk ostry i przypory, elementy architektoniczne charakterystyczne dla gotyku. Nowy styl z Ile-de-France rozpowszechnił się na inne rejony i kraje. Najwcześniej przyjął się w Anglii i na ziemiach niemieckich. W popularyzacji gotyku dużą rolę odegrała działalność budowlana zakonów.
Cechy charakterystyczne gotyku
Poszczególne elementy stylu gotyckiego, takie jak sklepienie krzyżowo-żebrowe stosowane były jeszcze w XI stuleciu. Jednak dopiero w Saint-Denis doszło do połączenia kilku elementów, które były następnie powszechnie wykorzystywane w licznych realizacjach późnego średniowiecza. Charakterystyczną cechą budowli gotyckich jest zastosowanie łuku ostrego. W budowlach przekrywanych sklepieniem kolebkowym (łuk półokrągły) wysokość sklepienia była ściśle związana z jego rozpiętością. Zastosowanie łuku ostrego dało architektom większe możliwości kształtowania przestrzeni obiektu. Przypory, przejmujące częściowo obciążenie, umożliwiły budowę wyższych ścian. Podparcie sklepień na żebrach, wprowadzenie sklepień krzyżowo-żebrowych, szkieletowa konstrukcja budynku sprawiły, że możliwe stało się stosowanie większych niż kiedykolwiek wcześniej otworów okiennych. Duże przeszklenia wprowadzały do wnętrza świątyni światło. Ewolucja architektury gotyckiej doprowadziła do wykształcenia różnych odmian sklepienia krzyżowo-żebrowego, z biegiem czasu coraz bardziej skomplikowanych i dekoracyjnych (sklepienie palmowe, gwiaździste, sieciowe, wachlarzowe, kryształowe).
Budownictwo sakralne
Za szczytowe osiągnięcie architektury gotyckiej uważane są często budowle sakralne, przede wszystkim wielkie katedry. Architektura sakralna gotyku jest różnorodna. W przypadku kościołów najczęściej stosowanym planem była trójnawowa, rzadziej pięcionawowa bazylika (por. nawa). Budowano także kościoły halowe. Budynki wznoszone na planie krzyża łacińskiego albo prostokąta mają najczęściej wydłużone prezbiterium, zamknięte półkoliście, wielobocznie, czasem prostokątnie. Prezbiterium może być otoczone ambitem oraz wieńcem kaplic.Typowa dla katedr była bogata dekoracja architektoniczna i rzeźbiarska, z licznymi elementami dekoracyjnymi (por. kwiaton, maszkaron, gargulec, wimperga, żabka). Szczególnie dekoracyjnie ujęte by były fasady. Miały one zwykle dwie, czasem jedną wieżę. Do wnętrza świątyni prowadził portal, nad którym mogła znajdować się rozeta. Pomiędzy wejściem a nawą mieścił się przedsionek, narteks. Konstrukcja świątyni powstawała najczęściej z kamienia, miejsce między filarami wypełniano cegłą. Szczególna odmiana gotyku, tzw. gotyk redukcyjny, rozwinęła się na terenach, na których ze względu na brak odpowiedniego kamienia przeważało budownictwo ceglane.
Architektura świecka
Ze względu na szybki rozwój techniki wojennej, gotycka architektura militarna ewoluowała, wykształcając różne rozwiązania poprawiające bezpieczeństwo mieszkańców. Miasta otoczone były murami obronnymi z basztami i strażnicami. Mury obronne zwieńczone były krenelażem, wyposażone w hurdycje, a później w machikuły. Dodatkowym zabezpieczeniem była często fosa z mostem zwodzonym. Wejście prowadziło przez bramę, czasem chronioną przez barbakan. Zmniejszyła się rola donżonów. Ważną rolę odgrywały zamki. Gotyk to również okres budowy obiektów publicznych. Bogacące się mieszczaństwo fundowało kościoły, ale też symbolami znaczenia tej warstwy społecznej stały się przede wszystkim ratusze. Budowano także sukiennice, arsenały, szpitale, w późnym średniowieczu rozwijały się ośrodki uniwersyteckie. Zobacz też: architektura romańska, architektura renesansowaPowiązane hasła: architektura gotycka w Polsce, biforium, clerestorium, Decorated Style, Early English, gotyk promienisty, gotyk płomienisty, maswerk, neogotyk, styl wiślano-bałtycki
