Historyzm

Historyzm to jeden z najważniejszych nurtów w architekturze XIX wieku. Historyzm zakładał naśladowanie stylów z przeszłości – od  gotyku, przez renesans i barok, aż po egzotyczne budowle Dalekiego Wschodu. Rozwój historyzmu inspirowany był z jednej strony romantycznym zainteresowaniem tym, co niezwykłe i egzotyczne, z drugiej rozwojem badań historycznych. W XIX wieku historia i jej nauki pomocnicze gwałtownie się rozwijały. Jedną z dziedzin były studia nad dziejami architektury, wykraczające poza tradycyjne zainteresowanie architekturą starożytnej Grecji i Rzymu. Dostrzeżono odrębność różnych epok, wydzielono style w architekturze, zabytki były inwentaryzowane i datowane. W ten sposób dostrzeżona została odrębność architektury romańskiej i gotyckiej, badano także architekturę późniejszych wieków. Podziw dla przeszłości, przekonanie o możliwości przekazywania treści (religijnych, patriotycznych) przez formę architektoniczną przyczyniły się do popularyzacji historyzmu. Nowoczesne badania nad architekturą średniowiecza zapoczątkowali m.in. Thomas Rickman, Ksawery Kraus, przede wszystkim zaś Eugène Viollet-le-Duc, francuski architekt i historyk sztuki. Wynikiem naukowych badań były opracowania, prezentujące proporcje i budowę dawnych kościołów czy pałaców oraz detale architektoniczne, ornamenty i szczegóły konstrukcji z różnych epok. Na podstawie tych materiałów wielu architektów europejskich projektowało budynki w różnych formułach, począwszy od neogotyku. W XIX wieku powstawały budynki neorenesansowe, neobarokowe czy neoromańskie. Często nawiązanie do przeszłości było powierzchowne i ograniczało się do dekoracji architektonicznej i najbardziej rozpoznawalnych motywów. Typowym zjawiskiem było eklektyczne łączenie elementów z różnych epok. Powstawały jednak także obiekty purystycznie odzwierciedlające „idealną” formę np. gotyku.   W historii historyzmu wydzielane są trzy fazy rozwojowe. Najwcześniejsza z nich to historyzm romantyczny (do około 1870), ścisły historyzm (około 1870-1890) i późny historyzm (po 1890).W pierwszym etapie architekci nawiązywali do przeszłości raczej luźno, brakowało wiedzy i troski o wierne naśladowanie historycznych form. Stopniowo rosło zainteresowanie dawnymi epokami, a nowe realizacje miały bardziej prestiżowy charakter – obok pawilonów ogrodowych pojawiły się rezydencje, a także budynki użyteczności publicznej. Historyzm zajął miejsce obok klasycyzmu. Początkowo najważniejszymi neostylami były były neogotyk oraz styl arkadowy. Od połowy wieku znaczenie zyskiwał neorenesans i neobarok. Pojawiły się lokalne style, nawiązujące do miejscowej tradycji, często z powodów patriotycznych (styl wiślano-bałtycki, styl nadwiślański). Wachlarz motywów poszerzał się. Architekci sięgali po wzory spoza Europy, z Chin, Afryki (styl neomauretański).Ścisły historyzm ukształtował się wraz z rosnącą wiedzą o przeszłości. Historyzm stracił na znaczeniu w końcu XIX wieku, ustępując miejsca secesji i architekturze współczesnej, w tym modernizmowi, jednak późne relizacje powstawały jeszcze w okresie międzywojennym w XX wieku.