Klasycyzm
Klasycyzm –styl w architekturze nawiązujący do architektury starożytnej Grecji i Rzymu. Styl ten narodził się około połowy XVIII stulecia w opozycji do bogatej i dekoracyjnej architektury barokowej i rokokowej.Architekturę starożytna postrzegana była w XVII wieku jako wzór umiaru i harmonii. Krytycy teatralnych rozwiązań barokowych zestawiali je z białymi świątyniami antyku. Najbardziej bogate i efektowne formy miała barokowa architektura Italii. Natomiast we Francji silny był nurt bardziej oszczędnego baroku klasycyzującego (rozbudowa Luwru, Claude Perrault). Odrębny charakter miała również architektura Wysp Brytyjskich. W Anglii czy Szkocji barok nie zdobył takiej popularności, jak na kontynencie. Wyrazem odrębności brytyjskiej architektury był palladianizm.
Moda na architekturę starożytną
Choć pomiary zabytków starożytności prowadzono już w renesansie, w połowie XVIII wieku zainteresowanie antykiem wzrosło, a wiedza o życiu Greków i Rzymian poszerzyła się między innymi dzięki odkryciu Pompejów z dobrze zachowanymi domami, teatrem, forum i licznymi przedmiotami codziennego użytku. Wykopaliska na obszarze zasypanego popiołem wulkanicznym miasta prowadzono od 1748 roku. Odwiedzali je podróżujący po Europie arystokraci turyści – Grand Tour „wielka podróż” po kontynencie stała się w XVIII stuleciu ukoronowaniem edukacji w zamożnych rodzinach. Podróżnikom często towarzyszyli artyści. Po Europie krążyły też grafiki przedstawiające starożytne budowle; najbardziej znane z nich rytował Giovanni Battista Piranesi. Jego ryciny, wyolbrzymiające skalę ruin i nadające im zyskały wielką popularność, budując stereotypowe wyobrażenie rzymskich budowli. W 1755 do Rzymu przybył Joachim Winckelmann, autor książki „Myśli o naśladowaniu dzieł greckich w malarstwie i rzeźbie". Tekst ten przyczynił się do popularyzacji sztuki greckiej z jej „szlachetną prostotą i spokojną wielkością".
Główne cechy architektury klasycystycznej
Architekci klasycyzmu wzorowali się na antycznych budowlach. Plany obiektów zazwyczaj bazowały na podstawowych figurach geometrycznych, prostokącie lub kole. Ceniona była symetria, chętnie stosowano plan centralny. Celem było uzyskania harmonijnie ukształtowanej bryły, architekci stosowali zasadę złotego podziału, operowali modułem. Linie budynków są proste, a same bryły dekorowane oszczędnie. W dekoracji często naśladowano elementy budowli greckich i rzymskich, od kolumnady po ornamenty, stosowano porządki architektury antycznej. Budowle klasycystyczne często mają kolumnowy portyk zwieńczony tympanonem. Rozwiązanie takie pojawia się w pałacach i budynkach użyteczności publicznej, kamienicach, architekturze sakralnej. Pod wpływem klasycyzmu ukształtowała się również bryła szlacheckiego dworku polskiego z charakterystycznym gankiem. Klasycyzm oszczędnie wykorzystywał dekoracje architektoniczną; do typowych ornamentów należy bukranion, orły, panoplia, girlandy czy meander. W stylu klasycystycznym budowano liczne obiekty użyteczności publicznej, począwszy od teatrów, przez muzea – nowa wówczas instytucja – po szkoły. Kościoły budowano często na planie prostokąta albo koła, jak świątynie greckie (kościół ewangelicki św. Trójcy w Warszawie). Wiele budynków sakralnych przekrytych było kopułą.Pałace były stosunkowo niskie, o uproszczonej bryle z zaakcentowaną osią symetrii. Część środkową podkreślał często portyk. Wnętrza ułożone amfiladowo były dobrze oświetlone. Sufity najczęściej były płaskie, pokryte polichromią albo kasetonami. W architekturze wnętrz preferowano jasne kolory, biel i złoto. U schyłku stulecia powszechniejsze stało się naśladowanie antycznych mebli i elementów wyposażenia. Klasycyzm to także urbanistyka - projektowanie ulic, dzielnic i całych miast.Styl zyskał popularność w całej Europie i poza jej granicami: klasycyzm rosyjski, szwedzki, amerykański.
Klasycyzm – architektura mieszczańska
W wieku XVIII w Europie Zachodniej na znaczeniu zyskało mieszczaństwo. W antyku szukano wzorów dla nowych budynków użyteczności publicznej i miejskich przestrzeni. Nowa urbanistyka również sięgała do rzymskich rozwiązań, projekty miejskich placów inspirowane były forami. W 60. i 70. XVIII wieku klasycyzm zyskiwał popularność w kolejnych państwach europejskich. Umowny koniec klasycyzmu przypada na 1815 rok, ale naśladowanie architektury antycznej było kontynuowane przez cały wiek XIX jako jeden ze stylów historyzujących, obok np. neogotyku. W XX wieku podobny prąd określany był jako neoklasycyzm.
Klasycyzm – architekci
Do znanych twórców klasycystycznych należą m.in. Jacques Germain Soufflot, Jean François Chalgrin, Charles Percier, Robert Adam, Robert Smirke, Karl Friedrich Schinkel, Leo von Klenze, Carl Gotthard Langhans, Dominik Merlini, Jan Chrystian Kamsetzer, Szymon Bogumił Zug, Jakub Kubicki, Antonio Corazzi, Efraim Szreger, Piotr Aigner, Wawrzyniec GucewiczKlasycyzm w Polsce
