Palladiański, Palladianizm
Palladianizm – styl w architekturze europejskiej wywodzący się z twórczości weneckiego architekta, Andrea Palladio (1508–1580) i rozwijający się do schyłku XVIII stulecia. Realizacje i teksty renesansowego projektanta były rozwijane przez kolejnych architektów, zwłaszcza na Wyspach Brytyjskich i w Niderlandach, ale też Prusach i innych krajach. Przez protestantów palladianizm bywał przeciwstawiany barokowi, kojarzonemu z papieskim Rzymem. Palladianizm był interpretacją architektury klasycznej, grecko-rzymskiej. W porównaniu z bogatymi formami architektury barokowej, palladianizm wyróżniał się oszczędną bryłą, a także ograniczoną dekoracją. Zarówno dla weneckiego architekta, jak jego uczniów i następców ważne były czytelność i porządek układów konstrukcyjnych, harmonia proporcji, monumentalny wyraz bryły. Stosowali wielki porządek obejmujący całą wysokość budynku. Wiele budowli wzniesionych w tym stylu ceniono za funkcjonalność planu i reprezentacyjność. Sam Andrea Palladio zaprojektował szereg budowli wzniesionych w okolicach Wenecji i w samym mieście. Do najważniejszych należą wiejskie wille, zgrupowane zwłaszcza w Vicenzy i wokół niej (Willa Rotonda, Trissino, Poiana, Emo, Saraceno i inne). Elewacje tych rezydencji naśladują fasady rzymskich świątyń. Wille były projektowane z myślą o kontekście miejsca. Wzniesione na wzgórzach budynki przeznaczone były do oglądania z różnych stron, każda z elewacji była równie istotna. Wille zazwyczaj miały trzy kondygnacje. Najniższa z nich mieściła pomieszczenia użytkowe, mniej reprezentacyjne; piano nobile było najważniejszym piętrem; mezzanino mieściło sypialnie i dodatkowe pomieszczenia. Charakterystyczne dla architekta było stosowanie tzw. okna palladiańskiego. Palladio zdobył znaczną sławę poza Italią jako teoretyk, autor traktatu I Quattro Libri dell'Architettura (1570). Książka wywarła wpływ m.in. na Inigo Jonesa i Richarda Boyla. Popularność myśli Palladia na Wyspach Brytyskich wzmocniła publikacja jego tekstów (Oksford, 1709), ważna dla dziejów klasycyzmu angielskiego. Jako teoretyk, Wenecjanin nawiązywał do myśli Witruwiusza, wyżej ceniąc harmonijne proporcje, niż bogactwo dekoracji częste w architekturze dojrzałego renesansu. Do znanych przykładów brytyjskiej architektury palladiańskiej należą m.in. House lorda Burlingtona, wzorowany na Villa Rotonda, Banqueting House w Whitehall, Woburn Abbey,W Rzeczypospolitej idee palladianizmu wpłynęły na formy architektury pałacowej, zwłaszcza u schyłku XVIII stulecia. Palladianizm w klasycyzmie polskim odegrał znaczącą rolę zwłaszcza we wschodniej części kraju. W Warszawie przykładem architektury palladiańskiej jest Królikarnia projektu Dominika Merliniego.
