Świątynia egipska
Świątynie egipskie, budowle sakralne w dolinie Nilu, wznoszone w starożytnym Egipcie od IV tysiąclecia p.n.e. Miejsca kultu politeistycznej religii egipskiej. Odbywały się w nich różnorodne rytuały religijne, m.in. składanie ofiar bóstwom, modlitwy, procesje; w niektórych ośrodkach znajdowały się wyrocznie albo miejsca uzdrowień. Obok przybytków bóstw, ważną rolę odgrywały także świątynie grobowe, związane z kultem władców. Najwcześniejsze świątynie egipskie z okresu predynastycznego nie zachowały się ze względu na nietrwały materiał, z którego były wykonane, czyli cegłę z mułu rzecznego (por. adobe). Takie świątynie znajdowały się m.in. w Sais (Dolny Egipt) i Koptos (Górny Egipt). Wczesne świątynie lokowano poza ludzkimi osiedlami. Na początku III tysiąclecia p.n.e. zaczęto je wznosić w obrębie murów miejskich. Świątynie grobowe pierwszych faraonów (ok. 3100–2686 r. p.n.e.) usytuowane były w Abydos. Przy grobowcach kolejnych władców lokalizowano całe kompleksy świątynne, których centrum była początkowo mastaba, a następnie piramida. Pierwszym faraonem, którego grób znajdował się w piramidzie był Dżeser (ok. 2650 p.n.e.)W okresie Starego Państwa dużą rolę odgrywał kult solarnego boga Re. Jego świątynie miały szczególny charakter – nie zawierały sanktuarium, bóstwo obecne było w świątyni za pośrednictwem samych promieni słonecznych. Centrum takiej świątyni był tzw. benben, obelisk umieszczony w dobrze oświetlnym miejscu.
Wygląd świątyni egipskiej
W kolejnych wiekach postępowała monumentalizacja świątyń egipskich. Nadawano im większe niż dawniej rozmiary. Świątynie, podobnie jak grobowce, wznoszono z kamienia, znacznie trwalszego niż suszona na słońcu cegła. W dekoracji i elementach architektonicznych naśladowano jednak dawne budowle z nietrwałych materiałów. Monumentalna, najbardziej efektowna postać świątyni egipskiej wykształciła się około XVI w. p.n.e. w okresie Nowego Państwa. Miejsce kultu usytuowane było w rozbudowanym kompleksie świątynnym. Prowadziła do niego szeroka aleja, miejsce procesji, dostępne dla ogółu wiernych. Po obu stronach drogi znajdowały się rzędy rzeźbionych sfinksów, mitologicznych strażników. Nie wszystkie figury tego rodzaju wyglądają jak Wielki Sfinks, lew z głową człowieka. Np. w świątyni w Karnaku niemal sto figur ma głowy baranie. Aleja prowadzi do głównego wejścia do świątyni. Brama usytuowana była pomiędzy dwoma pylonami. Ściany pylonów ozdobione były polichromią i inskrypcjami. Przed wejściem znajdowały się jeszcze zwykle posągi władcy i para obelisków, a także maszty z powiewającymi flagami. Za bramą znajdował się czworoboczny dziedziniec z portykami, miejsce zgromadzeń. Za dziedzińcem mógł się znajdować kolejny, a za nim, poprzedzona kolejnym pylonem, sala hypostylowa.
Wnętrze świątyni egipskiej
Największa sala hypostylowa znajduje się w świątyni Amona w Karnaku, mierzy 102x53 m. Dach podtrzymywany był przez gęsto rozstawione, masywne kolumny, bogato dekorowane. Ich liczba mogła wywoływać skojarzenia z lasem. Wnętrze pogrążone było w półmroku. W głębi znajdowała się tzw. sala stołu ofiarnego a także sala pojawień. Przechowywano tam również akcesoria służące bóstwu, np. barkę służącą do symbolicznych podróży. Sercem świątyni było mroczne, położone najgłębiej sanktuarium z posągiem bóstwa. Niekiedy, zwłaszcza w późniejszych świątyniach, w budynku znajdowała się jeszcze krypta. Poszczególne strefy zastrzeżone były dla różnych grup społecznych; wstęp do sanktuarium miał tylko faraon i najwyżsi kapłani. Sama świątynia była tylko główną częścią większego kompleksu. W jego skład wchodziły dziedzińce, budynki i aleje, ogrody, całość otaczał mur. W kompleksie świątynnym musiała znaleźć się sadzawka, a przynajmniej studnia, niekiedy ze względów kultowych połączona z wodami Nilu. Ponadto w obiekcie znajdowały się budynki mieszkalne dla kapłanów, obiekty gospodarcze, magazyny, spichlerze, skarbce, niekiedy specjalne obiekty jak dom narodzin. Świątynie odgrywały rolę lokalnego centrum, także gospodarczego. Nieco inny charakter miały świątynie grobowe i świątynie wykute w skałach. Historia budowli kultowych Egiptu nie skończyła się wraz z utratą niezależności politycznej. Nowe budowle wznoszono jeszcze w III w.n.e., choć pod względem rozmiarów i znaczenia nie mogły rywalizować z wcześniejszymi realizacjami. W okresie wczesnego chrześcijaństwa, zwłaszcza po uznaniu chrześcijaństwa za religię państwową, kult starych bogów egipskich był traktowany wrogo. Odprawiania starych rytuałów zaprzestano ostatecznie prawdopodobnie w VI w.n.e.Najlepiej zachowane świątynie egipskie znajdują się w Karnaku, Luksorze, Idfu, Denderze, na wyspie File
Powiązane hasła: architektura starożytnej Grecji, architektura Rzymu, architektura islamu, siedem cudów świata starożytnego, świątynia etruska, świątynia grecka, świątynia rzymska, Więcej informacjiGrimal N., A History of Ancient Egypt, Oxford 1994Michałowski K., Nie tylko piramidy. Sztuka dawnego Egiptu, 1966Michałowski K., Od Edfu do Faras. Polskie odkrycia archeologii śródziemnomorskiej, 1974Michałowski K., Piramidy i mastaby, 1972 Niwiński A., Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu, 2004.
