Świątynia grecka

Najstarsze formy kultu praktykowane przez ludy zamieszkujące obecną Grecję nie wiązały się z budową stałych świątyń. Wczesne sanktuaria to święte gaje czy wzgórza. Ołtarze początkowo lokowano na wolnym powietrzu. Świątynia grecka, inaczej niż np. kościół, synagoga czy meczet, nie była miejscem zgromadzeń. Większość uroczystości odbywała się publicznie, w przestrzeni miejskiej, natomiast dom bóstwa był miejscem przechowywania wizerunku – posągu kultowego, a także wotów.Budowle zwykle były orientowane. W miastach lokowano je często w najważniejszych lokalizacjach (por. akropol, agora). 

Historia świątyń greckich

   Do najstarszych zabytków architektury sakralnej z ziem greckich należą ruiny świątyni z wyspy Keos, wzniesionej prawdopodobnie już w XVIII wieku p.n.e. Wczesne budowle nie zachowały się, budowano je bowiem z nietrwałych materiałów, suszonej na słońcu cegły (por. adobe) i drewna.Archeolodzy poznali lepiej świątynie z okresu archaicznego, budowane od IX-VIII w. p.n.e. Zaczął się wówczas szybki rozwój nowych form, budowle zaczęto wznosić z kamienia, powiększyły się rozmiary brył. Wiele świątyń wznoszono w okresie klasycznym. Począwszy od  III wieku p.n.e. liczba nowych założeń spadała. Wreszcie w I w. p.n.e. zaprzestano budowy świątyń, poza obiektami o małych rozmiarach i lokalnym znaczeniu. Tradycyjne miejsca kultu były jednak konserwowane i odnawiane, także wówczas, gdy Grecja stała się częścią imperium rzymskiego. Chrystianizacja Rzymu i jego prowincji zakończyła rozwój antycznych świątyń greckich. Stare obiekty zmieniły funkcje, wiele popadło w ruinę. Chrześcijańskie kościoły budowano już według nowych wzorów (por. bazylika) dostosowanych do nowej liturgii. Plan i typy świątyń greckichWczesne budynki kultowe miały prosty plan i formę megaronu. Budynek przekryty był dwuspadowym dachem, wysuniętym przed ścianę frontową i wspartym na dwóch kolumnach. Pomiędzy wysuniętymi ścianami wydzielona była w ten sposób niewielka przestrzeń przedsionka, pronaosu. Wewnątrz budynku znajdowało się pojedyncze pomieszczenie z płaskim stropem, naos. Ten rodzaj świątyni określany jest jako templum in antis. Stał się on podstawą dla późniejszych typów budowli sakralnych, zachowujących podstawowe cechy budowy.  Zdublowanie frontonu, tj. dodanie dwóch kolumn na tylnej elewacji doprowadziło do wykształcenia typu amfidistylos in antis.W VII stuleciu p.n.e. na wyspie Samos wykształcił się typ świątyni otoczonej kolumnadą. Stopniowo, przez zwiększanie liczby podpór, czyli kolumn oraz złączonych ze ścianami półkolumn, powstawały kolejne typy – prostylos, amfiprostylos, peripteros, pseudoperipteros, dipteros, pseudodypteros. Przeważająca większość świątyń budowana była na planie prostokąta z wejściem na jednym z krótszych boków. Powstawały jednak także budynki na planie koła – monopterosy i okrągłe peripterosy. Świątynie greckie wznoszono w porządkach doryckim, jońskim i korynckim. Główną rolę odegrały dwa pierwsze porządki, dorycki wykształcony w Wielkiej Grecji oraz joński związany z Azją Mniejszą. Styl koryncki wykształcił się później, u schyłku okresu klasycznego, stosowany był głównie w okresie hellenistycznym i rzymskim. Styl koryncki uznawany był za najbardziej ozdobny, jednak we wszystkich okresach świątynie zdobiono wielobarwną polichromią, ornamentami i rzeźbami. Pod wpływem greckim ukształtowały się budowle sakralne Etrurii, RzymuPowiązane hasła: historia architektury greckiej, świątynia rzymska, świątynia egipska, świątynia etruska, fryz, tympanonLiteraturaMaria Ludwika Bernhard, Historia starożytnej sztuki greckiej, Wydawnictwo Naukowe PWNElżbieta Makowiecka, Sztuka grecka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego