Wiślano-bałtycki styl
Styl wiślano-bałtycki to jedna z odmian neogotyku, wykształcona na ziemiach polskich w odpowiedzi na postulaty tworzenia stylu narodowego. Miał wyrażać charakter narodu polskiego, odwołując się do jego historii i tradycji, a bezpośrednio do gotyckich budowli. Znalazł zastosowanie głównie w architekturze sakralnej 2 poł. XIX wieku. Pojęcie stylu wiślano-bałtyckiego wprowadzili w latach 60. i 70. XIX stulecia Władysław Łuszczkiewicz i Józef Łepkowski. Władysław Łuszczkiewicz, malarz, historyk sztuki (jako pierwszy Polak pisał o sztuce romańskiej), pedagog i konserwator, działający zresztą także na wielu innych polach, był jednym z pierwszych propagatorów historyzmu na ziemiach polskich. Dokumentował zabytki architektury na terenie trzech zaborów, a na podstawie badań doszedł do wniosku, że gotyk Pomorza i ziem polskich ma cechy wspólne. Średniowieczna architektura była jego zdaniem bazą, na której powstać miała rodzima architektura współczesna. Koncepcje krakowskich badaczy spotkały się z zainteresowaniem środowiska, zwłaszcza, że podobne tendencje pojawiły się w tym czasie także w innych krajach. W krajach niemieckich neogotyk także stał się stylem narodowym, czego potwierdzeniem była odbudowa katedry w Kolonii. Szczególną popularność styl wiślano-bałtycki zdobył na Mazowszu. Sam Łuszczkiewicz po latach wycofał się z opinii o pokrewieństwie architektury gotyckiej z Pomorza i Małopolski. W Galicji popularność zyskała raczej koncepcja stylu nadwiślańskiego, innej odmiany neogotyku. Ważny dla popularyzacji stylu wiślano-bałtyckiego był ogłoszony w 1886 roku konkurs architektoniczny na projekt kościoła św. Floriana w Warszawie. Regulamin precyzował, że styl świątyni ma być ostro-łukowy w odcieniu tak zwanym wiślano-bałtyckim. W konkursie architektonicznym pierwszą nagrodę otrzymał projekt Józefa Piusa Dziekońskiego. Realizacja, uznawana przez samego architekta za jego najważniejszą pracę, była wzorem dla innych kościołów neogotyckich na ziemiach polskich. Sam Pius Dziekoński zaprojektował zresztą kilkadziesiąt kościołów w tym stylu, które zrealizowano w większych i mniejszych miastach: bazylikę katedralną Opieki NMP w Radomiu, katedrę wniebowzięcia NMP w Białymstoku, kościoły w Grybowie, Bielsku i inne.
Cechy stylu wiślano-bałtyckiego
Charakterystyczne cechy stylu to wykorzystanie czerwonej cegły jako głównego materiału budowlanego, dwuwieżowe fasady, schodkowe szczyty budowli, zastosowanie łuków ostrych, maswerków i innych detali architektonicznych występujących w architekturze gotyckiej. Ze względu na różnorodność zabytkowych wzorów i naśladowanie przez architektów także budowli zachodnioeuropejskich, lokalna odmiana neogotyku nie była jednolita stylistycznie.
