Siłownia plenerowa. Jakie są wymagania prawne i techniczne dla siłowni plenerowej?

Siłownia plenerowa (zewnętrzna) – z ang. outdoor gym albo outdoor fitness – to jeden z łatwych i dostępnych dla wszystkich sposobów zachęcenia ludzi do aktywnego spędzania czasu na zewnątrz. Budowa siłowni plenerowej wiąże się ze spełnieniem wielu wymogów prawnych i technicznych.

Spis treści

1. Siłownia plenerowa nie tylko na osiedlu mieszkaniowym
2. Siłownia plenerowa - formalności
3. Zarządzanie siłownią plenerową
4. Lokalizacja i zagospodarowanie siłowni plenerowej
5. Wyposażenie siłowni plenerowej
6. Usytuowanie siłowni plenerowej i nawierzchnia

Siłownia plenerowa nie tylko na osiedlu mieszkaniowym

Siłownia plenerowa to częsty widok w przestrzeni publicznej. Pojawiają się zarówno wzdłuż ciągów komunikacyjnych, w tym celowo planuje się je w powiązaniu z systemem ścieżek rowerowych, ale postrzegane są także jako atrakcyjne elementy programowe wielu terenów zieleni – od niewielkich skwerów po rozległe parki.Siłownie plenerowe projektuje się na terenach placówek edukacyjnych, ośrodków wypoczynkowych, sportu i rekreacji, w parkowej przestrzeni domów opieki dla seniorów i osób z dysfunkcjami, a nawet szpitali.Coraz powszechniej zakładane są i finansowane przez władze miejskie, przy czym w ostatnim czasie wiele tego typu realizacji powstało w ramach projektów zgłaszanych do budżetów obywatelskich czy innych lokalnych programów społecznych. Taką genezę mają często siłownie plenerowe lokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie lub na terenie osiedli mieszkaniowych, głównie tych starszych i otwartych. Zazwyczaj powstają w ramach wdrażanych działań modernizacji przestrzeni lub projektów rewitalizacji, będących efektem porozumienia zarządców nieruchomości z mieszkańcami. Siłownie tworzone w powiązaniu z wielorodzinną zabudową mieszkaniową umożliwiają korzystanie z nich licznej grupie osób. Z tego też względu wielu deweloperów przewiduje, iż właśnie taka forma rekreacji może stanowić jeden z pożądanych elementów sprzyjających pozyskaniu potencjalnych klientów nowo budowanych osiedli mieszkaniowych, dlatego siłownie plenerowe są coraz częściej – obok placów zabaw i miejsc kameralnego wypoczynku – dodawane do oferty zagospodarowania terenu.

Siłownia plenerowa - formalności

Budowa siłowni plenerowej wiąże się ze spełnieniem wielu wymogów prawnych, z których podstawowe zostały zawarte w następujących dokumentach:

• Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU z 1994 r. nr 89, poz. 414, z późn. zm.),
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r. nr 75, poz. 690, z późn. zm.),
• Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (DzU z 2001 r. nr 4, poz. 27, z późn. zm.),
• norma PN-EN 16630:2015-06 „Wyposażenie siłowni plenerowych zainstalowane na stałe. Wymagania bezpieczeństwa i metody badań” (opublikowana przez Polski Komitet Normalizacyjny w 2015 roku).

Zarządzanie siłownią plenerową

W art. 1 ust. 3 Ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (DzU z 2001 r. nr 4, poz. 27) mowa jest o tym, iż spółdzielnia mieszkaniowa „ma obowiązek zarządzania nieruchomościami stanowiącymi jej mienie lub nabyte na podstawie ustawy mienie jej członków”. Może ona także „zarządzać nieruchomością niestanowiącą jej mienia lub mienia jej członków na podstawie umowy zawartej z właścicielem (współwłaścicielami) tej nieruchomości”, co zawarto w art. 1 ust. 5 ww. ustawy. Zgodnie z tym do zakresu działań administracyjno-eksploatacyjnych zarządców danej spółdzielni lub wspólnoty mieszkaniowej wchodzi zarządzanie terenem pozostającym pod ich pieczą, w tym obiektów takich jak zlokalizowane w obrębie danego terenu siłownie plenerowe. Podobnie jak w przypadku placów zabaw czy zieleni osiedlowej wszelkie prace związane np. z utrzymaniem lub konserwacją tego obiektu mogą być realizowane własnymi zasobami ludzkimi. Mając na uwadze bezpieczeństwo użytkowników urządzeń, zazwyczaj celowe jest powierzenie tych zadań wyspecjalizowanym firmom zewnętrznym na podstawie podpisanych, odpowiednio sporządzonych umów określających wszelkie warunki. Właściciel lub zarządca danego obiektu budowlanego, a więc także zarządca spółdzielni lub wspólnoty mieszkaniowej, na której terenie znajdują się siłownie plenerowe, ma obowiązek utrzymywać i eksploatować je zgodnie z zasadami określonymi w art. 5 ust. 2 ustawy Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. (DzU z 1994 r. nr 89, poz. 414, z późn. zm.). Użytkowanie każdego obiektu budowlanego powinno odbywać się w sposób zgodny z jego przeznaczeniem, jak również wymaganiami ochrony środowiska. Do obowiązków zarządcy należy także utrzymywanie tych obiektów „w należytym stanie technicznym i estetycznym, nie dopuszczając do nadmiernego pogorszenia jego właściwości użytkowych i sprawności technicznej”.

Szczegółowe obowiązki stawiane właścicielom lub zarządcom obiektów budowlanych dotyczące ich utrzymania, poza wspomnianymi wyżej zasadami, zawarte są w art. 61 ww. ustawy, gdzie ust. 2 mówi, iż trzeba „zapewnić, dochowując należytej staranności, bezpieczne użytkowanie obiektu w razie wystąpienia czynników zewnętrznych oddziałujących na obiekt, związanych z działaniem człowieka lub sił natury”. Dla utrzymania urządzeń siłowni plenerowych w odpowiednim stanie technicznym, co przekłada się bezpośrednio na bezpieczeństwo ich użytkowników, konieczne jest dokonywanie regularnych przeglądów technicznych, a w razie potrzeby niezbędnych napraw i konserwacji.Nieprzestrzeganie tych wymogów wiąże się z możliwością ukarania właściciela lub zarządcy siłowni plenerowej, co określa art. 91a ustawy Prawo budowlane.Informacje o tym, kto jest podmiotem zarządzającym siłownią plenerową na terenie osiedla mieszkaniowego powinien zawierać umieszczony w widocznym i dostępnym miejscu regulamin.Usytuowanie odpowiedniej tabliczki z regulaminem należy uwzględnić już na etapie projektowania obiektu, a zalecenia dotyczące jej ustawienia w obrębie siłowni plenerowej zawarte są w normie PN-EN 16630:2015. Przed skorzystaniem z siłowni każda osoba powinna zapoznać się z regulaminem zawierającym podstawowe dane o zasadach jej użytkowania, w tym z informacjami, że jest ona ogólnodostępna, przeznaczona dla osób powyżej 140 cm wzrostu, a ćwiczenia wykonuje się bez nadzoru.Aby uniknąć sytuacji i zachowań niepożądanych, warto w regulaminie także wskazać, by przed przystąpieniem do ćwiczeń użytkownik obejrzał sprzęt dla upewnienia się, że przyrządy nie mają ewentualnych widocznych usterek, które oczywiście należy zgłosić zarządcy. Każdy użytkownik siłowni powinien także zapoznać się z instrukcją obsługi danego urządzenia znajdującą przy każdym z nich. Osoby przystępujące do ćwiczeń mają oczywiście obowiązek stosować się do tych zasad – korzystać z urządzeń siłowni plenerowej zgodnie z ich przeznaczeniem.

Lokalizacja i zagospodarowanie siłowni plenerowej

Zalecenia ogólne, którym podlegają siłownie plenerowe, zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r. nr 75, poz. 690, z późn. zm.). Według § 40 ust. 1 (rozdział 8, Zieleń i urządzenia rekreacyjne) w zespole budynków wielorodzinnych objętych jednym pozwoleniem na budowę należy, zgodnie z potrzebami użytkowników, przewidzieć m.in. miejsca rekreacyjne dostępne dla osób niepełnosprawnych. Siłownia plenerowa zaliczana jest do tego rodzaju miejsc. Dodatkowo, co najmniej 30% tej powierzchni powinno być terenem biologicznie czynnym, jeśli przepisy odrębne, czyli zapisy miejscowego planu lub decyzja o warunkach zabudowy, nie stanowią inaczej. W § 40 ust. 3 ww. rozporządzenia określono też odległość miejsc rekreacyjnych od linii rozgraniczających ulice, od okien pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi, a także od miejsc gromadzenia odpadów, które powinny wynosić co najmniej 10 m (przy jednoczesnym zachowaniu wymogów § 19 ust. 1 ww. rozporządzenia w zakresie odległości miejsc postojowych).Zgodnie z treścią zapisów normy PN-EN 11630:2015-06 siłownie plenerowe przeznaczone są dla młodzieży i dorosłych lub użytkowników o wzroście ponad 140 cm. Należy zatem wziąć pod uwagę również lokalizację takich miejsc i ich relację względem innych elementów zagospodarowania wypoczynkowego osiedli mieszkaniowych, w tym szczególnie placów zabaw dla dzieci, choć nie zostało to szczegółowo określone w aktach prawnych.Nie można ustawiać urządzeń siłowni plenerowej na terenie placu zabaw, błędem jest także montowanie ich w jego bezpośrednim sąsiedztwie, jeśli sprzęt siłowni – który zgodnie z normą nie jest przeznaczony dla dzieci – nie zostanie w żaden sposób od niego odseparowany. Oddzielenie to ma istotne znaczenie, ponieważ urządzenia siłowni plenerowej użytkowane są w zupełnie inny sposób niż wyposażenie przeznaczone dla dzieci. Obowiązują dla nich odmienne normy, a konstrukcja sprzętów stosowanych w siłowniach opiera się m.in. na innych parametrach pomiędzy elementami ruchomymi i sztywnymi, dlatego korzystanie z nich przez najmłodszych może bezpośrednio zagrażać ich bezpieczeństwu.

Podejmując decyzję o lokalizacji siłowni plenerowych na terenie osiedla mieszkaniowego, warto także wziąć pod uwagę to, iż zgodnie z art. 5.1 pkt 1 ustawy Prawo budowlane obiekt budowlany musi być zaprojektowany i zbudowany z uwzględnieniem wymagań dotyczących nie tylko bezpieczeństwa użytkowania, ale również dostępności. Wyposażenie siłowni plenerowych to – według zapisów normy PN-EN 16630:2015-06 – z założenia urządzenia ogólnodostępne. Decydując o wyborze miejsca dla siłowni, należy więc rozważyć także inne uwarunkowania sprzyjające zachowaniu funkcjonalności przestrzeni osiedlowej w ujęciu ogólnym, w tym zapobiegać powstawaniu ewentualnych kolizji. O powodzeniu inwestycji zdecyduje zapewnienie łatwego dojścia pieszym, a w wybranych sytuacjach także możliwość podjechania rowerem, jeśli np. w obrębie rozległego osiedla mieszkaniowego, jak i na jego obrzeżu, taka forma poruszania się funkcjonuje i jest popularna.

Jeśli pozwolą na to uwarunkowania przestrzenne, warto lokalizować siłownie w odległości większej niż przewidziane 10 m od okien budynków, jak również wprowadzać elementy separujące. Mimo potencjalnych ograniczeń, o których należy pamiętać, istnieje wiele możliwości umiejscowienia siłowni plenerowych w obrębie osiedla zgodnie z jego możliwościami przestrzenno-funkcjonalnymi.

Wyposażenie siłowni plenerowej

Siłownie plenerowe służą do wykonywania bez nadzoru ćwiczeń fizycznych przez użytkowników. Jak wspomniano wyżej, art. 5.1 ustawy Prawo budowlane wskazuje na konieczność projektowania i budowania tych obiektów budowlanych, zapewniając bezpieczeństwo ich użytkowania. W przypadku siłowni plenerowej kluczowe będzie dobranie odpowiednich urządzeń, co obejmuje wiele aspektów. W normie PN-EN 16630:2015-06 określono ogólne wymagania bezpieczeństwa dotyczące produkcji, montażu, kontroli i konserwacji zainstalowanego na stałe wyposażenia siłowni plenerowych. Warto zwrócić uwagę, iż nie uwzględniono w niej wyposażenia zasilanego elektrycznie, obiektów do treningu funkcjonalnego (zazwyczaj z osobnymi obciążnikami) ani torów przeszkód typu wojskowego, a także wyposażenia placów zabaw (PN-EN 1176), stacjonarnego sprzętu treningowego znajdującego się w pomieszczeniach (PN-EN 957) czy ogólnodostępnego wielofunkcyjnego sprzętu do uprawiania wielu dyscyplin sportowych (PN-EN 15312) – nawet jeśli spełniają wymagania.Norma jednoznacznie wskazuje zakres dozwolonych rozwiązań konstrukcyjnych dla urządzeń siłowni plenerowych, które producenci muszą respektować, wprowadzając urządzenia na polski rynek.

W wyposażeniu siłowni powinny zatem znaleźć się urządzenia mające potwierdzoną zgodność z normą PN-EN 16630:2015-06, co jest gwarancją bezpieczeństwa produkowanego i instalowanego sprzętu. Dodatkowo urządzenia wymagają oznakowania każdego z nich dokładnymi instrukcjami użytkowania, zapewniającymi poprawne korzystanie ze sprzętu, w tym w formie obrazkowej.Ponieważ podstawę dobrze funkcjonującej siłowni plenerowej stanowić będą tworzące jej program urządzenia, to przy ich wyborze należy kierować się także innymi wskazówkami – wyposażenie powinno być bezpieczne, solidne i trwałe, a w wielu przypadkach zapewne i wandaloodporne. A co istotne, wykonane z najwyższą starannością, z materiałów wysokiej jakości oraz właściwie dobranych do intensywności użytkowania sprzętu, w tym niewrażliwych na zmienne warunki atmosferyczne i mających odpowiednie zabezpieczenia antykorozyjne, co wydłuży ich żywotność i pozwoli obniżyć koszty eksploatacji. O wysokiej jakości urządzeń świadczyć będzie chociażby to, jak komfortowe mają siedziska, a także jak cicho pracują, a przez to pozwalają skupić się na wykonywanych czynnościach. Należy zadbać o ogólny komfort i łatwość korzystania ze sprzętu, gdyż zazwyczaj użytkownicy wykonują ćwiczenia intuicyjnie.

Możliwości przestrzenne małego osiedla lub wspólnoty mieszkaniowej pozwolą na budowę jednej niewielkiej siłowni – kilka urządzeń (cztery czy pięć) oddziałujących na różne partie mięśni można zmieścić już na powierzchni ok. 80 m². Natomiast wielohektarowe osiedle, zamieszkane przez kilka lub kilkanaście tysięcy osób, może wymagać zwiększenia liczby siłowni oraz rozbudowy, a przynajmniej zróżnicowania ich wyposażenia.

Usytuowanie siłowni plenerowej i nawierzchnia

Urządzenia siłowni plenerowych powinny być sytuowane na terenie płaskim – bez zagłębień, w których mogłaby się gromadzić woda i w konsekwencji uniemożliwiać korzystanie ze sprzętu. Dla bezpieczeństwa i komfortu ćwiczeń istotny jest także rodzaj zastosowanej nawierzchni, w tym szczególnie użytej pod samymi urządzeniami. Wybór podłoża będzie na pewno uwarunkowany dostępnością funduszy, jakie na realizację siłowni może przeznaczyć dana spółdzielnia czy wspólnota mieszkaniowa, ale powinien być zawsze podyktowany cechami danych materiałów, takich jak ich zdolność do amortyzacji czy odprowadzania wody opadowej, a także względami estetycznymi. Często stosuje się nawierzchnie naturalne, które dobrze komponują się z każdym otoczeniem – są jednocześnie najtańsze i najłatwiejsze do wykonania, ale wymagają całorocznej pielęgnacji, zwłaszcza gdy urządzenia siłowni są intensywnie użytkowane.Trawa świetnie będzie amortyzować ewentualne upadki, ale przy najczęściej używanych sprzętach mogą tworzyć się nieestetyczne klepiska i zagłębienia zbierające wodę oraz ograniczające jej wsiąkanie. Nawierzchnia ta wymaga regularnej pielęgnacji, a zazwyczaj brakuje na to funduszy.

Nawierzchnie sypkie (piaskowa i żwirowa) natomiast zapewnią dobry odpływ wody opadowej, ale poruszanie się po nich może być trudne dla niektórych użytkowników, głównie tych o ograniczeniach ruchowych. Dodatkowo ich niewłaściwe wykonanie, np. źle przygotowane podłoże pod trawnikiem albo zbyt płytka warstwa nawierzchni sypkich, obniży komfort korzystania z siłowni. Ponadto, jeśli teren nie będzie zabezpieczony, trawnik może wymagać częstego oczyszczenia ze zwierzęcych odchodów, a piasek i żwir trzeba będzie wymieniać, co wiąże się z dodatkowymi kosztami. Zarządca danej nieruchomości odpowiada przecież za utrzymanie czystości i porządku. Pewną alternatywą dla trawnika mogą być maty przerostowe, które po przerośnięciu trawą tworzą powierzchnię amortyzującą upadek, a poza tym wspierają retencjonowanie wody, podobnie jak inne nawierzchnie naturalne, a także zabezpieczą trawę przed wydeptaniem.

Koszt realizacji będzie wyższy, ale takie rozwiązanie zwiększy komfort korzystania z siłowni i pozwoli ograniczyć nakładyna jej utrzymanie. Rzadko stosowany materiał naturalny to zrębki drewna – dosyć łatwo dostępne i stosunkowo tanie, również dobrze amortyzują upadki, i dodatkowo nie roznoszą się i nie rozsypują w przeciwieństwie do piasku i żwiru. Mogą jednak wymagać uzupełnień przy intensywnym użytkowaniu oraz wymiany, gdy zostaną zanieczyszczone. Ponadto szybciej podlegają rozkładowi i wolniej schną po deszczu.Innym rodzajem nawierzchni o doskonałej amortyzacji, a także odpowiedniej miękkości, są syntetyczne maty nawierzchniowe i płyty bezpieczne (EPDM i SBR), które zaleca się stosować tam, gdzie intensywność użytkowania sprzętu siłowni jest duża. Są one wykonywane z materiałów wodoprzepuszczalnych, antypoślizgowych, odpornych na wahania temperatur, a także dostępnych w różnych kolorach, dzięki czemu można z nich układać wzory. Podobne właściwości mają wylewane elastyczne nawierzchnie poliuretanowe. Jednak w przypadku ubytków spowodowanych zużyciem, a częściej aktami wandalizmu, będą wymagały miejscowej naprawy, co może być kosztowne. A ponieważ nie są to nawierzchnie naturalne – mają także wielu przeciwników.Kolejne popularne rozwiązanie to nawierzchnie betonowe – kostka lub płyty z materiału dobrej jakości oraz charakteryzujące się zwykle wysoką estetyką i trwałością. Mimo iż koszt ich realizacji jest wyższy niż w przypadku nawierzchni naturalnych, to są one łatwe w utrzymaniu. Jest to podłoże stabilne, które przy dobrym wykonaniu pozostaje płaskie oraz eliminuje możliwość tworzenia się kałuż czy błota. Nie wymaga uzupełniania, jak ma to miejsce w przypadku nawierzchni sypkich, a odpowiednio wykonane przetrwa długie lata.Dostępna na rynku szeroka gama wzorów i barw umożliwia tworzenie zróżnicowanych projektów dostosowanych do stylistyki otoczenia. Kolorystyka takiej nawierzchni może być neutralna, nawiązywać do materiałów wykorzystanych w przestrzeni osiedlowej albo być dopasowana do stylistyki urządzeń siłowni plenerowej, co pozwoli dodatkowo wydzielić wizualnie strefę rekreacji, jednak elementy betonowe nie zapewnią komfortowego upadku z urządzenia.

dr inż. Kinga Kimic