Gospodarka odpadami w Polsce. Raport NIK

Gospodarka odpadami, zwłaszcza z tworzyw sztucznych, to aktualnie jedno z najpoważniejszych wyzwań środowiskowych i gospodarczych nie tylko w Polsce, ale na całym świecie. Odpady z tworzyw sztucznych trafiają nie tylko do mórz i oceanów. Najnowsze obserwacje potwierdzają obecność maleńkich cząstek plastiku także w powietrzu, wodzie deszczowej, pitnej oraz w niektórych produktach spożywczych. Co grozi naszemu zdrowiu, jeśli nie zmienimy gospodarki odpadami?

Spis treści

1. Co to jest gospodarka odpadami?
2. Gospodarka odpadami - coraz większy problem
3. Etapy procesu gospodarowania odpadami
4. Podział odpadów ze względu na miejsce powstawania
5. Główne sposoby unieszkodliwiania odpadów
6. Podstawowe ogniwa w systemie gospodarki odpadami
7. Najwyższa Izba Kontroli o gospodarce odpadami w Polsce
8. Brak rozwiązań w zakresie wytwarzania opakowań
9. Stanowisko Rady Przedsiębiorczości w sprawie gospodarowania odpadami w Polsce
10. Czy Polska zapłaci podatek 2 mld zł?
11. NIK popiera kierunek gospodarki odpadami o obiegu zamkniętym
12. Prognozy dla Polski w zakresie gospodarki odpadami

Co to jest gospodarka odpadami?

Gospodarka odpadami to ciąg procesów, który prowadzi do recyklingu śmieci. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy o odpadach gospodarowanie odpadami to: zbieranie, transport, przetwarzanie, nadzór, unieszkodliwianie i obrót odpadami. Gospodarka odpadami to pojecie szersze obejmujące dodatkowo wytwarzanie odpadów. 

Gospodarka odpadami - coraz większy problem

Gospodarka odpadami staje się coraz ważniejsza ze względu na to, że odpady stanowią coraz większy problem, zarówno pod względem ekonomicznym, jak i środowiskowych. Ich liczba rośnie z każdym rokiem, dlatego tak ważne jest podjęcie działań w celu poprawnego postępowania z odpadami.

Unia Europejska walczy z tym zjawiskiem od lat, mimo to w celu recyklingu gromadzi mniej niż 30% odpadów. Znacząca część wysyłana jest poza granice UE i poddawana dalszej obróbce w innych państwach, w których często obowiązują inne normy środowiskowe. Zarazem według Raportu brytyjskiego odpowiednika NIK, National Audit Office, z lipca 2018 oraz danych Krajowej Izby Gospodarki Odpadami, po wprowadzeniu przez Chiny od 2018 zakazu importu niektórych rodzajów odpadów, to Polska, obok Malezji, Turcji i Indonezji, stała się jednym z najistotniejszych rynków zagranicznych dla odbioru odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych pochodzących z Wielkiej Brytanii, która należała do największych wytwórców odpadów plastikowych w UE.

Etapy procesu gospodarowania odpadami

Proces gospodarowania odpadami dzieli się na pięć etapów:

• gromadzenie odpadów
• ich transport
• unieszkodliwianie
• recykling
• monitorowanie odpadów powstających w wyniku działalności człowieka i innych działań

Podział odpadów ze względu na miejsce powstawania

• odpady przemysłowe
• odpady komunalne

Główne sposoby unieszkodliwiania odpadów

• składowanie odpadów (niekorzystne dla środowiska)
• metody biologiczne: kompostowanie, fermentacja metanowa w komorach lub pryzmach energetycznych
• metody termiczne: spalanie, zagazowanie, odgazowanie
• przerób na paliwo
• obróbka w ziemi i glebie np. biodegradacja szlamów lub odpadów płynnych.

Podstawowe ogniwa w systemie gospodarki odpadami

W każdym systemie gospodarki odpadami, podstawowymi ogniwami są:

1. wytwórcy odpadów
2. jednostki zajmujące się odbiorem, zbieraniem i transportem odpadów
3. jednostki zajmujące się unieszkodliwianiem i/lub przetwarzaniem odpadów

Najwyższa Izba Kontroli o gospodarce odpadami w Polsce

W raporcie NIK z dnia 08.01.2021 czytamy, że działania Ministra Klimatu, a poprzednio Ministra Środowiska, jako organów odpowiedzialnych za kształtowanie polityki związanej z gospodarką odpadami na obszarze kraju, jak również pozostałych organów administracji publicznej objętych kontrolą, były niewystarczające dla ograniczenia powstawania odpadów z tworzyw sztucznych oraz ich prawidłowego zagospodarowania. Ponadto zaawansowanie prac koncepcyjnych i legislacyjnych zarówno Ministra Klimatu, jak i Ministra Rozwoju nie daje nadziei na szybkie wdrożenie w Polsce modelu gospodarki o obiegu zamkniętym.

Ministerstwo Klimatu nie dysponuje rzetelnymi danymi dotyczącymi zagospodarowania odpadów z tworzyw sztucznych. Z analizy NIK wynika, że problemy są znacznie większe niż wskazują na to dostępne dane sprawozdawcze.

Dwa odrębne systemy, jeden stworzony przez Ministra Środowiska, drugi stosowany przez GUS, stosowały odmienne metodologie obliczania i prezentowały różne, nieporównywalne ze sobą dane, dotyczące odpadów komunalnych. Z kolei obliczenia i szacunki NIK pokazały, że w 2018 r. w trzech z pięciu kontrolowanych województw głównym sposobem zagospodarowania odpadów komunalnych z tworzyw sztucznych było składowanie (od 65% do 68% wytworzonych odpadów). W kolejnych dwóch województwach dominowało przekształcanie termiczne odpadów (od 38% do 46%). Tymczasem w obowiązującej hierarchii sposobów postępowania z odpadami najwyższy priorytet mają recykling oraz przygotowanie do ponownego użycia.

Brak rozwiązań w zakresie wytwarzania opakowań

W raporcie NIK czytamy, że powolne tempo prac dotyczących zmian w gospodarce odpadami na szczeblu centralnym nie daje mocnych podstaw do oczekiwania, że w najbliższym czasie odpowiednie resorty wprowadzą radykalne rozwiązania. Minister Klimatu do tej pory nie przesądził o zasadności wdrożenia i ewentualnym kształcie systemu kaucyjnego dla opakowań, chociaż ekspertyzę zewnętrzną w tym zakresie przygotowano pod koniec 2017 roku. Nie opracowano również mechanizmów wspierania ekoprojektowania opakowań oraz nie usprawniono systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Minister nie doprowadził jeszcze do przeniesienia na grunt prawa krajowego postanowień dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady, dotyczącej opakowań i odpadów opakowaniowych. Jak najszybsze określenie obowiązujących wymogów ma znaczenie dla firm produkujących opakowania, które potrzebują czasu na przygotowanie się do nowych rozwiązań, które zaczną obowiązywać do końca 2024 r. Minister Klimatu nie dysponował szczegółowymi informacjami na temat realiów rynkowych dotyczących produkcji opakowań i produktów w opakowaniach, a także możliwości ich recyklingu. 

Stanowisko Rady Przedsiębiorczości w sprawie gospodarowania odpadami w Polsce

Stanowisko Rady Przedsiębiorczości i pilne działania naprawcze w sprawie gospodarowania odpadami w Polsce znajdą Państwo w załączonym materiale:

https://cdn.files.smcloud.net/t/2021-03-11-RP-Stanowisko-gospodarowanie-odpadami.pdf

Czy Polska zapłaci podatek 2 mld zł?

NIK zwraca uwagę, że jeżeli nie nastąpi poprawa skuteczności zagospodarowania odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych poprzez zwiększenie poziomu ich recyklingu, może to oznaczać w przyszłości konieczność zapłaty podatku przewidywanego do wprowadzenia w UE od 2021 r., nawet w kwocie przewyższającej 2 mld zł w skali całego kraju.

NIK popiera kierunek gospodarki odpadami o obiegu zamkniętym

Najwyższa Izba Kontroli oceniła pozytywnie opracowanie przez Ministra Rozwoju Mapy drogowej Transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym. Podkreślić jednak należy, że zdecydowana większość działań wskazanych ma charakter koncepcji, wytycznych lub propozycji rozwiązań prawnych, a zatem nawet pełna realizacja zaplanowanych działań nie będzie oznaczać ich automatycznego wpływu na poprawę gospodarki odpadami. Ponadto, podczas niniejszej kontroli, większość z zaplanowanych zadań była wciąż na etapie przygotowania.

Marszałkowie województw skontrolowani przez NIK (z wyjątkiem nielicznych przypadków) prawidłowo wywiązywali się z obowiązków weryfikacyjnych i sprawozdawczych dotyczących gospodarki odpadami oraz prowadzenia baz danych.

Prognozy dla Polski w zakresie gospodarki odpadami

"Niewielkie są szanse na szybkie wdrożenie w naszym kraju modelu gospodarki o obiegu zamkniętym. Wolne tempo prac koncepcyjnych i legislacyjnych zarówno Ministra Klimatu, jak i Ministra Rozwoju nie daje nadziei na rychłe ich zakończenie. Dodatkowo resorty nie mają pełnej wiedzy o problemie, gdyż system raportowania danych nie pozwala na ustalenie ilości wytworzonych odpadów z tworzyw sztucznych oraz zidentyfikowania pełnego i ostatecznego sposobu ich zagospodarowania. Zarówno na poziomie centralnym jak i lokalnym brakuje akcji informacyjnej, ukierunkowanej stricte na zapobieganie powstawaniu odpadów." - raport Najwyższej Izby Kontroli styczeń 2021.

Marzena Sarniewicz