"Kobiety o twardych zębach", czyli maszyny TBM, które drążą tunele w Polsce

Zobacz galerię 11 zdjęć

Autor: PKP PLK/UM Warszawa/UM Gdańsk/Jerzy Pinkas

W Polsce naliczyliśmy ich do tej pory dziewięć: Damroka, Wyspiarka, Maria, Krystyna, Elżbieta, Anna, Katarzyna, Faustyna i Karpatka. Dziesiąta dopiero do nas dotrze i zacznie pracę w przyszłym roku. Wszystkie maszyny mają kobiece imiona i ostre potrafiące kruszyć nawet najtwardsze skały – „zęby”. Mowa o maszynach TBM (Tunnel Boring Machine), używanych do drążenia tuneli drogowych i kolejowych.

Spis treści

1. Kobiece imiona gigantycznych maszyn do drążenia tuneli
2. Damroka wydrążyła tunel pod Martwą Wisłą w Gdańsku i skończyła na złomowisku
3. Wyspiarka przypłynęła z Chin, wydrążyła tunel w Świnoujściu i wróciła na Daleki Wschód
4. Tak wygląda tunel w Świnoujściu - zdjęcia
5. Maria, Elżbieta, Anna i Krystyna – drążą warszawskie metro
6. Faustyna i Katarzyna – drążą tunele kolejowe pod Łodzią
7. Karpatka będzie drążyła tunel drogowy na ekspresowe S19 koło Rzeszowa w Babicy
8. Tunel w Limanowej - maszyna TBM zamówiona. Na razie bez imienia

Kobiece imiona gigantycznych maszyn do drążenia tuneli

Tych dziewięć kobiecych imion na pewno nie kojarzy nam się z tak potężnymi urządzeniami zdolnymi kruszyć najtwardsze skały.

Damroka, Wyspiarka, Maria, Krystyna, Elżbieta, Anna, Katarzyna, Faustyna i Karpatka to imiona ogromnych maszyn TBM (z ang. Tunnel Boring Machine) które drążyły lub wciąż drążą w Polsce tunele drogowe i kolejowe.

Damroka wydrążyła tunel pod Martwą Wisłą w Gdańsku i skończyła na złomowisku

Najstarszą i jednocześnie pierwszą maszyną TBM użytą do drążenia tunelu w Polsce była Damroka. Tym słowiańskim imieniem nazwano maszynę, która wydrążyła dwie nitki tunelu pod Martwą Wisłą w Gdańsku.

Damroka miała tarczę o średnicy 12,6 m, była długa na 91 metrów i ważyła 2200 ton. Kosztowała 80 mln zł.

Tunel pod Martwą Wisłą to połączenie ważnych arterii komunikacyjnych Gdańska – Trasy Słowackiego z Trasą Sucharskiego. Jego budowa rozpoczęła się w październiku 2011 roku, a zakończyła w marcu 2016 roku. Oficjalne uroczyste otwarcie Tunelu odbyło się 24 kwietnia 2016 roku. Tunel pod Martwą Wisłą składa się z dwóch rur, w której znajdują się po dwa pasy ruchu. Jego długość całkowita wynosi 1377 m. Tunel wyposażony jest w 7 przejść ewakuacyjnych, które łączą obie rury, a także 2 wyjścia ewakuacyjne w budynkach technicznych. Natężenie ruchu w obu rurach Tunelu wynosi nieco ok. 29 tysięcy samochodów na dobę.

Tunel pod Martwą Wisłą:

• 1377,5 metrów - całkowita długość tunelu pod Martwą Wisłą,
• 1072,5 metrów - długość jednej wydrążonej rury tunelu,
• 11 metrów – średnica wydrążonych i obudowanych tubingami rur tunelu,
• 35 metrów – odległość od najgłębszego miejsca w tunelu do lustra Martwej Wisły,

Inwestorem budowy gdańskiego tunelu była miejska spółka Gdańskie Inwestycje Komunalne. Wykonawcąa tej inwestycji była hiszpańska firma OHL (Obrascon Huarte Lain), która wykonała ją za 885 mln zł.

Po wydrążeniu tunelu maszyna miała zostać sprzedana i użyta do innych inwestycji, jednak ostatecznie się to nie udało i Damroka, rozebrana na części skończyła na złomowisku.

Wyspiarka przypłynęła z Chin, wydrążyła tunel w Świnoujściu i wróciła na Daleki Wschód

Tunel w Świnoujściu drążyła maszyna TBM, którą nazwano – Wyspiarka. Wyspiarka była większa od Damroki – miała tarczę o średnicy 13,5 m i długość 100 metrów. Wydrążyła jednonawowy tunel o średnicy 12 metrów. Zaczęła pracę 5 marca 2021 roku. Tunel był gotowy i oddany do użytku 30 czerwca 2023 roku. Maszyna pracowała 11 metrów pod ziemią i wydrążyła 1484 metry nowej drogi.

Wykonawcą było konsorcjum firm PORR S.A. (lider konsorcjum), PORR Bau GmbH, Gülermak Agir Sanayi Inşaat ve Taahhüt A.S oraz Energopol - Szczecin S.A. Zadanie zrealizowano w systemie „zaprojektuj i zbuduj”. Inwestorem było miasto Świnoujście, a w jego imieniu inwestorem zastępczym została GDDKiA.

Czytaj też: Tunel w Świnoujściu jest jednorurowy. Drugą „rurą” są wciąż promy

Budowę zakończono w 2023 roku i 30 czerwca o godzinie 20.15 uroczyście oddano inwestycję kierowcom.

Całkowity koszt inwestycji to ponad 900 milionów złotych, z czego prawie 775,7 milionów to dofinansowanie z Unii Europejskiej (85 procent). Resztę, inwestor miasto Świnoujście, dołożył własnego budżetu.

Po zakończeniu budowy Wyspiarkę odkupił producent i maszyna, ponownie rozebrana na części, popłynęła z powrotem do Chin.

Tak wygląda tunel w Świnoujściu - zdjęcia

Zobacz galerię 19 zdjęć

Autor: ZDM Świnoujście

Maria, Elżbieta, Anna i Krystyna – drążą warszawskie metro

Do drążenia linii warszawskiego metra używane są w sumie cztery maszyny TBM o imionach Maria, Elżbieta, Anna i Krystyna. Cztery warszawskie maszyny TBM ważą ponad 650 ton każda. Są długie na niemal 100 metrów i mają średnicę ponad 6 metra każda. Są mniejsze od Damroki i Wyspiarki, bo drążą jednonawowe tunele dla warszawskiej podziemnej kolejki.

Używanie maszyn TBM do budowy metra znacznie ułatwiło prace nad tą inwestycją. Wcześniej linie metra od stacji Kabaty do stacji Racławicka metro budowano metodą odkrywkową. Ta metoda, choć tańsza, powodowała ogromne utrudnienia w ruchu w stolicy. Pierwszy odcinek I linii metra został uruchomiony 7 kwietnia 1995 roku.

Obecnie zaczyna się drążenie kolejnego odcinka metra – tym razem na Bemowie. Maszyny Anna i Krystyna zostały właśnie przetransportowane do stacji Karolin, gdzie niebawem zaczną prace.

Faustyna i Katarzyna – drążą tunele kolejowe pod Łodzią

Dwie maszyny TBM Faustyna i Katarzyna drążą bardzo ważne tunele pod Łodzią. To ogromna inwestycja – budowa kolejowego tunelu średnicowego. Rozpoczęły prace w 2020 roku.

Katarzyna – to większa maszyna TBM. Katarzyna waży 1560 ton, ma tarczę o średnicy 13,04 metra i potrafi „wgryzać się” w ziemię z prędkością nawet 10 metrów na dzień. Sama głowica maszyny waży 270 ton. Umieszczono ją w komorze startowej na głębokości 30 metrów. Stamtąd w grudniu 2020 roku zaczęła swoją pracę. Drąży dwutorowy tunel o długości prawie 3 km i średnicy zewnętrznej 12,7 m w kierunku dworca Łódź Fabryczna.Napęd główny Katarzyny waży 180 ton. Maszyna drąży tunel z prędkością maksymalną 10 metrów na dzień. Szybkość drążenia tuneli jest uzależniona przede wszystkim od budowy geologicznej obszaru, przez który przechodzi TBM.

Liczba obrotów tarczy i szybkość penetracji muszą być  dostosowane do warunków, w jakich pracuje maszyna. Średnia prędkość dla Katarzyny wynosi około sześciu ringów na dobę tj. 9,6 m. Średnio dziennie produkuje urobek wielkości około 1350 metrów sześciennych. Na co dzień, w środku maszyny pracuje od 15 do 20 osób.

Zobacz też:

• Oto podziemne królestwo Katarzyny w Łodzi. Tunele, przystanki i dworzec
• "Wielka Kaśka" z ostrymi zębami znowu zaczęła się wgryzać w ziemię pod Łodzią

Katarzyna jest zaangażowana w kontynuację budowy dworca Łódź Fabryczna, który z dworca końcowego stanie się przelotowym.  Przedsięwzięcie PKP Polskich Linii Kolejowych S.A. za około 2 mld zł jest współfinansowane z FEnIKS. Generalnym wykonawcą inwestycji jest Przedsiębiorstwo Budowy Dróg i Mostów Sp. z o.o. Mińsk Mazowiecki. Zakończenie inwestycji planuje się obecnie na 2026 rok. Będzie

później, m.in. przez konieczność wzmocnienia gruntu nad drążonymi tunelami.

Faustyna – to mniejsza maszyna TBM, która również drąży tunele kolejowe pod Łodzią. Mniejsza tarcza wydrąży 4 jednotorowe tunele o średnicy 8,5 m i łącznej długości ok. 4,5 km.

Faustyna waży 650 ton i by można ją było przenieść w inne miejsce, gdzie drąży kolejny, trzeci już tunel, konieczne były specjalistyczne dźwigi i rozkręcenie jej. Obecnie Faustyna wydrążyła już połowę trzeciego jednotorowego tunelu, który połączy stację Łódź Żabieniec z przystankiem Koziny. Na przystankach Koziny, Polesie i Śródmieście kontynuowane są roboty podziemne. Inwestycja ma otworzyć aglomerację łódzką na nowe połączenia dalekobieżne, regionalne i podmiejskie.

Karpatka będzie drążyła tunel drogowy na ekspresowe S19 koło Rzeszowa w Babicy

Karpatka to maszyna o średnicy tarczy – 15,16 metra. Jej masa całkowita to 4 367 ton. Ma zainstalowanych 471 narzędzi służących do wiercenia. TBM będzie drążyć na głębokości ponad 100 metrów, a jej maksymalny nacisk wynosi 31 700 ton. Prędkość wiercenia maszyny TBM wyniesie maksymalnie 65 mm/minutę. 11,5 dnia potrwa wydrążenie i zabezpieczenie prefabrykatami 100 metrów tunelu, a wykonanie kilometra zajmie około czterech miesięcy. Dziennie maszyna będzie zużywać średnio 87 MWh energii elektrycznej.

Maszyna w częściach przejechała prawie całą Polskę. Transport tej ogromnej tarczy obserwowały po drodze tłumy ludzi.

przyjechała w częściach z Hiszpanii. Do portu w Szczecinie przypłynęła z portu w Santander. Potem barką popłynęła do Opola. Stamtąd, już drogami przyjechała na Podkarpacie. Był to największy transport wielkogabarytowy, jaki przejeżdżał polskimi autostradami i drogami ekspresowymi. Konwoje były obserwowane przez tłumy ludzi. Maszyna wcześniej była wykorzystywana przy budowie tunelu na obwodnicy Madrytu. Będzie nie tylko drążyła w ziemi, ale jednocześnie układała specjalne żelbetowe elementy tworzące obudowę tunelu.

Czytaj też: Karpatka czeka na start. Ten tunel to wyzwanie - flisz karpacki i metan w jednym

Gdy maszyna dotarła na plac budowy tunelu na S19, przez kilka miesięcy była montowana i przygotowywana do pracy. Wtedy to też, w lipcu ubiegłego roku, podczas próbnych pompowań, które miały obniżyć zwierciadło wody, właśnie na potrzeby drążenia tunelu maszyną TBM, stwierdzono ulatnianie się gazu. Gaz pojawił się w 2 z 44 otworów studziennych. Okazało się, że to metan. Dlatego też Karpatka na razie nie rozpoczęła pracy. Po otrzymaniu projektu dozbrojenia maszyny TBM konieczne jest przygotowanie  przez wykonawcę niezbędnej dokumentacji. Chodzi o dostosowanie całego wyposażenia maszyny TBM (do pracy w warunkach zagrożenia metanowego.

Musi być ono zgodne z dyrektywą ATEX, która wymaga, by urządzenia i maszyny, które pracują w atmosferze grożącej zapalaniem lub wybuchem metanu, posiadały odpowiednie zabezpieczenia, przede wszystkim iskrobezpieczne. Na razie trwa dozbrajanie tarczy. Wciąż nie wiadomo, kiedy będzie mogła rozpocząć pracę.

Tunel w Limanowej - maszyna TBM zamówiona. Na razie bez imienia

Przed nami kolejna wielka budowa – tunel o długości prawie 4 km (3,8). To największa kolejowa infrastrukturalna inwestycja na południu Polski – mowa o rozpoczynającej się właśnie przebudowie czwartego odcinka linii kolejowej 104 Chabówka – Nowy Sącz. Powstanie tam najdłuższy tunel w Polsce, liczący prawie 4 km długości. Wydrąży go również maszyna TBM. Urządzenie, choć zamówione, jeszcze nie dotarło na plac budowy. Szacuje się, że zacznie pracę w połowie 2025 roku.Wykonawcą tej ogromnej inwestycji jest konsorcjum firm Budimex i Gülermak. Budimex, jest liderem z udziałem 50 proc.. ‎Gülermak Air ‎Sanayi Inşaat ve ‎Taahhüt ma udział 25 proc. oraz Gülermak ‎(udział 25 ‎proc.).

Czytaj też:

• Najdłuższe tunele w Polsce - istniejące oraz w budowie. Jakie tunele powstaną w Polsce?
• W przyszłym tygodniu w Śląskiem otworzą nową ekspresówkę. Prawie 7 km trasy
• Na zakopiance układają ostatnią warstwę asfaltu. Otwarcie zaplanowane
• Pod koniec wakacji zostaną otwarte dwa odcinki autostrady A2 - zapewnia GDDKiA
• Najdłuższy tunel na świecie powstaje w Alpach. Będzie gotowy w 2032 roku

Anna Dziedzic