Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach na Podkarpaciu. Kiedyś było zdewastowaną wieżą ciśnień
Autor: Gmina Lubaczów
Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach
Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach na Podkarpaciu to przykład tego, jak zaniedbany budynek może zyskać nową funkcję i drugie życie. Gminie Lubaczów udało się przemienić kolejową wieżę ciśnień w unikalną atrakcję turystyczną oraz miejsce edukacji i rozrywki nie tylko dla dzieci. Prezentujemy przemianę w cyklu „Metamorfozy na Plus”.
Spis treści
- Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach, czyli dawna wieża ciśnień w nowej roli
- Obserwatorium w Tymcach – historia. Od parowozów do teleskopów
- Przemiana wieży w obserwatorium astronomiczne. Podkarpacie sięgnęło po środki z UE
- Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach rozpoczyna działalność
- Inne „Metamorfozy na Plus”. Zobacz najbardziej spektakularne przemiany!
Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach, czyli dawna wieża ciśnień w nowej roli
Ciekawych obiektów pokolejowych są w Polsce tysiące. Większość z nich niestety nie ma szczęścia – niewykorzystywane i zapomniane, niszczeją powoli, nadgryzane zębem czasu i dewastowane przez wandali. Przykład dawnej kolejowej wieży ciśnień w Tymcach w województwie podkarpackim pokazuje jednak, że wcale nie musi tak być.
Zaniedbany obiekt z lat 50. XX w. został przejęty od PKP S.A. przez gminę Lubaczów i zrewitalizowany z wykorzystaniem środków unijnych. Przy okazji całkowicie zmienił funkcję – dziś jest to obserwatorium astronomiczne oraz miejsce edukacji na temat kosmosu i jego tajemnic. Wyposażona w nowoczesny sprzęt wieża z miejsca stała się atrakcją turystyczną, a w pobliskim budynku hydroforni zaczęto organizować prelekcje, wykłady i warsztaty. Jak udało się dokonać tej metamorfozy? Zapytaliśmy o to przedstawicieli gminy Lubaczów.
– W cyklu „Metamorfozy na Plus” prezentujemy przedsięwzięcia, dzięki którym zapomniane historyczne obiekty i wnętrza otrzymują drugie życie za sprawą pasjonatów, racjonalnych biznesmenów, rzetelnych samorządowców, czy wreszcie – niespokojnych dusz... Wszyscy oni ożywiają dzięki swoim wizjom dorobek umysłów i rąk pokoleń architektów, inwestorów i budowniczych, którzy na placu budowy zostawili przed laty nadzieję, że ich dzieło ucieszy w odległej przyszłości jeszcze niejedno oko…
Obserwatorium w Tymcach – historia. Od parowozów do teleskopów
25-metrowa budowla znana dziś jako obserwatorium w Tymcach powstała w 1954 r. jako kolejowa wieża ciśnień, czyli obiekt służący do zaopatrywania pociągów w wodę. Znajdowała się ona w betonowym zbiorniku w głowicy wieży. W czasach, gdy po szynach wciąż kursowały parowozy, wieże ciśnień były kluczowym elementem infrastruktury, bez którego lokomotywy nie mogły się obyć. Ta konkretna wieża obsługiwała linię kolejową nr 101 (Munina – Hrebenne), która, co ciekawe, powstała jeszcze w 1884 r. Obok sześciobocznej wieży działała obsługująca ją ceglana hydrofornia, w której mieściły się agregaty pompujące wodę ze studni oraz piec parowy niskociśnieniowy służący do podgrzewania wody w zimie.
Wieża ciśnień w Tymcach obsługiwała pociągi jeszcze na początku lat 90. XX w., jednak postęp technologiczny sprawił w końcu, że parowozy odeszły do lamusa, wyparte przez lokomotywy spalinowe. W efekcie wieża straciła funkcję i przestała być użytkowana, przez co szybko zaczęła popadać w ruinę. Do dewastacji obiektu przyczynili się też wandale, pokrywając ściany graffiti i wydrapanymi napisami.
Już w XXI w. gmina Lubaczów rozpoczęła szeroko zakrojony program rewitalizacji historycznych budowli regionu. W ramach pierwszego etapu, w latach 2011–2013, powstała między innymi wioska tematyczna – Kresowa Osada w Baszni Dolnej. W drugim etapie rewitalizacją objęto przede wszystkim obiekty pokolejowe. W maju 2015 r. spółka PKP S.A. Oddział Gospodarowania Nieruchomościami w Krakowie przekazała gminie Lubaczów w darowiźnie szereg obiektów, w tym m.in. zabytkowe dworce kolejowe z XIX w. oraz właśnie wieżę ciśnień w Tymcach.
Dla każdego z pozyskanych obiektów obmyślono całkiem nową rolę. O przeznaczeniu wieży na obserwatorium astronomiczne zadecydowała nie tylko jej wysokość, ale też oddalenie od sztucznych źródeł światła, które mogłyby utrudniać obserwację nieba.
– W budynku stacji Basznia utworzona zostanie galeria kolejnictwa, gdzie turyści będą mogli zapoznać się z historią oraz pamiątkami po zabytkowej linii kolejowej (…). Z kolei w budynku wieży ciśnień w Tymcach planowane jest utworzenie obserwatorium astronomicznego, zaś w pobliskim budynku stacji Basznia Dolna powstanie zaplecze socjalno-sanitarne związane z niezbędną obsługą obserwatorium – ogłosiły w 2020 r. władze gminy.
Przemiana wieży w obserwatorium astronomiczne. Podkarpacie sięgnęło po środki z UE
Rewitalizacja wieży w Tymcach rozpoczęła się w 2018 r. Przywrócenie obiektu do życia rozpoczęto od starań o pozyskanie unijnego dofinansowania. Ostatecznie koszt inwestycji wyniósł 3,2 mln zł, z czego aż 1,8 mln zł stanowiła dotacja z Unii Europejskiej. Wnioskowanie o środki na renowację stanowiło jeden z bardziej wymagających formalnie etapów całego procesu.
– Proces rewitalizacji dla gminy Lubaczów był dużym wyzwaniem. Po pierwsze pozyskanie obiektów kolejowych od PKP, następnie złożenie i prawidłowe rozliczenie niebywale trudnego wniosku o dofinansowanie i wreszcie cały proces budowlany – opowiada Wiesław Kapel, wójt gminy Lubaczów.
Właściwe roboty budowlane przy rewitalizacji dawnej wieży ciśnień rozpoczęły się 8 maja 2020 r., kiedy to wykonawcy przekazano plac budowy. Stan budynku nie był wówczas najlepszy – w górnej części wieży ziała ogromna dziura, a wewnętrzne schody wymagały pilnego remontu. Co więcej, prace prowadzono w trudnych, bo pandemicznych warunkach. Ostatecznie wszystkie przeciwności udało się przezwyciężyć, ale kilka etapów przebudowy szczególnie zapadło w pamięć Wiesława Kapela.
– W przypadku Obserwatorium wymagającą operacją był montaż kopuły, wewnątrz natomiast było to zdecydowanie wykonanie schodów zawieszonych na ścianach – wspomina wójt.
Odrestaurowany budynek przyszłego obserwatorium wyposażono w jedne z najnowocześniejszych teleskopów w Polsce. Dość wspomnieć, że urządzenia pozwalają nie tylko na obserwację nocnego nieba, ale też, co rzadkie, również oglądanie w bezpieczny sposób powierzchni Słońca. Na wieży powstał również taras widokowy.
W trakcie rewitalizacji nie ograniczono się do samego głównego budynku. Wokół wieży powstał tzw. park optyczny, czyli miejsce, w którym dzieci i młodzież mogą korzystać z rozmaitych urządzeń optycznych czy obrotowego żyroskopu, pozwalającego poczuć się jak trenujący astronauta. Z kolei dawny budynek hydroforni zaadaptowano na salę edukacyjną.
Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach rozpoczyna działalność
Po zakończeniu robót budowlanych, odbiorach technicznych i etapie wyposażania wnętrz odrestaurowane obiekty oddano do użytku mieszkańców oraz turystów. Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach otwarto we wrześniu 2022 r., w trakcie trwania Europejskich Dni Dziedzictwa. W uroczystym otwarciu wzięli udział m.in. przedstawiciele gminy, Politechniki Rzeszowskiej oraz Polskiej Akademii Nauk.
Obiekt z miejsca stał się atrakcją turystyczną, w czym bez wątpienia pomogła bliskość stacji kolejowej Basznia Dolna – od stacji do wieży obserwatorium prowadzi żwirowa droga. Goście obserwatorium mogą zatem przy okazji zapoznać się z historią kolejnictwa, odwiedzając Galerię Kolejnictwa Stacja Basznia urządzoną w zabytkowych budynkach stacyjnych.
– Jestem dumny z rewitalizacji, jaką przeszła gmina Lubaczów, nie tylko z Obserwatorium Astronomicznego, ale również ze Stacji Basznia – galerii kolejnictwa, które są obiektami przyciągającymi turystów z całej Polski – podkreśla wójt Wiesław Kapel.
Inne „Metamorfozy na Plus”. Zobacz najbardziej spektakularne przemiany!
W naszym cyklu „Metamorfozy na Plus” odwiedzamy miejsca, w których współcześni wizjonerzy i inwestorzy przywracają do świetności dorobek swoich poprzedników. Do tej pory zwróciliśmy uwagę m.in. na takie obiekty jak odrestaurowane dworce kolejowe, pałace, dworki, budynki fabryczne, świątynie, kamienice i domy jednorodzinne.
Chcesz zobaczyć więcej niezwykłych przemian budowli z całej Polski? Poznaj inne artykuły z cyklu „Metamorfozy na Plus”.
Autor: Gmina Lubaczów
Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach
Zobacz galerię: Metamorfoza dawnej wieży ciśnień w Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach na Podkarpaciu
