Rewitalizacja Starego Dworca, czyli jak krok po kroku nadać nowe życie zabytkom użyteczności publicznej
Dworzec kolejowy w Dąbrowie Górniczej to przykład tego, jak udana modernizacja może dać zabytkowi drugie życie. Budynek nie tylko odzyskał piękno, ale też stał się bardziej dostępny. Co więcej, rewitalizacja znalazła się w finale konkursu „Modernizacja Roku & Budowa XXI w.”. Z jakimi wyzwaniami mierzył się wykonawca i jak udało się je przezwyciężyć?
Spis treści
- Dworzec kolejowy w Dąbrowie Górniczej – historia w niszczejącym budynku zapisana
- Od czego zacząć rewitalizacje zabytków użyteczności publicznej
- Przebudowa dworca kolejowego w Dąbrowie – to było do zrobienia
- Rewitalizacja starego budynku – jak do tego podejść
- Eko rozwiązania przy rewitalizacji starych budynków
- Dworzec kolejowy w Dąbrowie Górniczej w finale konkursu „Modernizacja Roku & Budowa XXI w.”. Zobacz efekty!
Dworzec kolejowy w Dąbrowie Górniczej – historia w niszczejącym budynku zapisana
Dworzec kolejowy w Dąbrowie Górniczej to ceglany XIX-wieczny budynek, który – jak wiele podobnych dworców na Śląsku – dotrwał do naszych czasów w nie najlepszym stanie. Zabytek z 1845 r., zlokalizowany przy ul. Kościuszki 1, powstał w ramach budowy pierwszego odcinka Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Czyni to dworzec w Dąbrowie Górniczej ważnym świadkiem historii, gdyż była to pierwsza linia kolejowa na ziemiach Królestwa Polskiego.
W 1912 r. Droga Żelazna Warszawsko-Wiedeńska została upaństwowiona przez Rosję, zaś po 1918 r. przeszła w ręce polskie i została włączona w krajową sieć kolejową. Przez kolejne dekady dworzec w Dąbrowie Górniczej służył podróżnym niezależnie od historycznych zawirowań i wojen. Zaniedbania z okresu PRL-u sprawiły jednak, że w XXI w. budynek był już przestarzały i zaniedbany. Konieczna okazała się zatem modernizacja.
Od czego zacząć rewitalizacje zabytków użyteczności publicznej
Zabytki są w Polsce chronione prawem, a na właścicielu takiego obiektu spoczywa obowiązek dbania o jego stan w porozumieniu z konserwatorem zabytków. Chcąc przywrócić zabytkowi blask, należy w pierwszej kolejności fachowo ocenić jego stan, co pozwoli ustalić niezbędny do wykonania zakres prac. Trzeba również zapewnić inwestycji finansowanie.
Na renowację zabytku można pozyskać dofinansowanie ze środków publicznych, m.in. w formie dotacji z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. O wsparcie mogą ubiegać się zarówno osoby prywatne, jak i jednostki samorządu terytorialnego czy organizacje.
– Prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane muszą być realizowane w ramach zadań mieszczących się w ogłaszanych przez ministra programach dotyczących ochrony zabytków na dany rok – podaje resort kultury.
Następnym krokiem będzie skontaktowanie się z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, ponieważ do rozpoczęcia remontu wymagane jest uzyskanie pozwolenia. Inwestor może omówić z konserwatorem swoje plany i upewnić się, że zyskają one akceptację. Następnie można już przystąpić do formalności.
W celu uzyskania pozwolenia konserwatorskiego trzeba przedstawić szereg dokumentów, w tym akt własności, dokładny plan konserwacji obiektu oraz listę firm, które będą wykonywać roboty budowlane. Mając w ręku pozwolenie konserwatorskie, inwestor może już starać się o pozwolenie na budowę. Po jego uzyskaniu można przystąpić do prac remontowych.
Przebudowa dworca kolejowego w Dąbrowie – to było do zrobienia
W przypadku przebudowy dworca kolejowego w Dąbrowie Górniczej pracy do wykonania było sporo. Inwestorem były w tym przypadku Polskie Koleje Państwowe S.A., zaś głównym wykonawcą firma Berger Bau Polska sp. z o.o. Za projekt odpowiadała firma GPVT Pracownia Architektoniczna S.C. W ramach przebudowy, przeprowadzanej zgodnie z wytycznymi konserwatora zabytków, należało:
- poddać renowacji elewację dworca,
- dokonać wymiany dachu, stropów oraz stolarki okiennej i drzwiowej,
- wykonać przebudowę wnętrz, w tym wybudować nowe pomieszczenia do obsługi pasażerów (m.in. poczekalnia, toalety), a także pomieszczenia techniczne i przestrzeń pod najem,
- przystosować dworzec do potrzeb osób z niepełnosprawnościami,
- wyburzyć i zbudować od nowa schody zewnętrzne wraz z pochylnią,
- zbudować otwartą poczekalnię z wiatą rowerową,
- zagospodarować na nowo przestrzeń w otoczeniu dworca (w tym wykonać nowe nasadzenia zieleni),
- wykonać podziemne zbiorniki na deszczówkę,
- dokonać wymiany instalacji,
- zamontować nowe, energooszczędne oświetlenie.
Przebudowa była sporym wyzwaniem także dlatego, że przez cały okres robót stacja miała nadal obsługiwać pasażerów. Wykonawca musiał też zagwarantować dostęp do peronu osobom z trudnościami w poruszaniu się. Kłopoty sprawiał też zły stan techniczny obiektu – przy pracach remontowych konieczne okazało się podparcie ścian, a także korzystanie z podnośnika, by dostać się do wyżej położonych części budynku.
Rewitalizacja starego budynku – jak do tego podejść
Modernizację dworca w Dąbrowie Górniczej za blisko 15 mln zł brutto przeprowadzono między listopadem 2021 r. a wrześniem 2023 r. Firma Berger Bau Polska sp. z o.o. zabezpieczyła grożące zawaleniem mury i przystąpiła do właściwych prac.
Kluczowe były roboty przy fundamentach: mur fundamentowy odsłonięto poniżej poziomu odsadzki fundamentów, oczyszczono mechanicznie, wykonano naprawy ubytków i wyrównano powierzchnię ściany. W celu zabezpieczenia przed wilgocią wykonano hydroizolację wraz z montażem 3-warstwowej maty systemowej, a po osuszeniu murów piwnicznych wykonano także izolację poziomą metodą iniekcji ciśnieniowej.
Podłoga na gruncie została skuta i wykonana od nowa. Powstała ona z gruntu, podsypki ze żwiru sortowanego, betonowego podkładu zbrojonego siatką, izolacji przeciwwodnej ciężkiej, izolacji termicznej, foliiPE, jastrychu cementowego zbrojonego siatką oraz wykończenia w postaci płytek gresowych/wykładziny PCV/płytek kamiennych.
Stropy dworca wymieniono na stropy gęsto żebrowe z prefabrykowanych sprężonych belek stropowych o wymaganej odporności ogniowej. Na nowe wymieniono wszystkie elementy więźby dachowej, wykonując konstrukcję w systemie więźby prefabrykowanej łączonej na płytki kolczaste. Z materiałów zastosowano wełnę mineralną, krokwie drewniane, folię dachową o wysokiej paroprzepuszczalności, kontrłaty, deski i panele dachowe na rąbek.
Ściany zewnętrzne po remoncie składają się z odnowionej elewacji z cegły czerwonej licowej, istniejących ścian murowanych z cegły pełnej, izolacji termicznej systemowej wewnętrznej oraz tynku mineralnego cementowo-wapiennego i gładzi gipsowej. Wykonawca odtworzył też gzymsy i elementy dekoracyjne na elewacji.
W przypadku ścian wewnętrznych istniejące ściany nośne zostały oczyszczone i uzupełnione w miejscu ubytków, a następnie zastosowano tynk mineralny cementowo-wapienny i gładź gipsową. Te same materiały zostały wykorzystane w przypadku nowoprojektowanych ścian z cegły pełnej.
W budynku dworca w Dąbrowie Górniczej wykonano niezbędne instalacje elektryczne oraz sanitarne. W tym drugim przypadku chodzi o instalację centralnego ogrzewania (podłogówkę) oraz ciepła technologicznego dla central wentylacyjnych ze źródłem zasilania w postaci zestawu pomp ciepła powietrze-woda, a także instalację kanalizacji sanitarnej, wody zimnej i ciepłej, wentylacji nawiewno-wywiewnej i instalację klimatyzacji. Dodatkowo zamontowano instalacje systemu sygnalizacji pożarowej, systemu oddymiania i systemu okablowania strukturalnego.
Inne prace przeprowadzone w obiekcie przez wykonawcę to m.in. wstawienie nowej stolarki okiennej i drzwiowej (odtworzenie stanu pierwotnego, przystosowanie drzwi wejściowych do współczesnych wymogów przeciwpożarowych), wykonanie klatek schodowych na nowo w technologii żelbetowej, wyburzenie schodów zewnętrznych i wykonanie nowych z pochylnią dla wózków oraz wstawienie windy osobowej. W ramach działań na rzecz dostępności powstały także udogodnienia dla osób z dysfunkcjami wzroku: tablice multisensoryczne, nakładki na poręcze z oznaczeniami Braille’a oraz ścieżki prowadzące z płytek posadzkowych z fakturą ostrzegawczą oraz fakturą uwagi.
Warto wspomnieć także o budowie wiaty peronowej (o powierzchni zabudowy 121 m²) w formie otwartej poczekalni z wiatą rowerową. Jako zadaszenie wiaty wykorzystano płytę żelbetową wysokości 16 cm, opartą na ścianach murowanych oraz belkach i słupach żelbetowych. Pod ścianami i słupami znalazły się żelbetowe ławy fundamentowe o wysokości 40 cm. Ściany murowane zbudowano z cegły pełnej licowej, której naturalna barwa pasuje do pobliskiego budynku dworca.
Eko rozwiązania przy rewitalizacji starych budynków
Modernizując stare budynki, zwłaszcza zabytki użyteczności publicznej, zawsze warto pamiętać o kwestii ekologii. Współcześnie mamy dostęp do licznych nowoczesnych technologii i rozwiązań, które nie tylko są korzystne dla środowiska naturalnego, ale też czynią obiekt tańszym czy wygodniejszym w użytkowaniu.
Przykładem mogą być rozwiązania zastosowane przy przebudowie dworca kolejowego w Dąbrowie Górniczej. Pod budynkiem powstały zbiorniki do odzysku wody deszczowej, a w obiekcie zamontowano wydajne ogrzewanie podłogowe. Pojawiło się także ekologiczne źródło ciepła pod postacią pomp ciepła powietrze-woda. Kolejnym eko rozwiązaniem jest energooszczędne oświetlenie – zarówno lampy wewnątrz budynku dworca, jak i włączana nocą iluminacja zewnętrzna.
Inne popularne rozwiązania ekologiczne, stosowane dziś niekiedy przy modernizacjach budynków, to m.in. panele fotowoltaiczne pozwalające wytwarzać energię ze słońca. Ponieważ jednak fotowoltaika mocno wpływa na wygląd zewnętrzny budynku, jej montowanie na zabytkach to rzadkość.
Dworzec kolejowy w Dąbrowie Górniczej w finale konkursu „Modernizacja Roku & Budowa XXI w.”. Zobacz efekty!
Przebudowa dworca kolejowego w Dąbrowie Górniczej została doceniona nie tylko przez pasażerów, ale także jury konkursu „Modernizacja Roku & Budowa XXI w.”. Inwestycja znalazła się w finale konkursu, co jest tym bardziej znaczące, że w ostatnich dekadach poziom konkursu systematycznie rósł i szansę na udział w finale mają dziś tylko realizacje naprawdę imponujące.
W skład konkursowego jury wchodzą profesorowie politechnik i uczelni sprawujących patronat naukowy nad konkursem, a także przedstawiciele Ministerstwa Rozwoju i Technologii, Ministerstwa Infrastruktury, Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego, przedstawiciele Marszałków Województw, Dyrekcji Lasów Państwowych, Związku Powiatów Polskich, eksperci spośród grona laureatów konkursu, izb budownictwa i izb branżowych.
Czy dworzec w Dąbrowie Górniczej zwycięży w tegorocznej, już 28. edycji konkursu? Tego dowiemy się 27 września 2024 r. podczas uroczystości ogłoszenia wyników i wręczenia nagród na Zamku Królewskim w Warszawie. Wcześniej, bo w lipcu i sierpniu, nastąpi etap wizytacji, podczas którego jury konkursu odwiedzi obiekt oraz spotka się z inwestorem, wykonawcą i architektem. To okazja nie tylko do wymiany spostrzeżeń i doświadczeń, ale też wyraz wdzięczności dla inwestora, wykonawcy i architekta za ciężką pracę oraz osiągnięte efekty. - mówi Robert Plewiński Dyrektor Konkursu .
- Zobacz efekty modernizacji dworca w galerii: Przebudowa dworca kolejowego w Dąbrowie Górniczej
Autor: Berger Bau Polska Sp. z o.o. Wrocław
Dworzec kolejowy w Dąbrowie Górniczej – stan po przebudowie
