Wieżowce w Paryżu. Ochrona krajobrazu kulturowego miasta wzorem dla Krakowa? Konferencja Metropolie XXI wieku Paryż-Kraków
Czy doświadczenia Paryża w przekształcaniu miasta historycznego w metropolię zrównoważonego rozwoju mogą być pomocne w Polsce? Próbą odpowiedzi na to pytanie była konferencja "Metropolie XXI wieku. Rozwój przestrzenny miast: Paryż-Kraków", jaka odbyła się 11 września 2012 r. w Krakowie. Przedstawiono na niej projekty Międzynarodowego Atelier Wielkiego Paryża oraz działania Wydziału Architektury i Dziedzictwa Paryża w świetle francuskiego prawa i zaleceń UNESCO, dotyczących ochrony krajobrazu kulturowego miast.
Autor: Monika Czechowska, redaktor Muratorplus.pl
Widok pierwszego wieżowca postawionego w latach siedemdzisiątych w centrum Paryża wzburzył mieszkańców i zapoczątkował wielką dyskuję o wartości historycznego krajobrazu miejskiego
– Ochrona historycznego dziedzictwa Paryża jest konieczna, ale architektura musi się rozwijać. Miasto nie może utracić swej twórczej siły i zamienić się w muzeum. Zarządzanie miastem zabytkowym polega na konfrontacji jego dziedzictwa historycznego z nowymi potrzebami i wyzwaniami współczesnego świata. Musi trwać nieustanny dialog nowego ze starym – mówił podczas konferencji "Metropolie XXI wieku. Rozwój przestrzenny miast: Paryż-Kraków" arch. Jean-Marc Blanchecotte, Naczelny Architekt, Dyrektor Wydziału Terytorialnego Architektury i Dziedzictwa Paryża. Jednym z wielkich wyzwań współczesności jest zrównoważony rozwój aglomeracji miejskich.
Wielki Paryż metropolią zrównoważonego rozwoju
Rozwój miasta oparty na wiedzy a nie na przemyśle, budowanie tożsamości metropolitalnej jako wielkiego ośrodka naukowego i artystycznego promieniującego na otoczenie, który jednocześnie oferuje wszystkim mieszkańcom zrównoważone środowisko życia i pracy a także szeroki dostęp do zdobyczy współczesnej cywilizacji, lecz nie kosztem środowiska przyrodniczego ani dziedzictwa kultury – tak syntetycznie można scharakteryzować ideę zrównoważonej metropolii przedstawioną w wystąpieniu Bertranda Lemoine, Dyrektora Generalnego Międzynarodowego Atelier Wielkiego Paryża. Dr inż. arch. Bertrand Lemoine kieruje zespołem, którego zadaniem jest wyznaczenie kierunków rozwoju metropolii paryskiej na lata 2012-2025. Piętnaście ekip francuskich i zagranicznych architektów pracuje obecnie nie tylko nad koncepcją Wielkiego Paryża, ale także nad konkretnymi projektami dla poszczególnych obszarów miasta. Ochrona krajobrazu miejskiego jest jednym z zadań projektantów.
Zobacz więcej: Atelier International du Grand Paris
– Trzeba stworzyć miasto zrównoważone, trwałe, energooszczędne, z wydajną i sprawną komunikacją publiczną, zwarte a jednocześnie zapewniające obecność przyrody w całej jej bioróżnorodności – mówł architekt Bertrand Lemoine.
Rozwój a nie rozrost terytorialny
Wielki Paryż liczy obecnie ok. 10 mln mieszkańców i zajmuje powierzchnię 1600 km2. Jednocześnie tylko ¼ terenu regionu stołecznego jest przeznaczona pod zabudowę. Pilnie potrzebne i możliwe jest „dogęszczenie miasta”. Wiele terenów nie jest właściwie zagospodarowanych, nie ma też wielkomiejskiego charakteru i rozmachu, jakim powinna cechować się metropolia. Wielki Paryż powinien powrócić do idei wyraźnie wyodrębnionych granic miasta. Konieczny jest rozwój miasta, a nie rozrost terytorialny. Nie można w nieskończoność zajmować nowych terenów. Taki obraz wyłania się z prac studialnych i analizy problemów miasta.
W latach 70. gdy nie można było zapanować nad rozlewaniem się miasta na przyległe tereny, przyjęto koncepcję nowych miast satelickich wokół Paryża (co można porównać do miasta Nowa Huta koło Krakowa). W latach 90. włączono miasta satelickie do tzw. Wielkiego Paryża. Nadal jednak trudno było zapanować nad rozrostem metropolii, administracja rządowa postanowiła więc wziąć sprawę w swoje ręce uznając rozwój Paryża za sprawe priorytetową. Rozpoczęto konsultacje międzynarodowe - 4 lata temu - stawiając pytanie: czym jest zrównoważona metropolia? Wybrano 10 interdyscyplinarnych zespołów międzynarodowych kierowanych przez architektów i urbanistów(łącznie ok. 500 specjalistów) pracujących nad koncepcją rozwoju metropolii i konkretnymi projektami dla poszczególnych obszarów Wielkiego Paryża.
Autor: Atelier International du Grand Paris
Słabo zagospodarowany obszar wzdłuż drogi, pożądane zagęszczanie korytarzy transportowych
Za najważniejsze uznano: zmianę formy zarządzania Paryżem (powstał Związek Gmin Paryża Metropolitalnego), wypracowanie własnej koncepcji rozwoju miasta zamkniętego granicami (w opozycji do miast amerykańskich rozciągających się terytorialnie w nieskończoność), rozwój transportu publicznego i powiązanie miast satelickich między sobą a nie tylko z centrum Paryża oraz rozwój metropolii współczesnej poprzez kontynuację idei "pięknego Paryża" (rozumianego jako ochrona jego dziedzictwa i realizacja nowych "wielkich projektów" ale w zgodzie z otoczeniem - zarówno architektonicznym jak i przyrodniczym). Jest to zgodne z Konwencją UNESCO "Natura i kultura" przyjętą w 1972 roku w Krakowie, stawiającą na równi ochronę wartości przyrodniczych i kulturowych.
Środki jakie przyjęto do realizacji tych celów, a zwłaszcza koncepcji rozwoju miasta na ograniczonym terytorium to:
- lepsze wykorzystanie istniejących terenów poprzez modernizacje blokowisk i lokowanie wśród nich nowych obiektów,
- zabudowa pustych miejsc wzdłuż tras komunikacyjnych,
- zagospodarowanie terenów na peryferiach przez dogeszczenie zabudowy jednorodzinnej a także poprzez właściwe zagospodarowanie terenów wokół centrów handlowych, np. zamianę parkingów na piętrowe i nową atrakcyjną zabudowę uwolnionego terenu,
- modernizację dworców paryskich i poszerzenie ich funkcji - dworce jako nowe centra nie tylko komunikacyjne,
- wnikliwą analizę wszystkich nowych projektów (i skutków ich realizacji dla wizerunku miasta)zanim powstaną,
- włączenie "trudnych dzielnic" w krwioobieg miasta poprzez aktywną politykę rewitalizacji zaniedbanych (nie tylko przestrzennie ale i społecznie) terenów,
- rozwój "piękna Paryża" przez budowę nowych spektakularnych obiektów wybitnych architektów.
Obecnie opracowywany jest nowy plan Wielkiego Paryża. Projekty na lata 2012-2025 przewidują inwestycje w kwocie 32 mld euro, 4 nowe linie metra, 70 tys. nowych mieszkań oraz powrót tzw. "trudnych dzielnic" do Paryża postrzeganego jako miasto piękne i atrakcyjne. Realizowane są także tzw. wielkie projekty - są to projekty budynków publicznych takich jak np. Nowy Gmach Filharmonii, Stadion na 25 tys. miejsc czy Budynek Sądu (nowy wieżowiec przy bulwarze okalającym Paryż). Obecnie oddano do użytku Nowe Archiwa Francuskie - realizowany ze środków publiczych spektakularny obiekt, położony w północnej części Paryża.
Paryż a nowe wieżowce
W Paryżu można budować domy 3-5 kondygnacyjne o wysokości do 37 m (+ ewentualna nadbudowa 15 m). Nadbudowy jednak mogą być realizowane tylko punktowo, w niektórych miejscach. Reguluje to miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego z 2007 roku. Jednocześnie istnieją inne akty prawne, dotyczące ochrony zabytków i krajobrazu miejskiego, np. ustawa z 1943 roku, która wprowadziła strefę ochronną wokół każdego obiektu zabytkowego (500 m) czy ustawa z 1962 roku, która objęła bardzo rygorystyczną ochroną konserwatorską całe dzielnice Paryża (np. Le Marais, na północnym brzegu Sekwany, w której każdy pojedynczy obiekt jest zaopatrzony w tzw. Kartę budynku, a bardzo surowe przepisy ograniczają działania nie tylko na zewnątrz, ale nawet wewnątrz obiektów).
- Według mnie cały stary Kraków powinien być objęty taką właśnie rygorystyczną ochroną – mówił Jean-Marc Blanchecotte.
Autor: Atelier International du Grand Paris
W obrębie Paryża, zwłaszcza na jego obrzeżach jest jeszcze wiele możliwości zabudowy. Tereny wokół tego centrum handlowego można zagospodarować lepiej
Autor: Atelier International du Grand Paris
Widok nowej dzielnicy biznesowej Europe Nord, projekt zespołu Atelier Christian de Portzamparc
Wyższe budynki mogą być realizowane w Paryżu tylko w niektórych, ściśle wyznaczonych rejonach, głównie na obrzeżach miasta. Przepisy z 1977 roku (po wielkiej dyskusji i miażdżącej krytyce zbudowanego w latach siedemdziesiątych wieżowca Tour Montparnasse wys. 231 m) zabroniły zabudowy Paryża wysokościowcami. Jedyne odstępstwo stanowiła La Défense - dzielnica biznesu położona z dala od centrum (10 km) i charakteryzująca się zwartą zabudową wysokościową. Koncepcja zgrupowania wysokościowców na ściśle wytyczonym obszarze, do którego prowadzi Wielki Łuk (wysokości 110 m), sprawdziła się i obecnie budynki w La Défense mogą już mieć nawet 300 m wysokości. W pejzażu miasta stanowią one jedną zwartą grupę, wyraźnie wyodrębnioną, a przede wszystkim nie zakłócającą panoramy Paryża.
Wysokie obiekty pojawiają się także w innych dzielnicach (przykładem może być Budynek Świata Arabskiego albo gmach, a właściwie cztery gmachy Wielkiej Biblioteki położone w XIII dzielnicy Paryża), ale zawsze ich lokalizacja poprzedzona jest wnikliwą analizą otoczenia oraz widokowych osi Paryża. Widok na zabytek jest bowiem we Francji wartością chronioną ustawowo, i podobnie jak w 500-metrowej strefie ochronnej wokół każdego obiektu zabytkowego, szczegółowo analizuje się każdy nowy projekt. Nawet jednak po uzyskaniu wszystkich wymaganych prawem zgód (Burmistrza, Wydziału Terytorialnego Architektury i Dziedzictwa) w razie kontrowersji i sprzeciwu społecznego, decyzję o pozwoleniu na budowę można zaskarżyć do sądu i ostatecznie to sąd wydaje werdykt. Dlatego władze miasta starają się przeprowadzać szerokie konsultacje społeczne przed wydaniem pozwolenia na budowę i to się udaje.
Historyczny krajobraz miejski
- Miasta to zwierciadła cywilizacji, owoc wielowiekowej tradycji i nawarstwień kulturowych. Połowa listy Światowego Dziedzictwa UNESCO to miasta – mówił na konferencji prof. Jacek Purchla, Wiceprzewodniczący Polskiego Komitetu ds. UNESCO.
Miasto to także funkcja i proces, czyli „stawanie się miasta” - a więc migracja milionów ludzi do miast, zarówno nowych jak i tych historycznych. Do roku 2030 będzie na świecie 2 miliardy mieszkańców miast! Jednocześnie to miejsce, jego tradycja, kultura, przestrzeń i architektura są głównym czynnikiem integrującym miasto, a nie ludzie - mówią badania socjologów. Przestrzeń miast, rozumiana jako przestrzeń kultury, również w jej wymiarze artystycznym, a więc także np. widok na miasto, musi więc podlegać ochronie.
Skuteczne strategie ochrony dziedzictwa kultury wypracowuje UNESCO. Pojęcie „historyczny krajobraz miejski” jest jednym z takich właśnie narzędzi do zarządzania miastem. Polski Komitet UNESCO jest w trakcie wdrażania tej procedury.
- Nie jesteśmy w stanie niczego nakazywać, pracujemy nad rekomendacjami, natomiast rozwiązania na podstawie tych rekomendacji są wdrażane przez władze poszczególnych państw zgodnie z ich wolą. Na przykład pojęcie strefy chronionej jest bardzo różnie rozumiane w poszczególnych krajach - mówiła podczas konferencji Marie-Noel Tournoux, Koordynator konwencji Francja - UNESCO w Centrum Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Pozostaje więc mieć nadzieję, że rekomendacja UNESCO dotycząca pojęcia „miasta historycznego”, które „przestano uważać tylko za ramy, ale także samo miasto stało się godne ochrony” będzie dobrze przyjęta nie tylko w Polskim Komitecie ds. UNESCO, ale i przez władze samorządowe miast polskich.
O konferencji
Organizatorem Konferencji "Metropolie XXI wieku. Rozwój przestrzenny miast: Paryż-Kraków" była mgr Joanna Szefer, historyk sztuki, przy współpracy Instytutu Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Konferencja odbyła się 11 września w Krakowie, w Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Honorowy Patronat na konferencją objęli:
- Prof. dr hab. med. Wojciech Nowak, Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Alexis Chahtahtinsky, Konsul Generalny Francji w Krakowie
- Prof. dr hab. Jacek Majchrowski, Prezydent Miasta Krakowa
- Marek Sowa. Marszałek Województwa Małopolskiego
- Polski Komitet ds. UNESCO
