Dachy zielone jako adaptacja do zmian klimatu
Wprowadzenie na szerszą skalę dachów zielonych wpisuje się w potrzebę przeciwdziałania negatywnym skutkom zmian klimatu, adaptacji do nich i poprawy jakości życia mieszkańców miast. Ze względów ekologicznych warto stosować te rozwiązania na większą skalę, w sektorze publicznym - budować dachy zielone na obiektach wielkokubaturowych.
Artykuł ekspercki Stowarzyszenia DAFA
Duże miasta zmagają się z zanieczyszczeniem powietrza i skutkami zmian klimatu, zjawiskiem miejskiej wyspy ciepła. Obecnie w polskich miastach mieszka ok. 23,3 miliona osób, co stanowi ponad 61% ludności kraju. Zmiany klimatu mają wpływ na większość elementów funkcjonowania miasta. Powodzie, susze oraz wysokie temperatury stanowią zagrożenie dla mieszkańców miast i mogą generować wymierne straty. Jak obliczono, w latach 2001-2011 w wyniku zjawisk ekstremalnych, szczególnie powodzi i podtopień, zarejestrowano straty w wysokości ponad 56 mld zł (Podręcznik adaptacji dla miast, 2015).
Dachy zielone elementem zielonej infrastruktury
Budowanie zielonych dachów (dachy budynków pokryte roślinnością), zielonych ścian (ściany budynków pokryte roślinnością) oraz pozostawianie niezabudowanych terenów zielonych to elementy składowe tzw. zielonej infrastruktury w miastach, czyli działań związanych z obecnością roślin w mieście. W połączeniu z rozwiązaniami z zakresu tzw. błękitnej infrastruktury (system gospodarowania wodą w mieście), zwiększa retencję wody deszczowej i jest elementem przedziedziałającym powodziom (Podręcznik adaptacji dla miast, 2015).
Przykładem realizowania przez miasto świadomej polityki w zakresie zielonej i błękitnej infrastruktury może być Berlin, gdzie na Placu Poczdamskim powstały obok siebie budynki z dachami zielonymi o łącznej powierzchni 40 000 m². Dachy zielone o tak dużej łącznej powierzchni, obok zbiornika retencyjnego o objętości 3 500 m² i sztucznego jeziora o powierzchni 13 000 m² stanowią element systemu zbierania, oczyszczania i wykorzystywania krajobrazowego wód opadowych.
Błękitna i zielona infrastruktura - niwelowanie negatywnych skutków miejskiej wyspy ciepła
Miasta szczelnie zabudowane betonem, asfaltem, z dachami pokrytymi blachą, papą, czy innymi materiałami nadmiernie się nagrzewają. Efekt chłodzący w takich miastach można uzyskać, projektując rozległe tereny zielone oraz wodne. Można też stosować zieleń na dachach - większy obszar dachów i ścian zielonych obok parków, ogrodów, drzew, jezior w mieście może pomóc utrzymać temperaturę na optymalnym poziomie.
Badania prowadzone w Nowym Jorku (Rosenzweig i in. 2006) wykazały, że w upalne letnie popołudnie temperatura powierzchni dachu standardowego może być nawet o 40°C wyższa od temperatury powierzchni dachu zielonego. Średnio (pomiary prowadzone w lipcu 2003) temperatura powierzchni dachu standardowego była wyższa o 19°C w ciągu dnia i niższa o 8ºC nocą od powierzchni dachu zielonego. Z kolei temperatura wewnątrz budynku pokrytego dachem zielonym była w dzień średnio o 2°C niższa, a w nocy średnio o 0,3°C wyższa.
Aby zapobiec zjawisku miejskiej wyspy ciepła, potrzebne byłoby racjonalne planowanie przestrzeni miejskiej, uwzględniające i stymulujące powstawanie dachów zielonych o dużej powierzchni. Wymierne efekty niwelowania skutków zjawiska miejskiej wyspy ciepła można osiągnąć przy dużych, skupionych blisko siebie powierzchniach zielonych. Instalacje rozproszone na dużej powierzchni mogą nie mieć wpływu na redukcję temperatury powietrza. W związku z ocieplaniem się klimatu, zachodzi potrzeba szerszych badań w tym zakresie, współpracy nauki z biznesem i samorządami. Potrzeba inwestycji miejskich wykorzystujących na dużych dachach płaskich technologię dachów zielonych.
Zielona infrastruktura - pochłanianie zanieczyszczeń i dwutlenku węgla
Dachy zielone i zielona infrastruktura w miastach przyczyniają się do redukcji zanieczyszczeń zawartych w powietrzu – zarówno tych gazowych, jak i pyłowych. Można mówić o efekcie bezpośrednim, ponieważ roślinność występująca na tych powierzchniach produkuje tlen w procesie fotosyntezy, pochłaniając przy tym CO2. Dachy zielone mają również pośredni wpływ na redukcję CO2 - obniżając temperaturę przyczyniają się do oszczędności energetycznych, co pozwala na redukcję zanieczyszczeń (przede wszystkim CO2) emitowanych przy produkcji energii. Oszczędności energii w budynkach wyposażonych w zielone dachy wynikają przede wszystkim z lepszej izolacji termicznej dachu. W okresach zimowych oznacza to oszczędności energii związane z ograniczeniem strat ciepła przez strop, w okresach letnich zmniejszają potrzebę klimatyzowania pomieszczeń.
Dzięki dachom zielonym oczyszczane jest równieź powierze z pyłów (kurz, sadza, dym), które osadzają się na powierzchni roślin, a na skutek opadów atmosferycznych zostają spłukane do gruntu.
Wprowadzenie opłat za utraconą wodę
Zielone dachy pozwalają na tymczasowe retencjonowanie wód opadowych w miastach, zmniejszają i opóźniają odpływ wody opadowej, przyspieszają proces ewapotranspiracji, korzystnie wpływają na bilans wodny oraz mikroklimat danego terenu, odciążają w krytycznych sytuacjach miejskie systemy kanalizacyjne i odbiorniki naturalne, np. rzeki. Pozwalają więc zagospodarować w sposób zrównoważony cenne wody opadowe (Burszta-Adamiak, 2015).
Jak podaje Serwis Samorządowy PAP w Ministerstwie Środowiska, w Polsce są przygotowywane obecnie przepisy, zgodnie z którymi gminy, jeśli nie będą inwestowały w zatrzymywanie wody w środowisku, poniosą z tego tytułu tzw. opłatę za utraconą wodę. Jeśli np. na terenie gmin inwestor bądź właściciel zbuduje supermarket z dużym wybetonowanym parkingiem i przy okazji nie zapewni odpowiednich instalacji służących retencji, będzie obciążony taką opłatą. Opłata za utraconą wodę ma znaleźć się w obecnie opracowywanym nowym Prawie wodnym, którego projekt zapowiadany jest na koniec pierwszego półrocza br.
Poprawa jakości życia mieszkańców
Tarasy i dachy użytkowe, poza licznymi walorami ekologicznymi, to dodatkowa przestrzeń do życia i wypoczynku, która w znacznym stopniu może poprawić jakość życia mieszkańców miast. Zastosowanie dachów, tarasów, czy ścian zielonych zmienia też na korzyść estetykę budynków. Dachy zielone stają się w miastach miejscem spotkań i aktywności mieszkańców. Inspirującym trendem obecnym np. Rotterdamie, czy w Nowym Jorku jest budowa farm miejskich na dachach – mieszkańcy z własnej inicjatywy uprawiają na dachach owoce i warzywa, a nawet zakładają pasieki.
Dobre praktyki - przykłady regulacji prawnych
Pod koniec marca 2015 francuski parlament przyjął ustawę, wg której każdy nowy budynek usługowy (centra handlowe i usługowe, biurowce, hotele) będzie musiał mieć na dachu zieleń lub ogniwa słoneczne. Podobne działania wspierające rozwój dachów zielonych prowadzone są od dłuższego czasu w Niemczech, Londynie, Bazylei, Chicago czy Portland.Dobrym przykładem wspierania na szczeblu krajowym i gminnym rozwoju dachów zielonych jako rozwiązań proekologicznych i przeciwpowodziowych jest Dania. Dania stworzyła rządowy program, w ramach którego każde miasto miało przygotować plan działań adaptacyjnych w odniesieniu do zmian klimatycznych. Skutkiem zmian klimatu są gwałtowne zjawiska atmosferyczne i anomalia pogodowe, np. nawałnicowe deszcze – Kopenhaga doświadczyła poburzowych podtopień w 2011 r., co spowodowało, że politycy z większą determinacją zaczęli działać w kierunku rozwiązań, które mają zapobiegać w przyszłości podobnym katastrofom.
W Kopenhadze powstał Adaptacyjny Plan Klimatyczny, zakładający wiele zielonych inicjatyw i projektów przeciwdziałających negatywnym skutkom zmian klimatu. Jednym z punktów tego programu jest postanowienie, aby miasto adaptowało się do zmian klimatu poprzez zielone dachy i fasady. Powstał program zielonych dachów: w 2010 podjęto decyzję, aby wszystkie nowo budowane i modernizowane budynki z dachami płaskimi były obsadzane roślinami. Obowiązek tworzenia zielonych dachów istnieje w większości planów lokalnych, a plany przyjęte w 2010 i 2011 roku przewidują powstanie ok. 200 000 m² powierzchni zielonych dachów. Program zielonych dachów w Kopenhadze stanowi część większego planu, aby do 2025 r. stać się miastem neutralnym pod względem CO2.
W tym roku w Warszawie odbędą się dwie ciekawe konferencje, podczas których będzie można poznać dobre praktyki związane w wykorzystywaniem zieleni w miastach.
Pierwsza z nich „ZIELONE MIASTA – Miasto jako ogród, czyli nowa szansa terenów otwartych”, zaplanowana na 10 czerwca 2016, będzie poruszać kwestie „zielonych” strategii rozwoju miast, ogrodów i parków miejskich. Podczas tego wydarzenia będzie można usłyszeć m.in. wystąpienie przedstawiciela Urzędu Rozwoju Miasta i Środowiska miasta Hamburg, Klausa Hoppe, który omówi strategię miasta w zakresie stosowania zielonych dachów.
Drugie, warte uwagi, wydarzenie, to „REVITAL TOTAL – NOWE STARE MIASTA, czyli rewitalizacja zaniedbanych obszarów śródmiejskich” zaplanowane jest na 14 października 2016. Będzie można tego dnia dowiedzieć się o strategii rewitalizacji miasta Berlin. Przedstawione zostaną również polskie przykłady projektów rewitalizacji z Warszawy i Łodzi.
Obie konferencje będą miały miejsce w budynku SARP przy ulicy Foksal 2 w Warszawie. Odbędą się w ramach WARSZAWSKICH ROZMÓW ARCHITEKTONICZNYCH, polsko-niemieckiego cyklu wykładowo-dyskusyjnego na tematy dotyczące rozwoju miasta. Od mają do listopada 2016 towarzyszyć im będzie „Festiwal Ogrodów“, podczas którego w symboliczny i kreatywny sposób przedstawione zostaną roślinne interpretacje Zielonego Miasta w centralnych lokalizacjach Warszawy. Całość składa się na projekt „ZIELONE MIASTO”, mający na celu zwiększenie świadomości znaczenia zieleni miejskiej dla mieszkańców. Festiwal realizowany jest z okazji Roku Jubileuszowego 25 lat podpisania Polsko-Niemieckiego Traktatu o Dobrym Sąsiedztwie i Przyjaznej Współpracy. Organizatorem przedsięwzięć Roku Jubileuszowego jest Ambasada Niemiec i Goethe Institut w Warszawie, a kuratorką projektu została architekt krajobrazu Izabela Małachowska-Coqui.
Nowatorskie działania we Wrocławiu
Nowatorskie działania w zakresie wykorzystywania potencjału zielonej infrastruktury w Polsce można zauważyć we Wrocławiu, gdzie we wrześniu 2015 Rada Miejska przyjęła „Uchwałę nr XV/268/15 w sprawie zwolnień od podatku od nieruchomości powierzchni użytkowych lokali mieszkalnych w ramach projektu intensyfikacji powstawania terenów zieleni w obrębie Miasta Wrocławia”. Zgodnie z uchwałą powierzchnie użytkowe lokali mieszkalnych znajdujące się w budynkach, w których w trakcie obowiązywania uchwały wykonane zostały zielone dachy, czy zainstalowane zostały na ścianach zewnętrznych ogrody wertykalne o powierzchni nasadzeń roślinnych nie mniejszej niż 15 m², zostają zwolnione od podatku od nieruchomości. Zielony ogród na dachu musi być wielowarstwowy, rośliny powinny być wieloletnie, a warstwa wegetacyjna nie może być mniejsza niż 40 cm. Na podstawie uchwały zwolnieniu nie podlegają powierzchnie użytkowe zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej. Warto zastanowić się nad przedstawionymi tu walorami ekologicznymi dachów zielonych i przykładami prowadzenia świadomej polityki związanej z wykorzystaniem ich potencjału w działaniach, których celem jest adaptacja do zmian klimatu.
Literatura:Lewit E. Ambasada Danii, Kopenhaga – Program „Miasto zielonych dachów”, konferencja Ogród nad głową, Kraków 18.01.2103.Walawender J.P., Wpływ dachów zielonych na warunki klimatyczne w mieście, serwis internetowy ZielonaInfrastruktura.pl, 2015.Podręcznik adaptacji dla miast, wytyczne do przygotowania Miejskiego Planu Adaptacji do zmian klimatu, Ministerstwo Środowiska, 2015.Burszta-Adamiak E., Zielone dachy jako element zrównoważonych systemów odwadniających na terenach zurbanizowanych, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, 2015.
