Zielony dach. Trawnik, łąka kwietna a może zagajnik na dachu?

Zielone dachy w Norwegii nikogo nie dziwią. Trawy na dachach to tutaj wielowiekowa tradycja. Dawne dwory, domy, warszaty a nawet miejskie kamienice od zawsze kryto darnią. Zielony dach przypominający trawnik czy łąkę kwietną szczególnie efektownie wygląda na dachu skośnym. W chłodnym norweskim klimacie takie pokrycie dachowe sprawdza się znakomicie - nawet na dalekiej północy, gdzie zimy są długie i surowe.

Zielony dach - standard w Norwegii

Dziś, gdy wiele mówi się o ochronie przyrody i pilnej potrzebie przeciwdziałania zmianom klimatu, ekologiczne rozwiązania są w cenie na całym świecie.  Zwiększenie powierzchni biologicznie czynnej poprzez założenie łąki na dachu to pożądane rozwiązanie w wielu zatłoczonych i nadmiernie zabudowanych aglomeracjach świata. To nie tylko futurystyczna wizja ekologów, ale obecnie także realne zamówienia inwestorów, którym podobają się takie "awangardowe i nowoczesne rozwiązania" promowane przez światowej sławy architektów.

Tymczasem w Norwegii zielony dach to dobrze wszystkim znana codzienność. Tym sposobem kryje się tutaj domy, zarówno w miastach, jak i na wsi, a także przystanki autobusowe i zabudowania fabryczne, sklepy i zajazdy przydrożne, skromne domki rybaków oraz prestiżowe obiekty kultury - muzea, teatry, estrady.

Technologia krycia dachów darnią bardzo się rozwinęła. Wiele firm na świecie oferuje systemowe rozwiązania zielonych dachów, zarówno ekstensywnych (ziołowych i trawiastych), jak i intensywnych (z prawdziwymi ogrodami kwiatowymi, krzewami, a nawet drzewami). Ale norweskie zabudowania nadal zachwycają, a stare tradycyjne techniki budzą podziw.

Klimat mniej surowy, poglądy bardziej.

Czy można skorzystać z doświadczeń norweskich budowniczych także i u nas? Klimat mamy łagodniejszy, ilość opadów co prawda mniejszą niż na zachodnim wybrzeżu Norwegii, gdzie pada prawie codziennie, ale z pewnością porównywalną z centralnie położonym górnicznym miasteczkiem Røros. Kluczowe wydaje się być nastawienie społeczne. W Norwegii, podobnie jak w w wielu innych krajach europejskich, pozostawia się stare zabudowania drewniane konserwując je i pielęgnując. Rozwija się także dawne techniki budowlane. Ochrona środowiska i krajobrazu stały się normą, a wtopione w pejzaż budynki są bardzo pożądane.U nas ciągle widać tendencję do jak największego odróżnienia się od sąsiedniej zabudowy. Niszczona jest lokalna tradycja, a stare domy drewniane zamieniane na betonowe bunkry. Czy ktoś w Polsce zechce mieszkać w "ziemiance", jak pogardliwie określa się domy kryte darnią? Zachwyceni tą koncepcją są tylko artyści i mieszczuchy z wielkich miast złaknieni kontaktu z przyrodą. Warto jednak, by poznała ją i polubiła także "Polska powiatowa" – może wówczas nastapią pozytywne zmiany w krajobrazie terenów wiejskich.

Zalety zielonych dachów

Dachy pokryte roślinnością mogą w dużym stopniu zrekompensować utratę zieleni na rzecz terenów zabudowanych. Zielony dach obsadzony miejscowymi gatunkami roślin sprzyja przywróceniu równowagi przyrodniczej. Nie bez znaczenia jest też fakt, że pokryty roślinami dach można zaliczyć do powierzchni biologicznie czynnej, co na małej działce może mieć duże znaczenie. Inne zalety zielonego dachu to:

• Dobra izolacyjność akustyczna – zieleń dachowa ogranicza odbijanie się dźwięku o 3 dB oraz poprawia dźwiękochłonność dachu nawet o 8 dB.
• Termoizolacja – temperatura zwykłego dachu może dochodzić latem do 80°C, natomiast dach pokryty zielenią nigdy nie nagrzeje się do tego stopnia – latem chłodzi, a zimą zapewnia dodatkową izolację cieplną. Stosowaną w systemowych rozwiązaniach termoizolację można zaliczać do ogólnej izolacji budynku.
• Większa trwałość dachu – właściwe pokrycie dachu jest chronione przed promieniami UV, śniegiem i gradobiciem. Pod warstwą ziemi nie występują naprężenia związane ze zmianami temperatury, tak jak ma to miejsce w zwykłym dachu.

W miastach i innych terenach zurbanizowanych istotne jest:

• Wiązanie pyłów i substancji szkodliwych – azotany i inne substancje lotne zostają zatrzymane i przetworzone przez rośliny.
• Poprawa mikroklimatu – dachy pokryte roślinnością nawilżają powietrze i hamują jego ruchy; zapewniają też chłodzenie podczas upałów.
• Zmniejszenie kosztów odprowadzania wody – zielone dachy zatrzymują od 50 do 90% opadów, z których większość odparowuje, dzięki czemu można zmniejszyć liczbę i przekroje rynien oraz rur spustowych; zmniejsza się też ilość wody, którą trzeba odprowadzić kolektorami miejskimi.
• Bardziej ekonomiczna praca urządzeń klimatyzacyjnych – spowodowana jest mniejszym nagrzewaniem się dachu.
• Zwiększenie powierzchni, z której bezpiecznie mogą korzystać ptaki, a także ludzie, gdy na dachu zaplanuje się ogród wypoczynkowy czy ścieżkę spacerową.

Dach zielony. Jak to się robi?

Istnieje wiele sprawdzonych sposobów na trwały i bezpieczny dach pokryty roślinnością. Są wyspecjalizowane firmy proponujące systemy ogrodów ekstensywnych i intensywnych przeznaczone do poszczególnych typów dachów – płaskich i spadzistych (które mogą mieć różne nachylenie połaci – od 10 do ok. 35 stopni). Oferowane są specjalistyczne produkty i sprawdzone technologie, dzięki którym dachy są zabezpieczone przed przerastaniem korzeniami i przeciekaniem. Ale nawet wtedy, gdy nie istniały jeszcze specjalistyczne membrany oraz współczesne izolacje przeciwwilgociowe wysokiej klasy, trawiaste dachy norweskich domów sprawdzały się doskonale. A były to przeważnie budynki drewniane, dla których zawilgocenie jest szczególnie niebezpieczne, zagraża bowiem zagrzybieniem i zniszczeniem konstrukcji. Mimo tego szczególnego zagrożenia domy przetrwały lata i do dziś są w dobrym stanie technicznym –  w większości zamieszkałe.Pokrycie darnią jest populane i stosowane również w nowo wznoszonych budynkach mimo, iż jego wykonanie jest bardziej kłopotliwe niż dachu krytego blachą czy dachówką bitumiczną. Świadczy to o tym, że pod trawiastym dachem mieszka się przyjemnie i komfortowo.

Zarówno dawniej jak i dzisiaj darnią pokrywa się również dach skośny o pochyleniu połaci około 35 stopni. Stosuje się wtedy specjalne konstrukcje drewniane albo systemowe elementy z tworzyw sztucznych (np. Georaster), które zabezpieczają przez obsuwaniem się ziemi z dachu. Elementy te mają za zadanie przenosić naprężenia na stabilne podpory lub deskowania czołowe.

Konstrukcja tradycyjnego norweskiego dachu zielonego

Przy każdej norweskiej drodze spotyka się "zielone" zadaszenia przystanków autobusowych oraz przygotowanych dla podróżnych miejsc odpoczynku. W większości wykonuje się je metodą tradycyjną, nie wymagają bowiem ocieplenia. Taka konstrukcja jest znacznie łatwiejsza do wykonania niż dachy budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej z poddaszami użytkowymi.

Tradycyjnie w Norwegii darń układa się na dachu skośnym. Deszczówka z takiego dachu ścieka znacznie szybciej niż z płaskiego, ale również ułożona na dachu ziemia łatwo może ulec obsunięciu. Dlatego musi być szczególnie chroniona przed erozją. Pokrycie dachu powinno być szczelne (hydroizolacja) i jednocześnie odporne na przerost korzeni (zwłaszcza na połaci o większym nachyleniu, ponieważ nakładanie dodatkowej warstwy przeciwkorzeniowej jest utrudnione). Przy wyborze roślin należy wziąć pod uwagę wpływ wiatru oraz ekstremalne warunki panujące na południowej połaci dachu, która narażona jest na silne promieniowanie słoneczne, a więc wysuszenie.

Konstrukcja tradycyjnego dachu zielonego:

• Warstwa spodnia dachu (tzw. pułap) – istnieje kilka rozwiązań pułapu. Zazwyczaj stosuje się membranę przeciwwodną układaną na zakład, ale można też wybrać membranę zgrzewaną. Warunkiem prawidłowego działania jest pokrycie odporne na przerost korzeni. Membrana musi być też odporna na działanie kwasów, grzybów i pleśni.
• Konstrukcja przeciwdziałająca obsuwaniu się ziemi – na dachach skośnych zalecane są ramy z drewna, tzw. zwolnienia, aby zapobiec obsuwaniu się ziemi. Każde rozwiązanie wykonywane jest indywidualnie. Zależy ono bowiem od stopnia nachylenia i budowy dachu. Ważne jest, aby spodnia warstwa konstrukcyjna była ułożona luźno. Następnie dodaje się elementy poziome od jednej połaci dachu do drugiej i mocuje do dachu w taki sposób, że całe ramy leżą na nim "pływająco". Przy dachu o spadku ponad 30 stopni tworzy się czasem jedną lub więcej warstw albo też podpory z darni, tzw blokery. Powinny one być tak ułożone, by nie tamować spływu wody deszczowej. Uwaga! Nie można wbijać gwoździ ani wkręcać śrub przez powłokę hydroizolacyjną.
• Ziemia – składa się z torfu H2, H4 i H4-H6, nawozów NPK, drobnego żwiru i piasku. Produkty są starannie komponowane i składowane przez minimum 10 miesięcy, dzięki czemu masa jest bardzo stabilna, zwarta i nie przyjmuje wody. Standardowo dostarcza się worki ziemi o pojemności do 1000 litrów. Jeden worek przewidziany jest na około 6,5 m² dachu (warstwa o grubości 15-18 cm). Masa jednego worka to okolo 500-600 kg. Uwaga! Nasiąknięta wodą ziemia waży około 100 kg/m², dlatego ważne jest, aby była ona rozprowadzana po obu stronach dachu równocześnie (musi być utrzymana równowaga obciążeń między połaciami dachu).
• Trawa – aby uzyskać zielone pokrycie dachowe, które wytrzyma w trudnych warunkach i będzie wyglądać naturalnie, warto korzystać z gatunków traw, które dominują na danym obszarze. Trzeba zobaczyć, co rośnie wokół domu, by wybrać nasiona tych właśnie roślin i domieszać je do kupionych nasion trawy lub do gotowej mieszanki czy maty roślinnej (oferują je firmy zakładające ogrody na dachach).
• Siatka – na powierzchniach eksponowanych na wiatr, zalecane jest korzystanie z siatki ułożonej ponad warstwą ziemi. W szczególności, powinien być nią okryty grzbiet dachu (kalenica). Siatkę rozciąga się od kalenicy w dół, po każdej stronie dachu, następnie mocuje, na przyklad metalowymi zszywkami (dawniej ją przywiązywano). Trzeba pamiętać, aby nasiona traw wysiać przed rozciągnięciem siatki.
• Kora – była używana dawniej do stabilizowania okapu, dziś kora brzozowa jest stosowana jako element ozdobny. Norwegowie są bardzo przywiązani do swojej tradycji. Układają ją mimo, że z technicznego punku widzenia często dziś nie jest potrzebna. Aby łatwo było ją zaplatać, paski kory powinny być namoczone na kilka godzin przed użyciem, by zmiękły.

Zobacz galerię 2 zdjęcia

Autor: Barbara Kawecka-Zygadło

... i współczesne

Zobacz galerię 6 zdjęć

Autor: Barbara Kawecka-Zygadło