Prace renowacyjne przy zabytkowej elewacji. Co zrobić przed rozpoczęciem prac renowacyjnych?
Prace renowacyjne przy zabytkowej elewacji wymagają starannego przygotowania. Obiekty zabytkowe i ich fasady podlegają bowiem ochronie konserwatorskiej oraz przepisom prawa ustanowionym w celu ochrony zabytków. Dlatego przed rozpoczęciem jakichkolwiek prac renowacyjnych trzeba dokładnie zbadać stan techniczny fasady i określić możliwości odnowienia zabytku.
Spis treści
- Prace renowacyjne przy zabytkowej elewacji. Od czego rozpocząć odnawianie zabytku?
- Jak zaplanować prace renowacyjne?
Prace renowacyjne przy zabytkowej elewacji. Od czego rozpocząć odnawianie zabytku?
Przed podjęciem wszelkich prac renowacyjnych w obiektach zabytkowych podlegających ochronie konserwatorskiej należy uzgodnić w urzędzie ochrony zabytków zakres i sposób prowadzenia tych prac. Przymierzając się do odnowienia zabytkowej elewacji, trzeba też pamiętać, że zabytki podlegają ochronie i opiece bez względu na stan zachowania. Dlatego już na etapie planowania zakresu prac renowacyjnych warto kontaktować się z urzędem konserwatorskim, by ten wydał zalecenia konserwatorskie dla przedsięwzięcia. Określają one sposób korzystania z zabytku, metodę jego zabezpieczenia i wykonania niezbędnych prac renowacyjnych, jak również zakres dopuszczalnych zmian, które mogą być wprowadzone w konkretnym obiekcie. Zwykle właściciel, posiadacz, użytkownik zabytku załatwianie spraw urzędowych i pozyskiwanie pozwoleń zleca architektowi, który przygotowuje dokumentację projektową inwestycji.
Ani architekt, ani właściciel zabytku nie powinni jednak zapominać, że w zespole specjalistów zaangażowanych w planowanie i realizację prac renowacyjnych i restauratorskich nie może zabraknąć osób, które z racji wykształcenia i doświadczenia, w teorii i w praktyce znają się na specyfice działań podejmowanych w zabytkach. A im cenniejszy obiekt, tym szerszy zakres ochrony konserwatorskiej oraz większa odpowiedzialność za prawidłowo zaprojektowane i przeprowadzone działania. Dlatego w takich zespołach specjalistów – branżystów formowanych dla realizacji prac renowacyjnych w najcenniejszych zabytkach, najczęściej pod wodzą architekta specjalizującego się w zabytkowej architekturze, nie braknie zabytkoznawców, historyków architektury, historyków sztuki, wykonawców badań architektonicznych i konserwatorskich, specjalistycznych inwentaryzacji, konserwatorów zabytków – technologów zajmujących się zawodowo konserwacją różnych materiałów (kamienia, drewna, cegły, malarstwa, rzeźby itd.), wykonawców, np. rzemieślników uprawiających historyczne rzemiosła i posługujących się tradycyjnymi metodami pracy, czy inżynierów – specjalistów od historycznych konstrukcji. Skład zespołu projektowego i wykonawczego powinien być uzależniony od rodzaju problemów występujących w konkretnym zabytku. A duża część z nich ma związek z materiałami budowlanymi, z których wzniesiono fasadę.
W Polsce dziedzinę ochrony zabytków reguluje przede wszystkim „Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami”, opublikowana w Dzienniku Ustaw, której tekst jest ogólnie dostępny (można go pobrać np. ze strony internetowej Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf). Jeżeli fasada została uznana za zabytkową, to znaczy, że jej zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Prowadzone przy takiej elewacji prace renowacyjne restauratorskie będą działaniami mającymi na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych zabytku podlegającego ochronie konserwatorskiej (w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego części) oraz dokumentowanie tych działań.
Jak zaplanować prace renowacyjne?
Przed podjęciem jakichkolwiek prac renowacyjnych na zabytkowej fasadzie konieczne jest przygotowanie dokumentacji konserwatorskiej określającej stan zachowania zabytku i możliwości jego adaptacji. Przy jej sporządzaniu nie można pominąć historii opisywanego obiektu, jego historycznych funkcji, przemian przestrzennych i wartości. W dokumentacji analizujemy materiały i techniki wykonania zabytku (w tym stratygrafię warstw technologicznych). Przedmiotem programu prac renowacyjnych – konserwatorskich powinna być: analiza procesów zachodzących w elewacji, degradujących substancję zabytkową, określenie przyczyn tych zniszczeń, poszukiwanie sposobów na ich eliminację oraz na zabezpieczenie elewacji i przywrócenie jej odpowiedniego wyglądu. Należy także sprecyzować szczegółowy zakres i sposób prowadzenia planowanych działań przy odnawianiu zabytku oraz wskazać niezbędne do zastosowania w pracach renowacyjnych materiały i technologie.
Elementem programu powinno być również uzasadnienie koncepcji wyglądu zabytku po przeprowadzeniu prac renowacyjnych – konserwatorskich i restauratorskich, uwzględniające uwarunkowania estetyczne, historyczne i funkcjonalne czy też ustalenia naukowe wynikające z prowadzonych prac. A końcowe zalecenia konserwatorskie dla właściciela lub posiadacza zabytku pozwolą na zapewnienie późniejszej właściwej opieki nad obiektem.
W każdym przypadku prac renowacyjnych prowadzonych na konkretnej fasadzie konieczne jest postawienie diagnozy właściwej dla rozpatrywanego przypadku i umiejętne znalezienie środków zaradczych w tej konkretnej jednostkowej sytuacji. Trzeba umieć ocenić wartości zabytku i rozważyć, co będzie dla niego najlepsze. Nie można się przy tych działaniach obejść bez specjalistów z zakresu ochrony konserwatorskiej – konserwatorów zabytków. W zabytkowej fasadzie powinniśmy widzieć nie tylko zamysł twórcy – dzieło architektoniczne z kompozycją elewacji. Dla nas, żyjących na początku XXI wieku, to również zabytkowa substancja – autentyczny materiał, z którego dawni budowniczowie wznieśli obiekt, świadek przeszłości, wytworzony rękami dawnych rzemieślników. Dlatego warto mieć zawsze na uwadze, że prace renowacyjne prowadzone na zabytkowych fasadach nie służą jedynie poprawie estetyki, lecz przede wszystkim zachowaniu przeszłości.
