Renowacja elewacji i fundamentów nowego gmachu Muzeum Śląskiego w Katowicach

Renowacja elewacji i fundamentów była koniecznością. Zabytkowy budynek dawnej kopalni miał czarną od brudu cegłę elewacyjną, zawilgocone i zasolone mury, znaczne ubytki fragmentów murów, dziurawe dachy, rosnące na koronie murów drzewa i powybijane szyby w oknach. A na poprzemysłowych terenach miał powstać nowy gmach Muzeum Śląskiego.

Na początku 2014 roku Muzeum Śląskie przeniosło się do nowej siedziby, wybudowanej na poprzemysłowym terenie dawnej kopalni węgla kamiennego "Katowice". Kolekcje Muzeum Śląskiego zyskały nową oprawę. Na poprzemysłowych terenach powstał nowy główny gmach, a zabytkowe obiekty pochodzące z przełomu XIX i XX wieku po wykonaniu prac budowlano-konserwatorskich zostały zaadaptowane na powierzchnie wystawiennicze, restaurację oraz wieżę widokową, z której można zobaczyć panoramę Śląska.

Renowacja elewacji

Cegła elewacyjna czarna od grubych zabrudzeń, zawilgocone i zasolone mury, znaczne ubytki spoin, cegieł i całych fragmentów murów, dziurawe dachy, rosnące na koronie murów drzewa i powybijane szyby w oknach - tak przedstawiał się budynek przed rozpoczęciem renowacji.

Przemurowano i uzupełniono duże partie rozsypujących się murów z zastosowaniem cegły rozbiórkowej, pozyskanej podczas prac wyburzeniowych na terenie dawnej kopalni. Elewacje umyto gorącą wodą pod ciśnieniem z zastosowaniem produktu, opartego na soli kwasu fluorowodorowego. Tiksotropowa konsystencja i łagodne działanie preparatu umożliwiły wykonanie prac, bez ryzyka „przeczyszczenia” powierzchni albo zniszczenia lica cegły.

Mniejsze ubytki cegły na elewacji uzupełniono zaprawą renowacyjną dopasowaną wizualnie i technicznie do zabytkowych cegieł. Zaprawa mineralna, wybarwiona w masie na kolor cegły. Poprzez mieszanie mas np. w kolorze ceglasto-pomarańczowym, ceglasto-czerwonym i starej bieli w odpowiednich proporcjach uzyskano wiele odcieni. Po usunięciu wysypujących się z fug zapraw, spoinowanie odtworzono, wykorzystując zaprawę Remmers Fugenmörtel TK. Po usunięciu zabrudzeń kolor i uziarnienie zapraw dobrano do pierwotnie istniejących spoin. Zastosowano odmianę szarą, zawierającą wapno i tras, ze względu na podwyższoną odporność na sole siarczanowe obecne w murach budynków byłej kopalni.

Po związaniu zapraw wykonano lokalne scalenie pozostałych po czyszczeniu plam i przebarwień, stosując krzemoorganiczne farby. Dla utrwalenia efektu jaki uzyskano podczas prac renowacji na budynkach z cegły zastosowano preparat Funcosil SNL. Jest to reaktywny, oligomeryczny roztwór siloksanowy. Ze względu na małocząsteczkową strukturę w stanie wyjściowym preparat Funcosil SNL wykazuje bardzo dobrą zdolność penetracji i reaguje chemicznie w materiale budowlanym w obecności wilgoci atmosferycznej, przechodząc w hydrofobową, odporną na UV i działanie czynników atmosferycznych substancję czynną. Po zabiegu substancja czynna zmniejsza wnikanie wody i substancji szkodliwych, co powoduje zmniejszenie tendencji do powtórnego brudzenia się elewacji, a ponadto korzystnie wpływa na termikę ścian.

Renowacja fundamentów w zabytkowej kopalni

Prace nad wznoszeniem nowego muzeum rozpoczęto na przełomie czerwca i lipca 2011. Generalnym wykonawcą prac było konsorcjum firm Ferrovial Agroman SA oraz Budimex SA. Podwykonawcą prac dotyczących renowacji dwóch pokopalnianych budynków w zakresie hydroizolacji fundamentów i renowacji elewacji oraz wnętrz była Firma Projektowo Budowlana sp. j. Konior z Katowic. Specjaliści z firmy Konior we współpracy technologicznej z przedstawicielem firmy Remmers na Śląsku – Piotrem Szczepanem zrealizowali zadanie w okresie od 2011 do 2012 roku. Prace dotyczyły dwóch obiektów:

• budynku maszyny wyciągowej szybu "Warszawa" (MS-8), adaptowanego dla celów gastronomicznych,
• magazynu odzieżowego (MS-15), adaptowanego dla celów wystawienniczych Centrum Scenografii Polskiej

Dla zabezpieczenia i renowacji fundamentów konieczne było wykonanie pionowej izolacji ścian fundamentowych, a w drugim etapie - poziomej przepony hydroizolacyjnej.

Zaproponowany system pionowej hydroizolacji fundamentów składał się z następujących zabiegów gruntowania preparatem krzemianowym hydrofobowym i nałożenia powłoki hydroizolacyjnej ze szlamu uszczelniającego (modyfikowanej mikrozaprawy cementowej), odpornego na sole siarczanowe. W tym przypadku wykorzystano preparat gruntujący Remmers KIESOL, który miał za zadanie wzmocnienie i podwyższenie odporności chemicznej podłoża w wyniku krzemionkowania. To produkt zawierający hydrofobowe związki kwasu krzemowego, które powodują wgłębne uszczelnienie wilgotnego muru w wyniku hydrofobizacji i zwężenia kapilar. Remmers Kiesol, stosowany jako grunt, poprawia przyczepność warstw zapraw uszczelniających. Szlam uszczelniający Remmers Sulfatexschlämme to fabrycznie przygotowana mieszanka, zaliczana do drobnoziarnistych zapraw modyfikowanych. Remmers Sulfatexschlämme wyróżnia się wysoką wodoszczelnością, bardzo trwałym zespoleniem z mineralnymi materiałami budowlanymi, wysoką przepuszczalnością pary wodnej oraz, co najważniejsze, w przypadku budynków postindustrialnych, skażonych zanieczyszczeniami - możliwością stosowania na zasolonych podłożach.

Iniekcje poziome przeprowadzono w oparciu o sprawdzony produkt Remmers KIESOL, zastosowany w innym celu podczas wykonywania hydroizolacji pionowej. Preparat ten skutecznie hamuje transport wilgoci w materiale budowlanym przede wszystkim w murach ceglanych. Metoda zastosowana w kopalni polegała na nasączeniu pasa muru w całym jego przekroju. Po przereagowaniu zapewniło to zahamowanie transportu wilgoci w kapilarach muru ceglanego. W wyniku naturalnych procesów mur wysechł powyżej wykonanej w nim przepony.

Nowe Muzeum Śląskie w Katowicach

Nowe Muzeum Śląskie jest pierwszym obiektem wyznaczającym w Katowicach tzw. „oś kultury”, w ramach której oprócz nowego gmachu Muzeum, powstały również Międzynarodowe Centrum Kongresowe oraz siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach.

Siedziba Nowego Muzeum Śląskiego zlokalizowana została w południowej części terenu dawnej kopalni. Pozostała część terenu wraz z zabytkowymi obiektami, w miarę możliwości finansowych, włączana była w kompleks Muzeum Śląskiego. Oparcie koncepcji na idei minimalnej ingerencji w urbanistyczny układ zabytkowej kopalni, a jednocześnie potrzeba zapewnienia odpowiednich przestrzeni wystawienniczych, administracyjnych i miejsc postojowych znalazły odzwierciedlenie w zastosowaniu następujących rozwiązań:

• adaptacji historycznych obiektów dla funkcji wystawienniczych, gastronomicznych i widokowych,
• ulokowaniu nowo budowanych obiektów pod powierzchnią terenu w bezpośrednim sąsiedztwie zabytkowych obiektów.

Międzynarodowy konkurs na koncepcję architektoniczną nowego Muzeum Śląskiego oraz zagospodarowanie części terenu byłej kopalni „Katowice” rozstrzygnięto w 2007 roku. Zwyciężył projekt przygotowany przez austriacką pracownię Riegler Riewe Architekten ZT Ges.m.b.H z Grazu, zgodnie z którym wszystkie kondygnacje głównego budynku znalazły się pod ziemią. Nad powierzchnią widoczne są jedynie szklane wieże doświetlające podziemne ekspozycje. Dzięki takiemu rozwiązaniu zabytkowe budynki dawnej kopalni, mimo iż położone w głębi terenu, nie są zasłonięte nowym gmachem.

Poruszanie się po nowej siedzibie umożliwiają podziemne oraz naziemne przejścia. Wystawy zaprezentowane na wszystkich kondygnacjach w głównym budynku w całości znalazły się pod ziemią. Ponad 6000 m² powierzchni wystawienniczej umożliwia w pełni zaprezentowanie zbiorów. Na gości Nowego Muzeum Śląskiego czeka w sumie aż sześć wystaw stałych, w tym ekspozycja dotycząca historii Górnego Śląska oraz szeroko zaprezentowana kolekcja zbiorów Centrum Scenografii Polskiej.

Długo przed renowacją , czyli historia kopalni "Katowice"

Kopalnia powstała w Bogucicach, obecnej dzielnicy Katowic z inicjatywy emerytowanego rotmistrza Ignacego Ferdinanda von Beyma, który zgłosił zamiar uruchomienia kopalni na terenie ordynacji mysłowickiej, należącej do Stanisława Mieroszewskiego. Mieroszewski był posłem na Sejm Czteroletni, przedostatnim właścicielem ziemi mysłowickiej.

Odpowiadając na wyzwanie nowych czasów zakładał liczne kopalnie w swoich włościach. Kopalnia „Katowice” dawniej „Ferdinand” jest jedną z ostatnich pozostałości po Mieroszewskich w Katowicach. Kopalnia została nadana przez Wyższy Urząd Górniczy w Brzegu 3 maja 1823 r., które to nadanie 21 maja zatwierdziły wyższe władze górnicze w Berlinie. W tym samym roku uruchomiono wydobycie. Pierwotna nazwa kopalni „Ferdinand” odwołuje się do imienia von Beyma. Pierwszymi pracownikami byli specjaliści sprowadzeni z Zagłębia Wałbrzyskiego, Westfalii, Olkusza i Wieliczki.

W 1839 r. ostatni ordynat mysłowicki Aleksander Mieroszewski sprzedał ją, wraz z całymi dobrami mysłowickimi, w tym wsią Bogucice, Marii Wincklerowej. 15 lipca 1936 roku kopalnia zmieniła nazwę na „Katowice". Podczas okupacji władze niemieckie wróciły do dawnej nazwy zakładu. Po wojnie po raz kolejny zmieniono nazwę na kopalnia „Katowice", a w okresie 1953 -1956 kopalnia nosiła nazwę „Stalinogród", podobnie jak miasto, w którym się znajdowała. W lipcu 1999 zakończono eksploatację po 176 latach działalności kopalni. Przez ten okres wydobyto ponad 120 milionów ton węgla. W 2001 roku zlikwidowano 86 obiektów powierzchniowych. Pozostawiono między innymi wieże szybowe Bartosz oraz Warszawa. Obiekty zabytkowe doczekały się renowacji i kontynuują historię ziemi mysłowickiej.