Bezpieczeństwo pracy elektryka. Odzież ochronna i środki ochrony indywidualnej
W pracy na stanowisku elektryka odpowiednio dobrane odzież ochronna i środki ochrony indywidualnej gwarantują nie tylko bezpieczeństwo, ale i komfort wykonywania zadań. Bez nich nie należy podejmować żadnych czynności o szczególnie niebezpiecznym charakterze, a takie często wykonuje elektryk.
Spis treści
- Odzież ochronna
- Obuwie ochronne
- Rękawice ochronne
- Wyposażenie do pracy na wysokości
- Dodatkowe wyposażenie robocze
Brak odzieży oraz środków ochrony indywidualnej lub niewłaściwy ich dobór każdego roku stanowi przyczynę kilku tysięcy wypadków przy pracy (według danych Głównego Urzędu Statystycznego). W przypadku elektryków tego rodzaju zdarzenia mogą nieść za sobą tragiczne konsekwencje, dlatego dopasowanie i dobór odzieży oraz sprzętu ochrony osobistej powinny być przeprowadzane ze szczególną uwagą i uwarunkowane przede wszystkim charakterem zagrożeń mogących wystąpić w danym środowisku pracy.
Przykładowo, konieczność wykonywania prac instalacyjnych na wysokości będzie wymagała wyposażenia pracowników nie tylko w podstawowe elementy odzieży, obuwie czy rękawice, ale także w sprzęt zabezpieczający przed upadkiem z wysokości, tj. szelki bezpieczeństwa wraz z linką bezpieczeństwa czy hełm ochronny spełniający wymagania elektroizolacyjności.
Należy przypomnieć, że zagrożenia mogą również podlegać zmianie nie tylko w zależności od zakresu przeprowadzanych czynności, lecz także miejsca realizacji zadania. Główne zagrożenie zawodowe, czyli możliwość porażenia prądem, związane jest bowiem zarówno z pracą przy wysokich napięciach, jak również może być efektem wykonywania czynności, np. wynikających z podłączenia nowego urządzenia, w trakcie którego może dojść do kontaktu z odsłoniętym elementem istniejącej instalacji. Z tego względu podstawowym wyposażeniem elektryka powinna być odzież oraz środki ochronne spełniające najwyższe standardy bezpieczeństwa i odpowiadające normatywom branżowym.
Odzież ochronna
Podstawowym kryterium doboru środków ochrony dla elektryków powinna być ich zgodność z wymaganiami w zakresie zabezpieczenia przed głównymi zagrożeniami, tj. możliwością porażenia prądem, poparzenia łukiem elektrycznym czy kontaktem z wysoką temperaturą. Ze względu na charakter wykonywanej pracy elektryków należy wyposażyć w odzież ochronną, a więc taką, która sama w sobie stanowi zabezpieczenie przed występującymi w środowisku pracy zagrożeniami (nie mylić ze zwykłą dzieżą roboczą, mającą na celu ochronę przed zniszczeniem odzieży własnej pracownika). Odzież przeznaczona dla elektryków jest wykonywana ze specjalnych materiałów o właściwościach antyelektrostatycznych, dzięki czemu możliwe jest odprowadzanie ładunków podczas pracy w obszarze napięć elektrycznych.
Należy tu zwrócić uwagę na cztery normy branżowe:
- PN-EN 1149-5:2018-10 „Odzież ochronna. Właściwości elektrostatyczne. Część 5: Wymagania materiałowe i konstrukcyjne”,
- PN-EN 60895 „Ubiory przewodzące do stosowania podczas pracy pod napięciem przy nominalnych napięciach przemiennych do 800 kV i napięciach stałych do +/– 600 kV”,
- PN-EN 50286 „Elektroizolacyjne ubrania ochronne do prac przy instalacjach niskiego napięcia”,
- PN-EN 61482-1-2:2015-04 „Prace pod napięciem. Odzież ochronna przed zagrożeniami termicznymi spowodowanymi łukiem elektrycznym. Część 1–2: Metody badań. Metoda 2: Określanie klasy ochrony przed łukiem elektrycznym materiałów i odzieży przy zastosowaniu wymuszonego i ukierunkowanego łuku elektrycznego (komora probiercza)”.
Ubrania spełniające te wymagania nie będą się elektryzować, zapobiegną także możliwości powstania wyładowań w wewnętrznych warstwach odzieży. Ważne jest również, aby dobrane wyposażenie stanowiło ochronę dla całego ciała pracownika i było należycie dopasowane pod kątem parametrów osobowych, co zagwarantuje zabezpieczenie pracownika np. przed poparzeniem czy w trakcie realizacji czynności w pozycjach wymuszonych.
Istotnym kryterium doboru powinna być też funkcjonalność odzieży, a więc zapewnienie swobody poruszania się (również przy pracy w miejscach trudno dostępnych) czy odpowiedniej widoczności pracownika (np. na potrzeby wykonywania prac w porze nocnej lub w otoczeniu środków transportowych).
Przeczytaj również:
- Kto może być elektrykiem? Z jakimi zagrożeniami wiąże się praca elektryka?Kontrola instalacji elektrycznych w budynkach. Niezbędne narzędzia pomiarowe
Obuwie ochronne
Buty przeznaczone dla elektryka również powinny spełniać przede wszystkim wymagania ochronne w zakresie elektroizolacyjności, a dodatkowo zabezpieczać przed powstaniem urazów np. wskutek poruszania się w terenie niezagospodarowanym lub niewłaściwie uporządkowanym (a więc mieć odpowiedni typ podeszwy, np. w klasie S3).
Obuwie ochronne stosowane przez elektryków musi spełniać wymagania normy PN-EN 50321, być dopasowane rozmiarowo do pracownika – zapewniać komfort, a także charakteryzować się odpowiednimi właściwościami technicznymi, związanymi m.in. z odpornością na działanie czynników atmosferycznych czy zdolnością wentylacji.
Rękawice ochronne
Elektryk przede wszystkim wykonuje swoje zadania ręcznie, dlatego odpowiednie zabezpieczenie jego dłoni jest tu elementem kluczowym. Właściwie dobrane rękawice stanowią również bezpośredni środek ochronny przed kontaktem z prądem, z tego względu muszą spełniać konkretne wymogi w zakresie bezpieczeństwa.
Podstawową normą, która określa wymagania i metody badania rękawic chroniących przed porażeniem prądem elektrycznym, jest PN-EN 60903, należy jednak pamiętać, że zgodnie z przepisami rękawice elektroizolacyjne (wykonane z gumy lub tworzywa syntetycznego) mogą być stosowane jako sprzęt ochronny jedynie do prac z napięciami poniżej 1 kV. W przypadku wyższych są one traktowane jedynie jako pomocniczy sprzęt ochronny, tzn. że wymagane jest wdrożenie również innych zabezpieczeń o charakterze technicznym. Rękawice elektroizolacyjne różnią się między sobą właściwościami elektrycznymi, czyli wartością napięcia prądu, na którą są odporne. Na tej podstawie wyróżnia się sześć klas.
Jednocześnie w zakresie zabezpieczenia rąk elektryków warto zadbać, aby pracownicy mieli także dostęp do typowych rękawic roboczych chroniących m.in. przed urazami mechanicznymi (zgodnie z normą EN 388), gdyż mogą być one potrzebne do wykonywania pozostałych czynności związanych z realizacją zadania, np. transportu i montażu elementów czy prac porządkowych.
Wyposażenie do pracy na wysokości
W związku z różnorodnością realizowanych prac, jednym z podstawowych narzędzi używanych przez elektryków są drabiny, zarówno rozstawne, jak i przystawne. W przypadku tej drugiej grupy należy pamiętać o obowiązywaniu nowej normy DIN EN 131, wskazującej na konieczność stosowania stałego rozszerzenia podstawy drabiny w przypadku gdy jej długość przekracza 3 m.
Przy doborze drabiny warto zwrócić uwagę na jej wykonanie i zapewnić wyposażenie o cechach dielektrycznych. Wymagania szczegółowe dotyczące drabin elektroizolacyjnych zostały zawarte w normie PN-EN 50528:2010 – „Drabiny elektroizolacyjne do stosowania w pobliżu instalacji elektrycznych niskiego napięcia lub na tych instalacjach”. Należy pamiętać, że niezależnie od parametrów technicznych są one przewidziane do użytku tylko przez jedną osobę w danym momencie. Ponadto nie powinny mieć bezpośredniego kontaktu z częściami znajdującymi się pod napięciem, ale w przypadku gdy nie jest to możliwe, trzeba zapewnić odpowiednią izolację, by zminimalizować ryzyko porażenia pracownika. Co również istotne, drabina elektroizolacyjna może być stosowana wyłącznie jako dodatkowy środek ochronny.
W trakcie wykonywania prac przy instalacjach znajdujących się pod napięciem lub w pobliżu napięcia powinny być równocześnie stosowane inne środki bezpieczeństwa przeciwporażeniowego, zapewniające izolację od strony części czynnych, np. rękawice czy narzędzia elektroizolacyjne.W przypadku konieczności realizacji prac na większych wysokościach niezbędne będzie zastosowanie środków chroniących przed upadkiem. Podstawowe wyposażenie będą stanowiły tu szelki bezpieczeństwa wraz z linkami asekuracyjnymi, a także hełmy ochronne do pracy na wysokości (wyposażone obligatoryjnie w pasek podbródkowy). W przypadku stanowiska elektryka należy jednak pamiętać o dodatkowym elemencie ryzyka, jakim jest wykonywanie pracy w pobliżu instalacji pod napięciem, dlatego stosowane wyposażenie musi również spełniać wymagania ochronne w tym zakresie.
Szelki bezpieczeństwa oraz hełmy ochronne są dostępne w wykonaniu elektroizolacyjnym. Te drugie, odpowiadające wymaganiom normy PN-EN 50365 „Hełmy elektroizolacyjne do prac przy instalacjach niskiego napięcia” są dopuszczone do wykonywania prac przy instalacjach o napięciu do 1 kV. Oznaczeniem potwierdzającym zgodność w tym zakresie jest umieszczony na środku ochronnym symbol podwójnego trójkąta oraz informacja „klasa 0”, którą najczęściej można znaleźć na wewnętrznej stronie skorupy.
Ważnym elementem wyposażenia jest także odpowiednia osłona twarzy, zapewniająca ochronę przed działaniem łuku elektrycznego. W przypadku hełmów dla elektryków i energetyków przyłbice lub wizjery scalone z hełmem powinny odpowiadać wymaganiom normy GS-ET-29, która wyróżnia dwie klasy ochrony. Spełniając te wymagania, hełmy elektroizolacyjne zapewniają równocześnie ochronę przed urazami mechanicznymi (zgodnie z EN 397), przez co mogą być z powodzeniem stosowane jako podstawowa ochrona głowy na stanowisku pracy.
W przypadku szelek bezpieczeństwa ważną cechą użytkową jest pas biodrowy przystosowany do pracy w podparciu (istotny szczególnie przy wykonywaniu pracy na słupach energetycznych), a także umożliwiający zapięcie linki bezpieczeństwa zarówno na klatce piersiowej, jak i na plecach, dzięki czemu możliwe będzie zachowanie pełnej asekuracji podczas przemieszczania się oraz wykonywanie zadań w miejscach trudno dostępnych na powierzchni wzniesionej.
Dodatkowe wyposażenie robocze
Oprócz wyposażenia pracownika w odzież i środki ochrony indywidualnej należy także pamiętać o konieczności zapewnienia właściwego sprzętu pomocniczego do wykonywania prac (np. w postaci dywaników czy drążków elektroizolacyjnych) oraz narzędzi. W przypadku tej ostatniej grupy będą to przede wszystkim narzędzia ręczne, a więc różnego rodzaju wkrętaki, klucze, szczypce czy próbniki – obecnie praktycznie każdy niezbędny dla elektryków sprzęt jest dostępny w wykonaniu elektroizolacyjnym z przeznaczeniem do realizacji pracy pod napięciem, dzięki czemu można dodatkowo zwiększyć poziom ochrony pracowników.
Wymagania szczegółowe dotyczące elektroizolacyjnych narzędzi ręcznych zawarte są w normie PN-EN 60900:2012. Potwierdzeniem spełniania przez nie wymogów w tym zakresie jest też m.in. oznaczenie VDE (niemiecki instytut VDE Verlag specjalizuje się w sprawdzaniu i certyfikacji urządzeń, komponentów i systemów elektrotechnicznych) umieszczane na rękojeściach. Ważnym kryterium w doborze narzędzi powinna być też ergonomia, ponieważ prace elektryczne często wiążą się z powtarzalnym operowaniem narzędziami w miejscach trudno dostępnych, co zwiększa ryzyko obciążenia fizycznego dla organizmu.
W zależności od miejsca i warunków wykonywania pracy warto również zakupić dodatkowe wyposażenie pozwalające w odpowiedni sposób przechowywać oraz transportować wspomniane wcześniej narzędzia ręczne lub niezbędne elementy montażowe. Wykorzystanie torby narzędziowej, a w przypadku wykonywania pracy na wysokości – worka transportowego, pozwala m.in. na ograniczenie ryzyka upadku wyposażenia z wysokości, zwiększa swobodę ruchu pracownika (szczególnie podczas wchodzenia na wyższe poziomy, np. na słupach energetycznych), a także zabezpiecza narzędzia przed ewentualnym zniszczeniem, co w przypadku sprzętu w wykonaniu elektroizolacyjnym również może stanowić dodatkowy element zagrożenia dla zdrowia i życia pracownika.
Do podstawowych elementów wyposażenia przy wykonywaniu prac elektrycznych należą drabiny, które także mogą stanowić ochronę izolacyjną przed oddziaływaniem prądu. Wymagania szczegółowe dotyczące drabin elektroizolacyjnych zawarte są w normie PN-EN 50528:2010.
