Jakość dostawy energii elektrycznej. Od czego zależy jakość energii elektrycznej?

Jakość energii elektrycznej przejawia się głównie w niezawodności dostaw energii elektrycznej oraz jakości zasilania. Jakość energii elektrycznej to nie tylko specjalistyczne wartości, które nie mają wpływu na przeciętnego odbiorcę. Niskiej jakości prąd, może powodować szereg awarii sieci zakłóceń pracy urządzeń. Jakie m.in. mogą być źródła złej jakości energii elektrycznej?

Jakość energii elektrycznej

Energia elektryczna ulega degradacji pod wpływem zaburzeń elektromagnetycznych, a więc zjawisk, które sprawiają, że wartości liczbowych wskaźników – cech jakości energii elektrycznej – różnią się od znamionowych, odnoszących się do stanów ustalonych z przebiegami sinusoidalnie zmiennymi, występującymi w symetrycznych układach wielofazowych.

Przyjęto powszechnie, że wskaźniki te to liczbowe atrybuty zaburzeń/zjawisk elektromagnetycznych. Według Rady Europejskich Regulatorów Energii jakość dostawy energii obejmuje trzy główne obszary:

• jakość obsługi – rozumianą jako komercyjna relacja pomiędzy dostawcą i odbiorcą energii. Rozpoczyna się ona w chwili, kiedy odbiorca zwróci się o informację lub zgodę na przyłączenie swojej instalacji lub urządzeń do sieci publicznej i obejmuje m.in.: procedury reklamacji, skargi, eliminację zaburzeń w dostawie energii, powiadamianie o planowanych przerwach, upusty za niedotrzymanie deklarowanych warunków zasilania, formę i tryb rozliczeń, warunki przyłączenia itp.;
• ciągłość zasilania – mierzoną najczęściej liczbą przerw, maksymalnym czasem trwania pojedynczej przerwy, łącznym czasem braku dostawy energii, np. w ciągu roku lub innymi wskaźnikami zdefiniowanymi na elementach tego zbioru (m.in. SAIDI2 i SAIFI3);
• jakość napięcia – mierzoną różnicą rzeczywistych przebiegów czasowych względem sinusoidalnych, symetrycznych trójfazowych napięć i prądów o znamionowych wartościach. Będzie ona stanowić główny przedmiot prezentowanych dalej rozważań.

Ostatnie dwa z ww. obszarów określane są powszechnie wspólnym terminem – jakość energii elektrycznej (JEE).

• Patrz też: Kompensacja mocy biernej

Źródła złej jakości energii elektrycznej

Dostawcy sprzedają energię, charakteryzując jej jakość wybranymi wskaźnikami liczbowymi, których wartości nie zawsze mogą w pełni kontrolować. Jest to jedna z zasadniczych różnic w relacji do innych produktów oferowanych na rynku. Wskaźniki te ulegają bowiem degradacji (głównie pod wpływem odbiorców) na drodze transmisji i dystrybucji energii. Źródła złej jakości mogą znajdować się także w samym systemie elektroenergetycznym, mając charakter naturalny (np. wyładowania atmosferyczne) lub będąc efektem działalności człowieka.
Szczególną rolę w grupie odbiorników pełnią coraz powszechniej stosowane urządzenia elektroniczne i energoelektroniczne ze względu na nieliniową charakterystykę prądowo-napięciową elementów półprzewodnikowych, a w pewnych rozwiązaniach pobór szybkozmiennej mocy czynnej i biernej. Układy te występują na każdym poziomie napięcia i we wszystkich środowiskach elektromagnetycznych – od np. małych zasilaczy komputerowych do odbiorników o bardzo dużej mocy, pracujących w środowisku przemysłowym4 (np. napędy maszyn wyciągowych, walcowni).
Bardzo znaczącą rolę w zagadnieniach jakości energii elektrycznej odgrywa praktyka instalacyjna. Niewłaściwie wykonany uziom może być przyczyną licznych problemów związanych z niepoprawną pracą urządzeń. Stany przejściowe inicjowane w systemie przenikają praktycznie nietłumione przez układ uziemiający i docierając np. do czułego sprzętu elektronicznego, stają się przyczyną realnych zagrożeń.

Jakość energii elektrycznej - rodzaje zaburzeń elektromagnetycznych

Na rysunku przedstawiono przykładowe zaburzenia występujące w sieciach zasilających. Większość z nich należy, zgodnie z klasyfikacją IEC, do kategorii zjawisk przewodzonych niskiej częstotliwości (do 9 kHz). Prócz tej grupy IEC wyróżnia zaburzenia przewodzone wysokiej częstotliwości (powyżej 9 kHz, stanowiące realne zagrożenie m.in. dla technologii PLC wykorzystywanej w licznikach energii typu smart) oraz zjawiska polowe (radiacja niskiej i wysokiej częstotliwości). Odrębną kategorię stanowią wyładowania elektrostatyczne, a także impuls elektromagnetyczny dużej mocy.

Zaburzenia w napięciu można podzielić na dwie grupy (rozróżnienie jest istotne z punktu widzenia regulatora rynku energii i odpowiedzialności stron za nieprawidłowości):

• zmiany – tzn. małe odstępstwa od znamionowej lub pożądanej wartości (wolne zmiany napięcia, wahania, asymetria, harmoniczne i interharmoniczne itp.), które występują w sposób ciągły). Ich główną przyczynę stanowią zmiany obciążenia systemu lub odbiorniki nieliniowe. Zmiany napięcia są „fizjologią” funkcjonowania systemu i w praktyce nie jest możliwe, aby wartość wskaźnika opisującego te zaburzenia różniła się znacząco od poziomu znamionowego. Ponieważ system zasilający został zaprojektowany tak, aby pracował w warunkach znamionowych z sinusoidalnymi przebiegami czasowymi napięć i prądów, zmiany napięcia są minimalizowane w możliwie największym stopniu. Operatorzy podejmują działania zmierzające do osiągnięcia tego stanu, co gwarantuje efektywne zarządzanie siecią;
• zdarzenia – tj. nagłe i znaczące odstępstwa od pożądanych, znamionowych przebiegów. Szybkie zmiany, zapady, wzrosty i przepięcia są najbardziej znaczącymi zaburzeniami w napięciu, które wraz z przerwami w zasilaniu stanowią podstawowe zdarzenia w systemie.

Można je dodatkowo podzielić na typowe (związane z normalnym funkcjonowaniem systemu, np. łączenie transformatorów i kondensatorów, przełączanie zaczepów itp.) oraz nietypowe, awaryjne związane np. ze zwarciami.

W przeciwieństwie do zmian napięcia, które występują w sposób ciągły, zdarzenia w napięciu mają charakter incydentalny. Są identyfikowane poprzez stały monitoring oraz funkcję „wyzwalania” w urządzeniach rejestrujących, uaktywnianą przekroczeniem przez mierzoną wielkość zadanej wartości progowej. Zdarzenia w napięciu reprezentują „patologię” w funkcjonowaniu sieci zasilającej i mają duże znaczenie dla sprzętu odbiorców końcowych. Mogą powodować przerwy w procesie produkcyjnym, wykorzystującym energię elektryczną – nawet, jeżeli dostawa energii nie zostanie wstrzymana. Traktowane są głównie w ujęciu statystycznym, jako że z natury są to zdarzenia losowe i raczej rzadkie. Skutki pojawiających się zaburzeń mogą być dwojakie:

• natychmiastowe – związane z samym faktem wystąpienia zjawiska, a nie z czasem jego trwania, np. błędne działanie układów zabezpieczeń, urządzeń sterujących, telekomunikacyjnych;
• kumulujące się w czasie – np. przyspieszenie procesu starzenia izolacji maszyn elektrycznych i kabli, dodatkowe straty mocy w torach prądowych, przeciążenie elementów sieci elektroenergetycznej itp.

Jako ilustrację pierwszej grupy skutków wybrano napęd elektryczny prądu przemiennego zasilany z falownika napięcia. Regulowane napędy są szczególnie czułe na zapady napięcia i krótkie przerwy w zasilaniu, a ich często znaczące moce jednostkowe sprawiają, że wszelkie sposoby redukcji skutków braku energii są problemem trudnym technicznie i najczęściej kosztownym. Dotyczy to nie tylko negatywnych efektów oddziaływania na napędy, lecz także na całe elektromagnetyczne i technologiczne środowisko, którego część stanowią. Skutek jest natychmiastowy, nie tak, jak dla innych rodzajów zaburzeń np. harmonicznych czy asymetrii.

Wyróżnia się trzy główne przyczyny, sprawiające, że napędy są czułe na zapady napięcia. Pierwsza to zasilanie układu sterowania napędu. Jeżeli zasilacze nie są w stanie zapewnić wystarczającego poziomu napięcia, wówczas napęd musi być wyłączony ze względu na groźbę utraty kontroli nad jego pracą. Druga grupa problemów dotyczy możliwych nieprawidłowości w działaniu lub nawet groźby wystąpienia stanu awaryjnego w części siłowej układu w następstwie zaburzenia (np. przerzut falownikowy w napędzie prądu stałego). Trzecią przyczyną jest fakt, że wiele procesów, ze względów technologicznych, nie toleruje utraty precyzyjnej kontroli prędkości lub momentu nawet przez bardzo krótki czas. W przypadku niektórych (układy wentylatorów, dmuchaw itp.) bez szczególnej szkody może wystąpić nawet znaczące zmniejszenie prędkości i momentu silnika. Inne takich zmian nie dopuszczają. Wiele procesów przemysłowych wymaga precyzyjnej i dokładnej kontroli parametrów, tj. ciśnienia, temperatury, przepływu itp. Ponieważ większość tych procesów jest napędzana przez silniki elektryczne, ich moment i prędkość bezpośrednio wpływają na zmienne procesu.

W przypadku regulowanych napędów prądu przemiennego (falowniki napięciowe) ich ograniczona odporność na zaburzenia spowodowana jest także wzrostem napięcia w obwodzie pośredniczącym np. na skutek procesów łączeniowych kondensatorów i uaktywnieniem zabezpieczeń kontrolujących napięcie stałe w tym obwodzie. Groźba wyłączenia napędu w następstwie procesu łączeniowego w napięciu zasilającym, wzrostu prądu wejściowego napędu i napięcia kondensatora DC zależy od wielu czynników, wśród których należy wymienić: wielkość baterii kondensatorów w obwodzie prądu stałego przemiennika oraz poziom nastawy zabezpieczenia napięciowego.

Drugą grupę skutków ilustrują stany awaryjne baterii kondensatorów stosowanych do kompensacji mocy biernej, zdarzające się w środowisku zarówno przemysłowym, jak i w handlu czy usługach, a więc wszędzie tam, gdzie baterie kondensatorów są często stosowane, a odkształcenie napięcia w punkcie przyłączenia może prowadzić do ich prądowego przeciążenia i w konsekwencji poważnych nieprawidłowości.
Znaczenie poszczególnych zaburzeń (mierzone skutkami ekonomicznymi ich występowania) jest różne. Ich przykładowy ranking przedstawia się następująco (według ESCOM):

• w środowisku przemysłowym – zapady napięcia, przerwy w zasilaniu, wartość napięcia, przepięcia, asymetria, harmoniczne, wahania napięcia, zmiany częstotliwości;
• w środowisku komunalnym – wartość napięcia, wahania napięcia, przerwy w zasilaniu, zapady napięcia, przepięcia, harmoniczne, asymetria, zmiany częstotliwości.

Zasady poprawy jakości dostawy energii elektrycznej

W środowisku elektromagnetycznym, w którym pracuje urządzenie/ instalacja, można wyróżnić trzy podstawowe elementy składowe istotne z punktu widzenia jakości dostawy energii elektrycznej (ogólnie kompatybilności elektromagnetycznej) – źródło zaburzenia (emiter), układ sprzęgający oraz zakłócany odbiornik.
Chcąc zredukować skutki złej jakości dostawy energii, można podjąć trzy typy działań (najlepiej jednocześnie):

• ograniczenie emisji źródła zaburzeń – wymuszane normami produktów lub zasadami wydawania warunków technicznych przyłączenia odbiorników/instalacji, a realizowane poprzez użycie np. przekształtników z korekcją współczynnika mocy, filtrów pasywnych lub aktywnych, kompensatorów mocy biernej, wejściowych interfejsów nieliniowych odbiorników czy właściwą technikę uziemień i ekranowania itp.;
• zredukowanie stopnia sprzężenia źródła zaburzeń z zakłócanym odbiornikiem energii, np. poprzez przyłączenie emitera do punktów systemu o dużych mocach zwarciowych, zasilenie odbiornika zaburzającego lub czułego z wydzielonych dla niego linii zasilających, właściwy wybór punktów podpięcia kondensatorów, stosowanie autotransformatorów lub transformatorów z samoczynną zmianą odczepów itp. Są to również te działania techniczne, które poprawiają jakość systemu zasilającego poprzez redukcję zaburzeń w nim powstających oraz podnoszące jego odporność, np. większy udział linii kablowych w relacji do napowietrznych, odpowiednia praktyka eliminacji zwarć, stosowanie właściwych rozwiązań ochrony przepięciowej itp.;
• zwiększenie odporności odbiorników na zaburzenia, np. poprzez używanie odpowiednich współczynników bezpieczeństwa przy wymiarowaniu ich elementów składowych, wykorzystywanie filtrów wejściowych, ekranowanie, stosowanie układów bezprzerwowego zasilania i indywidualnych stabilizatorów napięcia, właściwy dobór urządzeń do danych warunków zasilania, odpowiednią technikę uziemień itp.

Bardziej szczegółowe omówienie sposobów redukcji skutków złej jakości energii jest możliwe w odniesieniu do konkretnych zaburzeń, wyróżnionych odbiorników, określonych technologii oraz ściśle zdefiniowanych warunków zasilania. Końcowym efektem jest lista możliwych rozwiązań oraz wycena kosztów ich realizacji. Za generalną zasadę należy przyjąć, że koszt działań zmierzających do poprawy jakości energii elektrycznej jest z reguły mniejszy niż niwelowanie skutków złej jakości energii. Opłaty za wdrażanie rozwiązań służących poprawie jakości dostawy energii rosną w miarę jak zwiększa się „elektryczna odległość” od źródła zaburzenia lub od elementu najbardziej czułego na złą jakość warunków dostawy. Poziom skutków oraz konieczność stosowania coraz bardziej zaawansowanych środków poprawy jakości zasilania uzależniony jest także od rodzaju rozważanego środowiska elektromagnetycznego, określającego stopień czułości znajdujących się w nim urządzeń odbiorczych.

Partnerzy na rynku energii elektrycznej

We współczesnym „rynkowym” modelu dostawy energii elektrycznej jej jakość dotyczy kilku wzajemnie zależnych podmiotów, spośród których szczególnie istotne role przypadają: odbiorcy i dostawcy energii, producentowi sprzętu oraz wykonawcy instalacji i konsultantowi technicznemu.
Dostawca często stwierdza, że źródła złej jakości energii są po stronie użytkownika, podczas gdy ten ostatni skarży się na przyczyny zlokalizowane w sieci zasilającej. Zdarza się, że ich dyskusje prowadzą do wspólnej konkluzji, że to sprzęt jest niewłaściwie zaprojektowany do pracy w danym środowisku elektromagnetycznym. Czy relacje pomiędzy wyróżnionymi stronami mają charakter antagonistyczny? Niekiedy tak, lecz jest to układ wzajemnej koegzystencji i współpracy, który nie ma alternatywy. Problemem pozostaje jedynie ścisłe zdefiniowanie obszarów działań i odpowiedzialności, czyli ustalenie pozycji na rynku energii elektrycznej. Dokumentami precyzującymi reguły tej gry są w Polsce obecnie prawo energetyczne oraz jego akty wykonawcze (rozporządzenia, normy techniczne (seria IEC i EN 61000), a także zasady prawa.
W warunkach rynkowego zarządzania energią pojawili się także nowi partnerzy o ciągle kształtującej się roli i stopniu aktywności w obszarze jakości zasilania. Są to: Urząd Regulacji Energetyki, inwestorzy, dostawcy usług energetycznych, samorządy lokalne, federacje konsumentów itp.

Odbiorca energii elektrycznej
Szczególną cechą energii elektrycznej jest to, że jej jakość uzależniona jest w zasadniczym stopniu od odbiorcy finalnego. Dlatego z przyczyn ekonomicznych i technicznych, problemy złej jakości dostawy energii korzystnie jest rozwiązywać bezpośrednio u jej konsumenta, czyli najczęściej u źródła zaburzeń oraz w najbliższym otoczeniu elementu systemu szczególnie czułego na zaburzenia. Nie jest uzasadniona budowa sieci gwarantującej najwyższy standard zasilania każdemu odbiorcy, gdyż nie wszystkie odbiorniki wymagają takiej jakości dostawy energii elektrycznej. W niektórych przypadkach korzystniejsze jest zwiększenie odporności sprzętu na zaburzenia, ponieważ takie działanie ma charakter selektywny, a dzięki temu jest ekonomicznie zasadne.
Odbiorca domaga się, aby instalacja/sprzęt przez niego zakupiony działał poprawnie i aby środowisko elektromagnetyczne nie wpływało na niego destrukcyjnie. Oczekuje, że korzystną cechą tego sprzętu będzie także jego energooszczędność (w wielu przypadkach źródło zwiększonej emisji i obniżonego poziomu odporności na zaburzenia). Zależy mu również, aby nie ponosić opłat karnych z tytułu przyłączenia do sieci sprzętu lub instalacji.
Coraz częściej przy montażu nowych urządzeń odbiorca jest zmuszony porównać ich odporność z jakością zasilania w punkcie planowanego przyłączenia. Informacje o czułości sprzętu może i powinien uzyskać od producenta (nie zawsze jest to łatwe), zaś o jakości zasilania – od dostawcy energii (rzadko możliwe).
Konsumentami energii o wysokich wymaganiach jakościowych są w coraz większym stopniu bardzo liczni odbiorcy małej mocy, głównie komunalni. Stają się oni znacznie bardziej widoczni w pozytywnym i negatywnym sensie. Przykładowo, przebiegi współczynnika odkształcenia napięcia THD pokazują, że odbiorniki w gospodarstwach domowych, szczególnie telewizyjne, powodują w porze największej oglądalności (ok. godz. 20:00) znaczący wzrost odkształcenia widoczny nawet na  poziomie 110 kV.

Wskaźniki jakości zasilania podlegają w coraz większym stopniu normalizacji, stając się podstawą kontraktów na dostawę energii. Rozwijający się rynek energii i związana z tym konkurencja sprawia, że klient staje się znacznie bardziej wymagający (jest to proces rosnący) w zakresie jakości zasilania i jego oczekiwania będą się jeszcze bardziej wzmagały. Dotyczy to szczególnie sektora bankowego, informatycznego, firm działających w obszarze high-tech (m.in. parki technologiczne, inteligentne budynki), systemów zarządzania i bezpieczeństwa, telekomunikacji, wojska itp. Powstaje zatem bardzo atrakcyjny (lecz równocześnie wymagający) segment rynku. Jednym z podstawowych sektorów, który już dzisiaj decyduje o dobrej koniunkturze, a będzie to czynił w jeszcze większym stopniu w przyszłości, jest teleinformatyka (rozwój usług internetowych, komunikacji satelitarnej itp.). Jej wymagania dotyczące wartości dostarczanej energii i jakości zasilania drastycznie rosną w ostatnich latach (oczekiwany stopień dostępności zasilania osiągnął poziom 0,9999999%⁵, dopuszczalny roczny czas przerwy w zasilaniu znajduje się na poziomie setnych części sekundy (0,03 s⁶).
Sytuacja jest szczególna z jeszcze jednego powodu. Rozwój sprzętu w tej dziedzinie pociąga za sobą zmniejszenie odporności urządzeń na zaburzenia – następuje redukcja ich wymiarów, w konsekwencji wzrasta współczynnik koncentracji mocy w przeliczeniu na jednostkę powierzchni/objętości, zmniejszeniu ulega wartość napięcia pracy. Jakość dostawy energii jest także podstawą podejmowania decyzji o lokalizacji nowych inwestycji.

Dostawca energii elektrycznej
Rynek energii elektrycznej zmienia dotychczasową relację pomiędzy dostawcą i odbiorcą energii. Kreuje postawę tego pierwszego w znacznie większym stopniu zorientowaną na odbiorcę – klienta. Równocześnie można przypuszczać, że coraz powszechniej konsumenci będą uzyskiwać – na podstawie wprowadzanych przepisów i norm – prawo do negocjowania ceny energii z tytułu niedotrzymania standardów jakościowych jej dostaw.

Producent urządzeń
Wzrasta moc sumaryczna rozproszonych, zaburzających odbiorników energii o małych mocach jednostkowych, lecz występujących w bardzo dużej liczbie. Ich instalacja odbywa się poza kontrolą dostawcy energii, a całkowity negatywny wpływ na system zasilający może być często znaczący. Jedyną dostępną metodą kontroli emisji zaburzeń jest gwarancja, że sprzęt został zaprojektowany przez producenta zgodnie z odpowiednimi znormalizowanymi wartościami granicznymi. Przy czym można założyć, że będą one coraz bardziej restrykcyjne (vide – ciągła aktualizacja normy PN-EN 61000-3-2).

Jakość energii elektrycznej - podsumowanie

Istnieją racjonalne powody uzasadniające obecnie tak duże zainteresowanie tematyką jakości energii elektrycznej i bezpośrednio wynikają one z rozwoju inteligentnych sieci elektroenergetycznych (smart grids). Należą do nich przede wszystkim:

• rosnąca świadomość, że energia elektryczna jest towarem i to, co nazywamy jakością energii, jest w swej istocie określeniem cech oferowanego produktu, sprecyzowaniem jego wartości użytkowej;
• wzrost liczby i mocy jednostkowej niespokojnych, nieliniowych, niekiedy również niesymetrycznych odbiorników, a także liczby technologii będących potencjalnym źródłem zaburzeń elektromagnetycznych (napędy o regulowanej prędkości, kompensatory statyczne, systemy przesyłu energii prądem stałym, piece łukowe prądu stałego i przemiennego, układy ładowania akumulatorów dla potrzeb motoryzacji itp.);
• zmniejszenie odporności odbiorników na zaburzenia elektromagnetyczne – rosnąca liczba odbiorców energii skarży się na jej złą jakość, utrudniającą lub często uniemożliwiającą poprawną pracę urządzeń, szczególnie sprzętu informatycznego; jego rozwój i redukcja wymiarów została w dużym stopniu okupiona zmniejszeniem odporności na zaburzenia;rosnący koszt awarii – dla wielu końcowych odbiorców energii jej jakość wiąże się przede wszystkim z wielkością produkcji w określonym czasie i dużymi stratami w przypadku przerwy w jej dostawie; ekonomiczne skutki zaburzeń elektromagnetycznych są wymierne i niekiedy bardzo wysokie;
• wzrost efektywności przetwarzania energii – coraz popularniejsze stają się np. wyroby energooszczędne w eksploatacji oraz materiałooszczędne w produkcji silniki elektryczne i transformatory, energooszczędne źródła światła itp. Mimo niewątpliwych zalet są one bardzo często przyczyną  zwiększonej emisji zaburzeń i mają zmniejszony poziom odporności, co można uznać za cenę poprawy efektywności przetwarzania energii. W coraz większej liczbie przypadków oszczędność zużycia energii elektrycznej wywołuje wzrost problemów z jej jakością. Rosnące wymagania, dotyczące wydajności pracy systemu zasilającego jako całości, powodują zwiększenie liczby technologii poprawiających jeden aspekt pracy systemu, a negatywnie wpływających na inne. Przykładem mogą być baterie kondensatorów do kompensacji mocy biernej, których obecność zmienia charakterystyki częstotliwościowe w punkcie ich przyłączenia i wywołuje zjawiska rezonansowe dla coraz mniejszych częstotliwości (w miarę wzrostu mocy baterii);
• ekologia elektromagnetyczna – jakość energii to element większej całości – jakości życia; promowane są wszelkie przedsięwzięcia służące zachowaniu „czystości” środowiska, także elektromagnetycznego;
• restrukturyzacja sektora energetycznego, która wytworzyła nowe postawy rynkowe;
• rozwój metod i środków technicznych służących do pomiaru różnych, niekiedy bardzo złożonych w swej definicji, wskaźników jakości zasilania; sprzęt pomiarowy jest powszechnie dostępny i coraz tańszy, co sprawia, że praktycznie wszyscy uczestnicy rynku energii mają możliwość kontrolowania warunków zasilania;
• bardzo duża wartość sektora rynku tworzonego przez jakość energii; produkcja i serwis urządzeń przeznaczonych do rejestracji i poprawy warunków zasilania rośnie w większości krajów;
• wzrost liczby i mocy rozproszonych źródeł energii (elektrownie wiatrowe, źródła fotowoltaiczne itp.); w wielu krajach ich procentowy udział w całkowitym bilansie energii jest duży i ciągle rośnie, a wpływ na lokalną jakość energii znaczny (głównie w zakresie wartości napięcia i jego zmiany).
  
  

Artykuł ukazał się w publikacji „Sektor Elektroenergetyczny”
Zobacz e-wydanie