Kto może być elektrykiem? Z jakimi zagrożeniami wiąże się praca elektryka?

Ze względu na charakter możliwych do wystąpienia zagrożeń w środowisku pracy konieczne jest, aby osoby wykonujące pracę na stanowisku elektryka miały niezbędne doświadczenie zawodowe oraz ściśle przestrzegały zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Praca elektryka jest jednym z najlepszych, a zarazem najciekawszych przykładów, w jaki sposób organizacja zadania oraz dobór odpowiedniego wyposażenia roboczego przekładają się na bezpieczeństwo pracowników.

Spis treści

1. Kto może wykonywać pracę jako elektryk?
2. Zagrożenia związane z wykonywaniem pracy
3. Zagrożenia przy pracy na wysokości

Kto może wykonywać pracę jako elektryk?

Zawód elektryka to jeden z zawodów regulowanych w zakresie obowiązku posiadania odpowiednich kwalifikacji. Podstawowe wytyczne w tym aspekcie określa Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (DzU z 2020 r., poz. 833), zaś konkretne wymagania dotyczące rodzajów prac, do wykonywania których potrzebne są specjalne uprawnienia, jak również sposób postępowania kwalifikacyjnego, znajdują się w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 20 lipca 2005 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (DzU z 2005 r. nr 141, poz. 1189).

W celu uzyskania kwalifikacji do wykonywania prac elektrycznych, tzw. uprawnień SEP (Stowarzyszenia Elektryków Polskich), konieczne jest zdanie egzaminu przed komisją kwalifikacyjną. Po ukończeniu specjalnego szkolenia do egzaminu może przystąpić każda osoba, niezależnie od wykształcenia.

Uprawnienia SEP obejmują trzy grupy:

• G1 – kursy elektryczne przeznaczone dla osób zajmujących się na co dzień eksploatacją lub dozorem urządzeń, instalacji oraz sieci  elektroenergetycznych,
• G2 – kursy energetyczne przeznaczone dla osób zajmujących się eksploatacją lub dozorem urządzeń, instalacji oraz sieci cieplnych,
• G3 – kursy gazowe przeznaczone dla osób zajmujących się eksploatacją lub dozorem urządzeń, instalacji oraz sieci gazowych.

Zakres uprawnień G1 obejmuje możliwość wykonywania obsługi, montażu, konserwacji oraz prac kontrolno-pomiarowych. W każdej grupie wyróżnione są czynności, co do których nadaje się uprawnienia zawodowe – zakres kwalifikacji szczegółowych jest wykazany na świadectwie i powinien być zgodny z charakterem i rodzajem obowiązków wykonywanych przez pracownika.

Uprawnienia nadawane są w dwóch kategoriach:

• E – eksploatacja – przeznaczona dla osób zajmujących się obsługą, konserwacją, remontami i montażem urządzeń oraz instalacji,
• D – dozór – przeznaczona dla osób nadzorujących pracę osób zajmujących się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych.

Niezbędnym wymogiem formalnym pracy na stanowisku elektryka jest również posiadanie ważnego zaświadczenia o ukończeniu szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, które w przypadku osób wykonujących prace szczególnie niebezpieczne (a do takiej grupy zalicza się m.in. te przy urządzeniach elektroenergetycznych pod napięciem czy na wysokości) powinno być przeprowadzane co najmniej raz w roku.

Dodatkowo, ze względu na specyfikę wykonywanej pracy, procesu inwestycyjnego czy warunków otoczenia, pracownicy mogą potrzebować również innych uprawnień o charakterze zawodowym, np. budowlanych w specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji oraz urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych, które upoważniają do projektowania obiektów budowlanych, czy specjalistycznych uprawnień kwalifikacyjnych, np. do obsługi podestów ruchomych, w celu możliwości użycia sprzętu do bezpiecznego wykonywania robót na wysokości.

Przeczytaj również:

• Bezpieczeństwo pracy elektryka. Odzież ochronna i środki ochrony indywidualnej
• Kto przeprowadza kontrole instalacji elektrycznych w budynkach komercyjnych?

Zagrożenia związane z wykonywaniem pracy

Jednym z elementów charakteryzujących pracę elektryka jest duża zmienność i dynamika dotycząca miejsca oraz zakresu wykonywanego zadania. Czynności mogą być bowiem przeprowadzane w typowych pomieszczeniach i przestrzeni zorganizowanej (np. w zakładzie lub wewnątrz obiektu budowlanego), jak również w terenie otwartym i strefie wyjątkowo niebezpiecznej (np. na wysokości czy w wykopach). Mając na uwadze warunki otoczenia, a także charakter realizowanych działań (np. transport materiałów czy prace narzędziami ręcznymi), zakres możliwych do wystąpienia zagrożeń jest w przypadku elektryków bardzo szeroki.

Do tych najczęstszych i najbardziej istotnych zagrożeń należy zaliczyć:

• porażenie prądem elektrycznym,
• poparzenie energią termiczną łuku elektrycznego lub temperaturą powstałą przy zwarciach instalacji,
• kontakt ze stałym lub spadającym czynnikiem materialnym,
• urazy mechaniczne rąk, dłoni i palców, tj. skaleczenia, otarcia,
• upadek z wysokości,
• obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego wskutek wykonywania prac transportowych oraz czynności wymagających utrzymywania wymuszonej pozycji ciała,
• upadek w trakcie przemieszczania się,
• potrącenie przez poruszające się środki transportu,
• oddziaływanie zmiennych warunków atmosferycznych.

W celu zapobiegania możliwości powstania poszczególnych zagrożeń niezbędne jest zachowanie właściwych standardów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym przede wszystkim wykonywanie zadań zgodnie z postanowieniami przepisów szczegółowych dotyczących pracy przy urządzeniach energetycznych oraz ich instrukcji eksploatacji, a także odpowiednia organizacja miejsca, w którym prowadzone są te czynności.

Najważniejszą zasadą dotyczącą pracy z energią elektryczną jest odcięcie jej dopływu (jeżeli to możliwe) w miejscu wykonywania prac. Nie mniej istotne są ogólne warunki otoczenia w miejscu prowadzonych czynności – w przypadku zadań realizowanych na terenie zewnętrznym konieczne jest ustalenie możliwości i sposobu realizacji zadania (np. przy pracach na wysokości), uwzględnienie oddziaływania oraz odpowiednie zabezpieczenie strefy pracy przed wpływem warunków atmosferycznych (opady, wiatr), a także innymi elementami otoczenia mogącymi stanowić zagrożenie, np. przed poruszającymi się środkami transportu.

Właściwe oznakowanie i wygrodzenie stanowiska pracy będzie niezbędne także w przypadku wykonywania zadań na terenie konkretnego obiektu, gdzie dodatkowo należy pamiętać o zagrożeniach wewnętrznych, wynikających ze sposobu jego funkcjonowania, np. technologii produkcji.

Przed przystąpieniem do pracy konieczne jest również bezpośrednie sprawdzenie stanu technicznego narzędzi oraz wyposażenia roboczego, tj. podestów czy drabiny, a także weryfikacja sprawności wszystkich środków ochrony indywidualnej przewidzianych do użycia w ramach zadania (ich dobór będzie uwarunkowany charakterem miejsca, w którym prowadzone będą prace).

Zagrożenia przy pracy na wysokości

Zgodnie z wymaganiami przepisów ogólnych w zakresie BHP, jako pracę na wysokości należy klasyfikować wykonywanie zadań na powierzchni znajdującej się co najmniej 1 m nad ziemią lub podłogą. W przypadku elektryków zakres wysokości roboczych, na których mogą oni pracować, czyli wykonywać zadania, będzie bardzo zróżnicowany, co sprawia, iż ryzyko upadku z wysokości, jak również uderzenia znajdującym się w strefie pracy czynnikiem materialnym (stałym, spadającym lub przemieszczającym się), należy zaliczyć do kluczowych zagrożeń – oczywiście największym pozostaje porażenie prądem.

Główną zasadą powinno być ograniczanie możliwości wystąpienia tych zdarzeń poprzez stosowanie w strefie wykonywania zadania środków ochrony zbiorowej (np. balustrad, daszków ochronnych, siatek bezpieczeństwa) lub z właściwie dobranych urządzeń technicznych (np. podnośników koszowych, podestów nożycowych czy rusztowań), które umożliwiają dostęp do miejsca wykonywania pracy bez konieczności poruszania się po konstrukcjach obiektu lub innych powierzchniach wzniesionych.

W kontekście zapobiegania ryzyku duże znaczenie będzie miała również odpowiednia organizacja przestrzeni pracy (m.in. zapewnienie właściwego podłoża dla stosowanego sprzętu, zachowanie odległości bezpieczeństwa od linii napowietrznych), ustalenie poprawnej kolejności i technologii zadań (zgodnie z treścią pozwolenia na wykonywanie prac), sprawdzenie stanu technicznego konstrukcji, na której wykonywane będą czynności (np. słupów elektroenergetycznych lub innych powierzchni wzniesionych, które mogą być narażone na oddziaływanie warunków atmosferycznych), a także dopuszczenie do pracy wyłącznie osób posiadających zdolność lekarską do realizacji pracy na wysokości i należycie wyposażonych w sprzęt roboczy oraz ochronny.

Podczas organizacji pracy na wysokości nie można także zapomnieć o przestrzeganiu zasady wykonywania jej wyłącznie w odpowiednich warunkach atmosferycznych (o ile to możliwe), ponieważ opady deszczu lub śniegu czy oddziaływanie silnego wiatru znacząco potęgują ryzyko upadku z wysokości.

Ponadto należy również wcześniej sporządzić realny harmonogram prac (aby nie kończyć ich po zapadnięciu zmroku), a także zabezpieczyć możliwość doświetlenia strefy pracy poprzez przygotowanie odpowiedniej infrastruktury lub zastosowanie np. mobilnych punktów oświetleniowych, a w ostateczności wyposażyć pracowników w lampy czołowe.