Modernizacja instalacji elektrycznej - wymiana czy remont? Obowiązujące przepisy, ważne elementy instalacji elektrycznej
Remont mieszkania jest idealnym momentem do przeprowadzenia modernizacji instalacji elektrycznej, zwłaszcza w starym budownictwie. Nierzadko stare kable i rozwiązania nie radzą sobie ze wzrastającą liczbą odbiorników. Zawodzą, kiedy podłącza się do nich nowoczesny sprzęt elektroniczny, ale także zagrażają bezpieczeństwu zarówno mieszkańców, jak i podłączonych do gniazdek urządzeń, grożąc porażeniem lub nawet pożarem.
Modernizacja instalacji elektrycznej - przepisy i wymagania
Choć w przepisach nie ma wyrażonego wprost wymogu przeprowadzenia modernizacji, właściciele lub administratorzy lokali zobowiązani są utrzymywać instalacje w należytym stanie technicznym. Konieczność unowocześnienia dotyczy w szczególności tych budynków, które powstały od 30 lat temu i starsze. Dotyczy to również wielorodzinnego budownictwa wielkopłytowego.
Materiały użyte do wykonania starych instalacji elektrycznych, na przykład aluminiowe przewody, mocno się zestarzały. Niegdyś inaczej też szacowano zapotrzebowanie na energię. Liczba urządzeń elektrycznych w mieszkaniu wzrosła i stare kable o zbyt małym przekroju nie radzą sobie z dostarczaniem do nich energii. Obecnie spółdzielnie przeprowadzają remonty mieszkań w obrębie pionów, ale decyzja o przeprowadzeniu remontu instalacji wewnątrz mieszkania należy do lokatora. Na to, że wymiana instalacji stała się niezbędna, wskazuje upalenie przewodów czy obniżenie poziomu napięcia w sieci.
Według obowiązującyhc przepisów zmodernizowana lub nowa instalacja elektryczna powinna być wyposażona przede wszystkim w rozdzielnicę z modułami ochronnymi. Należy również zadbać o to, aby w obwodach występowały nie dwa, lecz trzy przewody, bowiem zgodnie z normą przewód ochronny oddziela się od neutralnego. Ze względów bezpieczeństwa wszystkie przewody o przekroju do 10 mm2 muszą być miedziane, a nie aluminiowe.
Instalacja elektryczna w nowym budownictwie
Problemy z instalacją elektryczną pojawiają się także w nowym budownictwie. Najczęstszym błędem jest wadliwie rozplanowanie położenia gniazd lub wyłączników, skutkujące częstym działaniem bezpieczników. W takiej sytuacji również należy się zastanowić nad remontem instalacji elektrycznej i dostosowaniem domowych obwodów do zwiększonych potrzeb i bardziej restrykcyjnych norm, obowiązujących od wejścia Polski do Unii Europejskiej.
Instalacja elektryczna - najważniejsza rozdzielnica
Serce instalacji elektrycznej mieści się w rozdzielnicy, wmurowanej zazwyczaj w tynk tuż przy drzwiach wejściowych. Nie montuje się już w niej tradycyjnych korków, tylko na znormalizowanej szynie instalacyjnej montuje się urządzenia modułowe. Ze względu na fakt, iż rozdzielnica może pomieścić jedynie określoną ich liczbę, przy jej wyborze warto uwzględnić również urządzenia, których będziemy używać w przyszłości. Jeśli wymiana rozdzielnicy wymaga zdemontowania licznika, należy zawiadomić o tym miejscowy zakład elektryczny.
W tablicy rozdzielczej zbiegają się obwody elektryczne zasilające poszczególne odbiorniki energii (np. pojedyncze urządzenia dużej mocy) lub ich grupy (gniazdka, oświetlenie). Są one chronione opisanymi niżej wyłącznikami i ochronnikami. Z kolei urządzenia sterująco-sygnalizacyjne - np. kontrolki napięcia, zegary sterujące ogrzewaniem elektrycznym lub wyłączniki zmierzchowe - pozwalają na łatwiejszą kontrolę stanu instalacji i automatyzują działanie urządzeń.
Dokonując przeróbek warto pamiętać, aby opisać funkcje poszczególnych modułów i nakleić taką legendę na wewnętrznej stronie drzwiczek tablicy. W jej wnętrzu dobrze jest schować na wszelki wypadek latarkę i zapasowe baterie.
Ważne elementy instalacji elektrycznej - bezpieczniki, ograniczniki, przewody
W nowoczesnej rozdzielnicy mieści się nie tylko główny wyłącznik prądu, ale także urządzenia, które dbają o bezpieczeństwo mieszkańców oraz instalacji elektrycznej. Jednym z nich jest wyłącznik nadprądowy typu S, stanowiący odpowiednik przestarzałych bezpieczników topikowych. W sytuacjach awaryjnych np. kiedy kabel zasilający urządzenie zostanie uszkodzony i spowoduje zwarcie - odcina on obwód od zasilania. Wyłącznik zadziała także wówczas, kiedy podłączonych jest zbyt wiele urządzeń do jednego obwodu i nastąpi przeciążenie linii oraz wzrost temperatury przewodu, zagrażający przepaleniem instalacji i wybuchem pożaru.
Skuteczną ochronę przed porażeniem zapewniają wyłączniki różnicowoprądowe. Ich działanie polega na stałym porównywaniu prądu płynącego w przewodzie fazowym i neutralnym. Jeśli pojawia się różnica wskazująca na wystąpienie zagrożenia, zasilanie jest automatycznie odłączane nie później niż po 0,3 sekundy od zdarzenia. Wyłącznik zadziała również w przypadku przebicia, czyli przepływu prądu do masy, który stanowi efekt uszkodzenia izolacji przewodów czy zawilgocenia urządzeń elektrycznych. Aby jednak wyłącznik różnicowoprądowy działał prawidłowo, musimy poddawać go regularnym testom. Skuteczność jego działania sprawdza się poprzez przyciśnięcie przycisku testującego. Takie postępowanie zapewni nam bezpieczeństwo oraz będzie skutecznym środkiem ochrony przed dotykiem bezpośrednim.
Jednym ze zjawisk zagrażających domowym instalacjom są także przepięcia. Spowodowane zwykle uderzeniem pioruna mogą one w jednej chwili spowodować zniszczenie urządzeń elektrycznych. Skuteczną ochroną przed skutkami przepięć są ograniczniki oraz połączenia wyrównawcze. Ochronniki klasy B stanowią pierwszy stopień zabezpieczenia przed przepięciami wywołanymi wyładowaniami atmosferycznymi. Urządzenia klasy C obniżają przepięcia wstępnie ograniczone przez ograniczniki klasy B. Z kolei moduły klasy D stosowane są do ochrony urządzeń szczególnie wrażliwych na przepięcia, np. serwerów, sprzętu audio-wideo czy centralek alarmowych. Montowane są one już nie w rozdzielnicy, ale bezpośrednio przy urządzeniu, w gniazdku lub w puszce. Jeśli zdarza się, że podczas burzy przestaje działać internet, wskazane jest, aby założyć również ograniczniki zabezpieczające sieci teleinformatyczne.
Wyłączniki nadprądowe i różnicowoprądowe nie wykrywają jednak tzw. zwarć łukowych, czyli iskrzenia instalacji elektrycznej - między dwoma częściami przewodu elektrycznego lub między dwoma różnymi przewodami. Powstały w ich wyniku prąd ma często taką samą (lub nieco niższą) wartość natężenia jak prąd znamionowy, w takim przypadku zatem wyłącznik nadprądowy nie zadziała. Całkiem niedawno pojawiły się na rynku urządzenia wykrywające zwarcia łukowe (detektory iskrzenia), które jako jedyne potrafią zidentyfikować podwyższone częstotliwości i błyskawicznie na nie zareagować, odłączając dopływ prądu.
Jak już wspomniano, zgodnie z obowiązującą normą zmodernizowana lub nowa instalacja musi należeć do trójprzewodowego systemu sieciowego TN-S. Najlepiej, jeśli składające się na nią przewody wykonane będą z miedzi, która ma dużo większą przewodność niż stosowane przed laty i szybko utleniające się aluminium.
Przed rozpoczęciem remontu trzeba uwzględnić, że kable prowadzi się w tynku lub pod nim. Płaskie przewody podtynkowe układa się bezpośrednio w wykutych w ścianach bruzdach, a przewody o innym przekroju w rurkach osłonowych. Zaletą pierwszego rozwiązania jest możliwość wykonania płytszych rowków niż przy instalacji rurek. Na korzyść tych ostatnich przemawia jednak fakt, iż umożliwiają one późniejszą wymianę kabli bez konieczności kucia ścian.
Przewody można też prowadzić już po wykończeniu ścian w kanałach lub listwach instalacyjnych. Jest to wygodne, gdy trzeba podłączyć niewielką liczbę nowych urządzeń. W listwach i kanałach mocowanych przy podłodze, wokół ościeżnic drzwi i okien można także zamontować gniazda wtykowe, łączniki lub oświetlenie miejscowe.
Montaż gniazdek, włączników. Kiedy osprzęt elektryczny łączyć w zestawy?
Remonty mieszkań są idealnym momentem do zmiany w pomieszczeniach położenia i liczby łączników oraz gniazdek wtykowych. Odpowiednie ich zaprojektowanie, pasujące do przemeblowanych lub nowo meblowanych pomieszczeń zwiększy ergonomię wnętrza oraz pozwoli uniknąć stosowania obciążających obwód przedłużaczy i rozgałęziaczy. Warto pamiętać o tym, że należy stosować wyłącznie gniazda z bolcem, do którego przyłączony jest przewód ochronny.
Gniazdka i łączniki można montować osobno albo łączyć w zestawy obudowane wspólną ramką. Coraz częściej zamiast instalować pojedyncze gniazda inwestorzy decydują się na zastosowanie ramek wielokrotnych, w których umieszcza się w zależności od potrzeb kilka złącz elektrycznych, a dodatkowo gniazdko telefoniczne, komputerowe czy antenowe. Dzięki temu instalacja staje się o wiele bardziej funkcjonalna, bo pozbywamy się plątaniny kabli. Nie mniejsze znaczenie mają walory estetyczne ramek. Ściana po ich zastosowaniu wydaje się bardziej uporządkowana.
Aby zainstalować ramki, należy w wybranym miejscu umieścić puszkę z odpowiednią liczbą komór lub puszki pojedyncze połączone zatrzaskami. Wskazane jest użycie takich, do których gniazda mocuje się na wkręty, a nie na tzw. łapki, które z czasem się obluzowują.
Wybierając osprzęt, należy kierować się także jego wzornictwem, bo na wygląd pomieszczenia wpływa nie tylko kolor ścian i meble, lecz również współgrające z jego stylem detale. Przestarzałe łączniki natynkowe dobrze podczas remontu mieszkania wymienić na ładniejsze podtynkowe, które nie wystają ponad płaszczyznę ściany. Ich oferta jest bardzo zróżnicowana pod względem wzorów, barw, materiałów, faktur i cen. Modularna budowa wielu modeli sprawia, że kolor ramki może się różnić od wykończenia klawisza. Należy pamiętać, że wzory przełączników zmieniają się co pewien czas, toteż mimo ich niezawodności dobrze kupić kilka na zapas.
Ile gniazdek elektrycznych należy zaplanować?
Posiadanie wielu gniazdek elektrycznych w domu jest zwyczajnie wygodne. Dobrze jest jednak znaleźć równowagę pomiędzy wygodą a kosztem instalacji elektrycznej. Na początek podajemy minimalną, wymaganą obowiązującymi normami.
Minimalna liczba gniazd w domu:
- jedno podwójne gniazdo w pokojach na ok. 5 m2 powierzchni oraz kilka w ramce obok miejsc, gdzie planuje się ustawienie sprzętu komputerowego lub audio-wideo,
- pięć gniazd w tym jedno 16-amperowe w kuchni,
- co najmniej jedno w przedpokoju,
- dwa bryzgoszczelne i ewentualnie jedno 16-amperowe do zasilania pralki - w łazience.
Jak rozmieścić gniazdka elektryczne i włączniki w zależności od rodzaju pomieszczenia?
Włączniki oświetlenia instaluje się zwykle na wysokości 105 cm nad podłogą. Położenie gniazd natomiast jest uzależnione od rodzaju pomieszczenia.
Pokój
Najczęściej gniazda mocuje się na wysokości 30 cm nad podłogą. Powinny być zainstalowane po obu stronach okna, a co najmniej jedno ulokowane w głębi pokoju. Sugerowany stopień ochrony to IP20.
Kuchnia
Ze względu na fakt, że większość szafek kuchennych ma około 80 centymetrów, gniazda w kuchni instaluje się na wysokości ponad 85 cm ponad podłogą, najczęściej około 115 cm. Wskazany stopień ochrony większy niż IP20, przynajmniej w miejscach bardziej narażonych na wilgoć.
Gniazdka w podłodze lub telebloki
Jeśli planowane jest ustawienie odbiorników z dala od ściany lub trzeba podłączać urządzenia na przykład na zewnątrz domu, przydatne okażą się gniazdka, które można zainstalować zarówno w podłogach technicznych (np. z drewna), jak i umieścić w tradycyjnych wylewkach. Wymagają one osadzenia specjalnych puszek, do których przewody doprowadza się w ułożonych w podłodze rurkach, listwach lub kanałach. Puszka taka ma przekrój kwadratowy albo prostokątny i uchylną z reguły pokrywę. Po jej zamknięciu wierzch staje się całkowicie zlicowany z powierzchnią, więc można go wykończyć takim samym materiałem jak podłogę. Kiedy wtyczka nie jest podłączona, gniazdo pozostaje niewidoczne.
Innym, interesującym rozwiązaniem, pozwalającym elastycznie kształtować przestrzeń w domu lub w biurze, jest listwa zasilająca typu teleblok. Urządzenie może być montowane na stałe w biurku, stole konferencyjnym lub w blacie kuchennym. W pozycji schowanej widoczna jest jedynie szczelina, przez którą przeprowadzone są kable zasilające urządzenia. Po wysunięciu ujawnia się estetyczna wieżyczka z gniazdkami elektrycznymi i teleinformatycznymi.
Łazienki i pralnie
W tym przypadku gniazda umieszcza się na wysokości 140 cm. W łazience wyposażonej w wannę lub brodzik i natrysk wydzielono cztery strefy ochronne: 0, I, II i III. W dwóch pierwszych, czyli tam, gdzie występuje największe ryzyko zawilgocenia osprzętu, unika się montowania jakichkolwiek urządzeń, a jeśli okazuje się to bezwzględnie konieczne, muszą mieć one bardzo wysoki stopień ochrony.
Strefa II wyznacza przestrzeń szerokości 0,6 m wokół wanny lub kabiny natryskowej oraz strefy I. W jej obrębie mogą być zastosowane elektryczne podgrzewacze wody oraz oprawy oświetleniowe w II klasie ochronności (z podwójną izolacją). Wymagany stopień ochrony urządzenia to IPX4 - z obudową odporną na rozbryzgi wody.
Strefa III to przestrzeń o szerokości 2,4 m otaczająca poprzednie strefy. Tutaj mogą być instalowane gniazda wtykowe z bolcem ochronnym z odpowiednio zabezpieczonymi obwodami zasilającymi. Wymagany stopień ochrony urządzeń to co najmniej IPX1, czyli z obudową odporną na spadające krople wody. Również w strefie III najlepiej jednak instalować gniazda bryzgoszczelne o stopniu ochrony IP44.
Wtyczki pralki raczej nie wyjmuje się z gniazda po skończonym praniu, dlatego warto zainstalować dodatkowe gniazdo dla suszarki do włosów, golarki czy lokówki.
Inteligentna instalacja elektryczna
Opisane kierunki modernizacji instalacji elektrycznej pozwolą dostosować instalację do obowiązujących norm i zapewnią jej funkcjonalność przez kilkanaście kolejnych lat. Nie jest to jednak wszystko, co można osiągnąć. Oprócz urządzeń i osprzętu używanych w klasycznych instalacjach elektrycznych dostępne są także specjalne systemy umożliwiające kompleksowe, zautomatyzowane sterowanie różnymi urządzeniami w domu. Instalacja elektryczna jest prawdziwym systemem nerwowym domu, który może funkcjonować naprawdę dobrze, gdy unowocześnimy go do standardu magistrali instabus KNX/EIB. Dzięki temu dom stanie się "szyty na miarę", dostosowany ściśle do potrzeb użytkowników. O 05:30 włączy się ogrzewanie podłogowe, o 06:00 temperatura w domu wróci po nocnym obniżeniu do stanu komfortowego, o 06:10 włączy się radio, o 06:15 podniosą się żaluzje. Jednym poleceniem przełączymy oświetlenie w salonie z trybu "kolacja" w tryb "czytanie". Rozwiązanie to w dodatku przynosi oszczędności, jak twierdzą niektórzy producenci, nawet do 60%.
