Uprawnienia zawodowe dla elektryków

Elektrycy, jako grupa zawodowa, mogą ubiegać się o uzyskanie kilku rodzajów uprawnień. Mają także możliwość uzyskiwania stopnia specjalizacji zawodowej inżynierów i techników oraz karty zawodowej inżyniera.

Rodzaje uprawnień zawodowych dla elektryków

Elektrycy, jako grupa zawodowa, mogą ubiegać się o uzyskanie następujących uprawnień:

• w zakresie eksploatacji,
• budowlanych,
• rzeczoznawcy budowlanego,
• rzeczoznawcy, specjalisty i weryfikatora SEP,
• biegłego sądowego,
• audytora energetycznego,
• do sporządzania certyfikatów energetycznych budynków,
• specjalisty w zakresie jakości energii elektrycznej.

Zobacz porównanie instalacji w technologii IP vs analogowej

Mają także możliwość uzyskiwania stopnia specjalizacji zawodowej inżynierów i techników oraz karty zawodowej inżyniera. Z podanego zestawienia wynika duża różnorodność uprawnień i stosunkowo duża liczba tych, o które mogą lub muszą ubiegać się osoby chcące wykonywać zawód elektryka. Większość została wprowadzona z mocy obowiązujących ustaw w drodze rozporządzeń wykonawczych, które ulegają ciągłym zmianom. Niektóre z wymienionych uprawnień funkcjonują na rynku od kilkudziesięciu lat (budowlane oraz w zakresie eksploatacji), inne, jak opisane w dwóch ostatnich punktach, od dość niedawna. Jeżeli chodzi o liczbę osób zainteresowanych uzyskaniem poszczególnych tytułów, to najpopularniejszą są uprawnienia w zakresie eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci energetycznych oraz budowlane dotyczące projektowania i kierowania robotami budowlanymi w zakresie sieci oraz instalacji elektrycznych i elektroenergetycznych. Natomiast mniejszym zainteresowaniem elektryków cieszą się uprawniania audytora energetycznego, specjalisty w zakresie jakości energii elektrycznej oraz uzyskanie stopnia specjalizacji zawodowej inżynierów i techników, przy czym ostatnie dwa rodzaje uprawnień nie mają umocowania ustawowego.

Zasady uzyskiwania poszczególnych rodzajów uprawnień

Uprawnienia w zakresie eksploatacji

Uprawnienia w zakresie eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci energetycznych należą do uprawnień zawodowych, o które stara się największa grupa elektryków. Szacuje się, że liczba osób legitymujących się świadectwami kwalifikacyjnymi wynosi w skali kraju od ok. 2 do 3 mln. Rocznie o uzyskanie potwierdzenia ww. kwalifikacji występuje około 100 tys. fachowców.

Zapewnienie odpowiedniego poziomu usług związanych z energetyką wymaga, aby pracujący przy urządzeniach, instalacjach i sieciach energetycznych posiadali gruntowną wiedzę techniczną i niezbędne doświadczenie. Wytyczne w tym zakresie określa Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (DzU z 2006 r. nr. 89 poz. 625 z późn. zm.) oraz wydane na jej podstawie Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (energetycznych – dop. autora) (DzU nr 89, poz. 828). Drugi z dokumentów wprowadza zróżnicowanie wymagań w zależności od typu wykonywanych czynności i stanowisk pracy oraz od rodzaju i grupy urządzeń energetycznych. W § 5 ust. 1 rozporządzenia określono, że eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci mogą zajmować się osoby, które spełniają wymagania kwalifikacyjne dla następujących rodzajów czynności i stanowisk pracy:

• eksploatacja – dotyczy osób wykonujących prace w zakresie obsługi, konserwacji, remontów, montażu i kontrolno-pomiarowym;
• dozór – do grupy tej zalicza się stanowiska fachowców kierujących czynnościami osób wykonujących prace w zakresie określonym powyżej oraz stanowiska pracowników technicznych, sprawujących nadzór nad eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci.

 W rozporządzeniu zostały wyraźnie wydzielone dwa równorzędne, odrębne od siebie rodzaje prac i stanowisk w zakresie eksploatacji oraz dozoru z jednoczesnym określeniem wymagań, jakie tych kategorii dotyczą.

W zależności od typu urządzeń energetycznych w załączniku nr 1 do ww. rozporządzenia wyróżniono trzy grupy:

• grupa 1: elektroenergetyczna,
• grupa 2: cieplna,
• grupa 3: gazowa.

Dokumenty potwierdzające posiadanie kwalifikacji niezbędnych przy eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci energetycznych noszą nazwę świadectw kwalifikacyjnych. Upoważniają one do samodzielnego wykonywania pracy na określonym stanowisku i przy konkretnym urządzeniu w danej grupie urządzeń elektroenergetycznych. W ww. rozporządzeniu nie określono natomiast żadnych wymagań dotyczących wykształcenia czy przygotowania zawodowego osób poddających się postępowaniu kwalifikacyjnemu.

Istotną wadą wspomnianego dokumentu było odstąpienie od stosowanej wcześniej i bezwzględnie koniecznej zasady okresowego (co 5 lat) sprawdzania spełnienia wymagań kwalifikacyjnych, co autorzy rozporządzenia tłumaczyli brakiem upoważnienia ustawowego. Było to o tyle dyskusyjne, że poprzednio obowiązujące przepisy z 1998 roku, wydane z mocy tej samej ustawy, zawierały zapis odnośnie okresowych kontroli kwalifikacji. Ustawodawca dostrzegł jednak liczne protesty stowarzyszeń naukowo-technicznych, obawiających się znacznego obniżenia poziomu wiedzy technicznej służb eksploatacyjnych i w dniu 4 marca 2005 roku Sejm przyjął Ustawę o zmianie Ustawy – Prawo energetyczne oraz Ustawy – Prawo ochrony środowiska (DzU nr 62, poz. 352), w której dokonał istotnych i pożądanych poprawek w art. 54 ustawy z 1997 roku.

I tak, po ust. 1 dodano ust. 1a i 1b w brzmieniu: „1a. Sprawdzenie spełnienia wymagań kwalifikacyjnych powtarza się co pięć lat.
1b. W razie stwierdzenia, że eksploatacja urządzeń, instalacji i sieci jest prowadzona niezgodnie z obowiązującymi przepisami, na wniosek pracodawcy, inspektora pracy, Prezesa URE lub innego organu właściwego w sprawach regulacji gospodarki paliwami i energią, o których mowa w art. 21a, sprawdzenie spełnienia wymagań kwalifikacyjnych należy powtórzyć przed upływem pięciu lat”.

W przepisach przejściowych omawianej ustawy zamieszczono art. 16, w brzmieniu: „Świadectwa kwalifikacyjne, o których mowa w art. 54 ustawy wymienionej w art. 1, wydane bezterminowo na podstawie dotychczasowych przepisów, zachowują moc przez okres 5 lat, od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy”.

Uzupełnienie art. 54 ustawy Prawo energetyczne przywróciło więc obowiązek okresowego (co 5 lat) sprawdzania posiadanych kwalifikacji przez osoby obsługujące urządzenia, instalacje i sieci energetyczne. Zmiana ta została wprowadzona w życie Rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 20 lipca 2005 r. zmieniającym Rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (DzU nr 141, poz. 1189).

Sprawdzenia kwalifikacji posiadanych przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci energetycznych dokonują komisje kwalifikacyjne na podstawie organizowanego przez nie egzaminu. Zgodnie z art. 54 ust. 3 Prawa energetycznego organem właściwym do powoływania komisji jest prezes Urzędu Regulacji Energetyki oraz, w ograniczonym zakresie, określeni w ustawie ministrowie i szefowie agencji.

W latach 2009–2010 ponownie zostały podjęte działania w celu zmiany zapisów w art. 54 dotyczącym uprawnień kwalifikacyjnych. W ich efekcie w sierpniu 2011 roku Sejm przyjął poprawki zapisów w ustawie Prawo energetyczne, wprowadzające:

• uprawnienia bezterminowe dla pracowników przedsiębiorstw energetycznych,
• uprawnienia okresowe dla osób świadczących usługi dla konsumentów oraz mikroprzedsiębiorców, małych i średnich przedsiębiorców.

Dotychczas nie wydano rozporządzenia wykonawczego w tej sprawie i komisje kwalifikacyjne funkcjonujące w SEP nadają uprawnienia ważne przez 5 lat.

Uprawnienia budowlane

Istotne znaczenie z punktu widzenia procesu inwestycyjnego mają uprawienia budowlane, czyli do pełnienia samodzielnej funkcji technicznej. Wymagania w tym zakresie określa aktualnie Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (DzU z 2006 r. nr 156, poz. 1118) oraz wydane na jej podstawie Rozporządzenie Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 28 kwietnia 2006 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (DzU z 2006 r.). Przepisy te regulują nadawanie uprawnień do działalności we wszystkich specjalnościach procesu budowy, także tych dotyczących elektryków, a więc:

• w specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji oraz urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych – upoważniają do projektowania obiektu budowlanego lub kierowania robotami związanymi z takowym obiektem,
• w specjalności telekomunikacyjnej – upoważniają do projektowania obiektu budowlanego lub kierowania robotami związanymi z takowym obiektem w zakresie telekomunikacji przewodowej wraz z infrastrukturą telekomunikacyjną oraz telekomunikacji radiowej wraz z infrastrukturą towarzyszącą.

Organem właściwym w sprawach dotyczących nadawania uprawnień budowlanych na zasadach wyłączności jest Polska Izba Inżynierów Budownictwa i jej oddziały terenowe. Rocznie o uzyskanie tego typu kwalifikacji stara się kilkuset elektryków w skali kraju. Zgodnie z aktualnymi regulacjami prawnymi uprawnienia te mogą być przyznawane wyłącznie magistrom inżynierom posiadającym wykształcenie odpowiednie kierunkowo. Uprawnienia w zakresie ograniczonym do obiektów do 1000 m³ kubatury oraz instalacji elektrycznych wraz z przyłączami o napięciu do 1 kV mogą być nadawane inżynierom z odpowiednim wykształceniem kierunkowym lub magistrom inżynierom mającym wykształcenie pokrewne.

Warunkiem uzyskania uprawnień budowlanych, oprócz skończenia odpowiedniego kierunku studiów, jest także posiadanie praktyki zawodowej, dostosowanej do rodzaju i stopnia skomplikowania działalności. Praktyka ta odbywana jest po uzyskaniu dyplomu ukończenia wyższej uczelni, pod kierownictwem osoby z uprawnieniami budowlanymi bez ograniczeń we właściwej specjalności i będącej czynnym członkiem samorządu zawodowego. Do praktyki zawodowej może zostać zaliczona praktyka odbyta po trzecim roku studiów wyższych, z wyłączeniem praktyki objętej programem nauczania na danym kierunku.

Warunkiem uzyskania uprawnień budowlanych jest pozytywne przejście postępowania kwalifikacyjnego, obejmującego 2 etapy:

1. weryfikację wykształcenia i praktyki zawodowej,
2. egzamin ze znajomości procesu budowlanego oraz umiejętności praktycznego zastosowania wiedzy technicznej.

Postępowanie kwalifikacyjne prowadzą okręgowe komisje kwalifikacyjne PIIB, w których składa się wniosek o nadanie uprawnień. Należy do niego dołączyć:

• odpis dyplomu ukończenia studiów magisterskich albo wyższych studiów zawodowych,
• książkę praktyki zawodowej lub zaświadczenie potwierdzające odbycie praktyki za granicą,
• dowód uiszczenia opłaty.

Podstawę do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie stanowi wpis do rejestru centralnego oraz na listę członków Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa, potwierdzony zaświadczeniem wydanym przez tę placówkę, z określonym w nim terminem ważności.

Ustawa Prawo budowlane umożliwia wyodrębnienie w ramach specjalności specjalizacji techniczno-budowlanych. Ww. rozporządzenie MTiB z 2006 roku w ramach specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych wprowadziło specjalizacje:

• sieci, instalacje i urządzenia elektryczne oraz elektroenergetyczne powyżej 45 kV,
• sieci, instalacje oraz urządzenia elektryczne i elektroenergetyczne w elektrowniach jądrowych,
• trakcje elektryczne.

O nadanie specjalizacji techniczno-budowlanej może ubiegać się wyłącznie osoba posiadająca uprawnienia budowlane bez ograniczeń w specjalności, w której wyodrębniono tę specjalizację. Nadanie specjalizacji wymaga odbycia, po uzyskaniu uprawnień budowlanych, pięcioletniej praktyki w zakresie danej specjalizacji: przy sporządzaniu projektów (w przypadku specjalizacji do projektowania) lub na budowie (w przypadku specjalizacji do kierowania robotami budowlanymi).

Dnia 9 maja 2014 roku Sejm przyjął ustawę o ułatwieniu dostępu do wykonywania niektórych zawodów regulowanych (tzw. ustawa deregulacyjna), której przepisy zakładają większą dostępność do uprawnień budowlanych. Przewidziano m.in. możliwość nadawania uprawnień w ograniczonym zakresie dla techników i mistrzów. Aktualnie trwają prace nad rozporządzeniem, które wprowadzi zmiany zatwierdzone w maju 2014 roku w życie.