Kruszywa stosowane przy układaniu nawierzchni. Jakie kruszywa do jakich nawierzchni?
Kruszywa służą nie tylko do przygotowania podłoża, lecz także spoinowania lub dekoracji nawierzchni. Jakie są rodzaje kruszyw i które przy jakich nawierzchniach się sprawdzają?
Spis treści
- Rodzaje kruszyw do układania nawierzchni
- Kruszywa na podbudowy i podsypki
- Kruszywa do spoinowania nawierzchni
- Kruszywo jako wypełnienie i dekoracja
- Z kruszywa ścieżki i podjazdy
- Nawierzchnie mineralno-żywiczne
Rodzaje kruszyw do układania nawierzchni
- Kruszywa wirowo-piaskowe
Piasek to naturalne drobne kruszywo wykorzystywane zarówno do wykonania podsypki czy przygotowania podbudowy, jak i fugowania nawierzchni z kostek lub płyt. Pod względem pochodzenia wyróżnia się piaski rzeczne – wydobywane z rzek, zawierające kwarc, czasami z niewielkim dodatkiem drobnego żwiru, oraz kopalne – polodowcowe, pozyskiwane z kopalni piasku czy piaskarni jako piasek zwykły o nieregularnych, bardziej kanciastych ziarnach, a także płukany – o bardziej okrągłych.
Piaski dostępne są w różnych frakcjach, najczęściej 0–2, a także 0–4 lub 2–4 mm. Żwiry również należą do materiałów naturalnych, które pozyskuje się z rzek lub z kopalni – żwirowni. Najczęściej wykorzystywane są do przygotowania podsypki. Żwiry mogą różnić się frakcją (od 2 do 63 mm), a także kształtem ziaren. Drobniejsze zwykle stosuje się w podbudowach nawierzchni, grubsze natomiast głównie do utwardzania nawierzchni oraz wykonywania ścieżek, klombów, ogródków skalnych i innych elementów dekoracyjnych.
Pospółka (zwana też wysiewką) to mieszanina piasku i żwiru, wydobywana w piaskarni lub z rzek. Występują różne frakcje obu kruszyw – drobniejsze wykorzystuje się na podsypkę, grubsze zaś do wykonania głębszych warstw podbudowy.
- Kruszywa łamane
Do formowania nawierzchni używa się również łamanych kruszyw naturalnych, które powstają w wyniku mechanicznego kruszenia skał, m.in. magmowych, metamorficznych oraz osadowych.Najczęściej są to bazalty, granity, piaskowce, dolomity lub wapienie.Często służą zarówno do wykonania podsypek, grubszej warstwy podbudowy nawierzchni, jak i warstwy odsączającej – drenażowej. Mogą być również używane do wykonywania nawierzchni z samego kruszywa – ścieżek bądź podjazdów, a także wypełniania przestrzeni między kostkami, płytami, w betonowych elementach ażurowych i geokratach z tworzyw sztucznych.Kruszywa łamane dzieli się przede wszystkim ze względu na ich frakcję. Wyróżnia się m.in.:
- tłuczeń – o największym uziarnieniu, zwykle 31,5–63 mm;
- grys – o wymiarach od 2 do 31,5 mm (np. 2–5, 5–8, 8–10,10–25 mm), powstaje zwykle z rozdrobnionego tłucznia;
- kliniec – o frakcji 4–31,5 mm, podobny do grysu, ale ziarna mają kształt wydłużonych ostrosłupów o różnowymiarowych podstawach.
- Kruszywa sztuczne
Jednym z tego typu materiałów jest keramzyt, wytwarzany w formie kulek w procesie wypalana glin. Występuje w różnych frakcjach, m.in.: 0–4, 2–4, 4–8, 4–10, 2–20, 8–20, 10–20 mm. Do prowadzenia prac brukarskich najczęściej stosuje się kruszywa keramzytowe o uziarnieniu 4–10 oraz 2–20 mm. Są wytrzymałe i mają właściwości mrozoodporne, dlatego sprawdzają się w warstwie podbudowy – pod podsypką.
Kruszywa na podbudowy i podsypki
Nawierzchnia z kostek – na głębszą warstwę podbudowy wykorzystuje się kruszywa łamane – tłuczeń, grys, o grubszych frakcjach 30–60 mm, w przypadku ciężkiego ruchu najlepsze będą kruszywa bazaltowe lub dolomitowe. Kolejną warstwę zwykle stanowi żwir lub mieszanina żwirowo-piaskowa. Jako podsypkę najczęściej wykorzystuje się piasek 0–4 mm, drobny żwir 1–4 mm lub tzw. odsiewkę kamienną 0–7 mm. Są także dostępne gotowe podsypki pod kostkę z piasku i żwiru o grubszych frakcjach (nawet do 63 mm). Im gładsza ma być powierzchnia pod kostkę, tym piasek powinien być drobniejszy. Warto także pamiętać, że podsypka ze żwiru sprawdzi się lepiej na glebie piaszczystej, piaskowa natomiast – na gliniastej.
Nawierzchnia z płyt brukowych – na podbudowę stosuje się kruszywa łamane, stabilizowane mechanicznie, np. tłuczeń 31,5–63 mm i kliniec 16–31,5 mm, zaś na podsypkę np. wysiewkę kamienną 0–4 lub 0–8 mm, grys 3–4 mm, żwir 1–4 lub 2–8 mm.
Nawierzchnie z płyt tarasowych – jeśli są przeznaczone do ruchu pieszego, tworzą ścieżki i place ogrodowe, tarasy ziemne, wówczas ich podbudowę wykonuje się z kruszywa 0–16 lub 0–32 mm (dla gruntów przepuszczalnych, takich jak piasek, żwir, pospółka) albo warstwę mrozoodporną z kruszywa 0–30 bądź 0–50 mm (dla gruntów nieprzepuszczalnych, np. gliny, iły), a na niej układa się warstwę nośną z kruszywa 0–16 lub 0–32 mm.
W przypadku tras przeznaczonych do ruchu kołowego podbudowę należy wykonać z grubszego tłucznia (0–32 bądź 0–50 mm). Podsypkę zwykle stanowi warstwa żwiru lub grysu o frakcji 2–5 albo 4–8 mm.
Nawierzchnia z ażurowych elementów betonowych – podbudowę powinny stanowić łamane kruszywa naturalne o odpowiednio grubych frakcjach i nośności po zagęszczeniu, w zależności od przewidzianego rodzaju i natężenia ruchu (podobnie jak w przypadku płyt pełnych). Na podsypkę wykorzystuje się piasek płukany 0–2 mm lub kruszywa łamane 0–5 mm, a także żwirowe 1–4 mm.
Nawierzchnia z geokrat z tworzywa sztucznego – jeśli kraty będą wypełniane kamieniem, wówczas na warstwę nośną stosuje się tłuczeń frakcji 32–63 mm, a na drenażową tłuczeń frakcji 0–23 mm. Warstwę wyrównawczą stanowi piasek podsypkowy. W przypadku wypełnienia z trawy wykonuje się warstwę nośną – drenażową z tłucznia 32–63 mm, nośną z tłucznia frakcji 0–32 mm i podsypkę z drobnego piasku kwarcowego.
Kruszywa do spoinowania nawierzchni
W każdej nawierzchni z kostek i płyt materiały do przygotowania podłoża oraz do fugowania powinny być dopasowane do siebie w zakresie stabilności i możliwości filtracji. Tylko wtedy woda wnikająca w fugi, w połączeniu z dynamicznymi obciążeniami, nie spowoduje wypłukiwania drobnych cząstek, przemieszczania się ziarna, a w konsekwencji usunięcia materiału ze spoin. Rodzaj i frakcję materiału do fugowania trzeba też dobrać do założonej szerokości spoin, tak by kruszywo mogło swobodnie wypełnić przestrzenie, np. zbyt duże ziarna zawieszają się pomiędzy ścianami kostek, co powoduje niewłaściwe wypełnienie.
Niepoprawnie wykonana fuga może też powodować powstanie odprysków na krawędziach kostek i płyt, a także niekorzystnie wpływać na ich stabilność i nośność. Dodatkowo użyte w spoinie kruszywa, odpowiednio dobrane pod kątem frakcji i barwy, mogą zarówno zapewnić kontrast dla odcieni elementów nawierzchni, jak i być ich dyskretnym uzupełnieniem. W przypadku kostek i płyt do wypełniania pomiędzy nimi wąskich spoin najczęściej wykorzystuje się drobny, płukany piasek o frakcjach np. 0–2, 0–4 lub 0–5 mm. Powinien on być suchy, bez frakcji pylastych oraz domieszek gliny i roślin.
- Specjalne mieszanki piasków i kruszyw
Producenci elementów nawierzchniowych często oferują specjalnie opracowane mieszanki do wypełniania spoin, które należy dobrać, uwzględniając oczekiwaną nośność podjazdów, ścieżek czy chodników. Są to starannie wyselekcjonowane piaski i kruszywa fugowe o wysokiej jakości i dużej wytrzymałości.
Odpowiednio skomponowane uziarnienie piasków i kruszyw łamanych ułatwia właściwe zagęszczenie spoiny i redukuje ryzyko jej wypłukiwania. W zależności od szerokości spoin między kostkami brukowymi jest stosowane uziarnienie np. 0,2–2; 0,2–3 oraz 1,5–3 mm, zaś do tzw. kostek ekologicznych (ze specjalnymi odstępnikami lub płytami) grubsze kruszywa o frakcjach 8–16 mm. Największe wymagania stawia się mieszankom do fugowania, które są stosowane w nawierzchniach obciążonych wzdłużnymi i skrętnymi siłami dynamicznymi, a zwłaszcza wykonanych z wielkowymiarowych płyt brukowych.
Do wyboru jest wiele rodzajów mieszanek o różnych frakcjach i odcieniach kolorystycznych, dzięki czemu można swobodnie dobrać je do kostek i płyt. Piaski fugowe mogą być w jasnym kolorze, np. perłowym, beżowym, szarym, srebrzystym z jasnymi drobinkami, lub ciemnym – stalowo-grafitowym. Grubsze kruszywa fugowe są dostępne w odcieniach m.in. jasnoszarym, złamanej bieli, ciemnoszarym, stalowym bądź grafitowym z rdzawymi przebarwieniami.
- Piaski stabilizowane/polimerowe
To fugi w postaci specjalnie przygotowanej mieszanki piasku kruszonego i spoiwa (polimerowego), którą nakłada się na sucho, ubija, podlewa, a następnie utwardza po wyschnięciu. Tak ustabilizowana przylega trwale do ścian płyt lub kostki brukowej i pozostaje elastyczna, nie pęka i nie kurczy się, jest odporna na mróz, a także zapobiega rozprzestrzenianiu się piasku ze spoin na powierzchni. Innowacyjne, opatentowane spoiwo charakteryzuje się wysoką odpornością na erozję, uniemożliwia wzrost chwastów oraz gwarantuje samonaprawianie się mikropęknięć po każdorazowym kontakcie z wodą. Takie rozwiązanie jest przeznaczone do powierzchni, na których odbywa się ruch o niedużej intensywności i z niewielkimi prędkościami, z maksymalną masą całkowitą pojazdu do 3,5 t, np. w strefach ruchu pieszego, na chodnikach, tarasach, podjazdach. W ten sposób można wypełniać spoiny o szerokości 2–20 mm, między różnego rodzaju kostkami lub płytami tarasowymi o wysokości co najmniej 3–5 cm. Niestety piasek polimerowy nie nadaje się do stosowania na powierzchniach w pobliżu basenów. Fugi stabilizowane są dostępne w uniwersalnych odcieniach, m.in. szarościach i beżach.
- Fugi żywiczne
Najbardziej innowacyjnym środkiem do wypełniania spoin w nawierzchniach brukowanych z kostek i płyt są fugi na bazie żywic – jednoskładnikowe, gotowe do użycia zaprawy samozagęszczające, wiążące pod wpływem tlenu z powietrza. Mogą być stosowane przy temperaturze podłoża i powietrza od 5 do 30°C, nawet podczas niewielkich opadów deszczu. Zaprawa jest przeznaczona do fugowania metodą szlamowania nawierzchni z kostek brukowych, płyt z kamienia naturalnego, płyt tarasowych oraz bruku klinkierowego układanych na zewnątrz – na tarasach, ścieżkach ogrodowych oraz chodnikach przydomowych.
Kruszywo jako wypełnienie i dekoracja
Często w nawierzchniach – zwłaszcza ścieżek ogrodowych, podjazdów lub tarasów – płyty wielkoformatowe, tarasowe bądź fragmenty z kostek układa się w dużych odstępach, a przestrzenie między nimi wypełnia kruszywem. Można do tego wykorzystać dekoracyjne żwiry, grysy lub otoczaki w różnych frakcjach i wersjach kolorystycznych (od bardzo jasnych do bardzo ciemnych), które z powodzeniem posłużą również do tworzenia obrzegowania trawników czy oczek wodnych. Poza walorami dekoracyjnymi takie rozwiązanie jest praktyczne, uzyskujemy bowiem powierzchnię przepuszczalną, ograniczającą wzrost chwastów, którą można także zamaskować np. przewody zasilające oświetlenie ogrodowe. Nie wymaga też skomplikowanej pielęgnacji – wystarczy ją co pewien czas spłukać wodą.
Warto też wspomnieć o zastosowaniu kruszyw w nawierzchniach z elementów ażurowych. Wolne przestrzenie w geokratach z tworzyw sztucznych lub w ażurowych płytach betonowych często wypełnia się ziemią i obsiewa trawą, ale można to również zrobić z wykorzystaniem kruszyw. Zwykle używa się w tym celu żwirów lub kruszyw łamanych, samoklinujących się, o frakcjach dobranych do wymiarów otworów w płytach lub oczek geokraty (tu najczęściej stosuje się ziarna 8–20 mm, mniejsze mogłyby wpadać pod kratki).
Z kruszywa ścieżki i podjazdy
Nawierzchnie z samego kruszywa, np. ścieżki parkowe i ogrodowe czy podjazdy, to rozwiązanie naturalne oraz ekologiczne. Są przepuszczalne (dzięki czemu woda opadowa wsiąka w podłoże), uniwersalne i trwałe, ale pod warunkiem że zostaną właściwie wykonane. Ścieżka wysypana np. grysem zyska większą stabilność, gdy pod spodem będzie ułożona warstwa geowłókniny. Na wierzchnią warstwę nadają się kruszywa łamane o nieregularnych i ostrych krawędziach, które dobrze się klinują oraz powoli osiadają, np. łamane: tłuczeń (o frakcji 31–63 mm), kliniec (4–31 mm), grys (2–8, 8–16, 16–22 lub 16–32 mm) bądź miał kamienny (0–5 mm).
Do wykonywania nawierzchni z kruszyw wykorzystywane są także żwiry. Lepiej jednak nie stosować rzecznych – ich zaokrąglone ziarna łatwo się przemieszczają w czasie eksploatacji, przez co ścieżka jest mało stabilna i pojawiają się w niej zagłębienia i koleiny). Decydując się na takie rozwiązanie, trzeba pamiętać, że nawierzchnię trzeba co pewien czas uzupełniać.
Kruszywa są dostępne w szerokiej gamie kolorystycznej (w zależności od pochodzenia), dzięki czemu można ciekawie zaaranżować nasze otoczenie, np. podjazdy. Najczęściej stosowane i najtrwalsze są kruszywa granitowe, porfirowe, bazaltowe, a także sjenitowe, gnejsowe oraz wapienne (lepsze będą dolomity oraz wapienie dewońskie). Nie nadają się do tego natomiast skały wapienne płytkomorskie oraz wapienie margliste, gdyż mogą się lasować i porastać roślinami. Poza tym nawierzchnie z dolomitu lub marmuru mogą się także pylić, gdy susza utrzymuje się zbyt długo.
Nawierzchnie mineralno-żywiczne
Ścieżki i alejki parkowe, ścieżki rowerowe, miejsca postojowe oraz inne nawierzchnie (także na skarpach) wykonane z drobnych kruszyw, zwłaszcza żwirów, są co prawda efektowne i estetyczne, ale niezbyt trwałe i wymagają uzupełniania materiału. Do bardziej stabilnych należą tzw. nawierzchnie przepuszczalne, gdzie drobne kruszywo wierzchniej dekoracyjnej warstwy jest spojone żywicą epoksydową lub poliuretanową, stanowiącą ok. 5% jego masy. Sklejone cząstki tworzą porowatą strukturę, przez którą woda swobodnie przepłynie albo zgromadzi się w porach między ziarnami kruszywa. Taka nawierzchnia nie wymaga zabiegów konserwacyjnych, nie przerasta chwastami, nie osiedlają się w niejowady, jest również odporna na mróz i wysoką temperaturę, a jej szorstka faktura chroni przed poślizgnięciem się.
Dekoracyjną warstwę wierzchnią układa się na podbudowie o odpowiedniej grubości i nośności. Na podjeździe powinna być wykonana z ułożonego na geowłókninie kruszywa frakcji 30–60 mm (można je wzmocnić geokratą), wyżej drobniejszego, zaś na ścieżce kruszywo w podbudowie może być znacznie mniejsze. W wierzchniej warstwie dekoracyjnej jest dopuszczalne łączenie kruszywa o różnych frakcjach i kolorach (granit, bazalt, kwarc, porfir,gabro oraz ich mieszanki), co pozwala na tworzenie ciekawych kompozycji. Można zastosować nie tylko zwykły żwir, drobne kamyki otoczaki, lecz także łamane i obrabiane kruszywo z dowolnego kamienia: granitu, porfiru, gnejsu, marmuru itp. Do ułożenia kruszywa używa się np. szablonu wykonanego z tektury lub styropianu i w ten prosty sposób wykonuje się dowolne kompozycje.
